DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Janicki, Marek A.: Inskrypcje fryzów Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0144
138
Marek Janicki
Dekoracja ściany ołtarzowej uległa w przeszłości najznaczniejszym uszkodzeniom skut-
kiem sączenia się wody poprzez niewłaściwe przekrycie samej Kaplicy oraz sąsiadującej -
Konarskiego (Szaniawskiego)30. Zwietrzały kamień w partii belkowania zastępowano za-
prawą stiukowąalbo sztucznym kamieniem, przy czym napis w poprzedniej postaci, zwłasz-
cza w ostatnim segmencie sprawiał wrażenie wręcz wyciśniętego w mokrej zaprawie. Stało
się to najprawdopodobniej w trakcie restauracji Sierakowskiego prowadzonej od 1776 r. do
lat 90. XVIII w.31 W trakcie ostatnich prac konserwatorskich, po usunięciu dawnych uzu-
pełnień okazało się, że na ścianie ołtarzowej z pierwotnej inskrypcji odkutej przez Berrec-
ciego w 1533 r. pozostał jedynie fragment słowa SALVTEM (VTEM) w środkowym
segmencie fryzu32 (il. 2). Zastąpiona obecnym rozwiązaniem poprzednia postać napisu,
była zapewne efektem XVIII-wiecznych napraw, dokonanych przynajmniej w dwu fazach
(prawdopodobnie 1737 i od 1776)33. Nie zwracano przy nich szczególnej uwagi na kształ-
ty liter, które w dwu przypadkach rażąco odbiegły od grafii właściwej monumentalnej
kapitale zastosowanej w kaplicy. W środkowym segmencie fryzu ściany ołtarzowej wpro-
wadzono dwukrotnie w majuskulnym „A" przełamaną belkę, w ostatnim zaś, całkowicie
uzupełnionym, zastosowano szczególnie rażące względem antykizującego kanonu pisma
monumentalnego uncjalne „U".
Postać napisów z fryzów ściany wejściowej i ołtarzowej istniejącą do 2004 r. poświad-
cza najwcześniej akwatinta Michała Stachowicza z 1825 r. oraz cytowany wyżej opis ka-
plicy z 1834 r.34 Podając poniżej postać dawną, a następnie obecną, oznaczam granicę
pomiędzy ścianami wejściową i ołtarzową ||, natomiast granice pomiędzy poszczególnymi
odcinkami gzymsu |. W końcowym REGIBUS dawnej postaci uwidaczniam charaktery-
styczne dla niej uncjalne „U".
Postać dawna:
CON|FITEANTVR TIBI DOMINE OMNES | GEN||TES QVI | DAT SALVTEM | REGIBUS
Postać obecna:
CON|FITEANTVR TIBI DOMINE OMNES | GEN||TES QVI | DAS SALUTEM | REGIBVS
Zwrócono już dawno uwagę, że napis rozpoczynający się na ścianie wejściowej stano-
wi wraz z inskrypcją ze ściany ołtarzowej jedną całość gramatyczno-logiczną, co sugeruje
już samo przeniesienie jego zakończenia na ścianę ołtarzową. Stąd też w edycjach i opra-
cowaniach (np. Komornicki, Kalinowski, Targosz, Mossakowski) podkreślano słusznie
gramatyczną niestosowność wersji QVI DAT SALUTEM, jakkolwiek fraza ta traktowana
samodzielnie, m.in. wskazywać mogła na ołtarz - miejsce poświęcone samemu Bogu:
"[Ten,] który daje zbawienie królom"35.
30 O stanie ściany wschodniej w 2. poł. XIX w. przed restauracją Odrzywolskiego, zob. MOSSAKOWSKI, Zmiany...,
s. 254, gdzie cytowane opinie J. Łepkowskiego i S. Tomkowicza.
31 Zob. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 259; PRZYBYSZEWSKI, Dzieje..., s. 143-144.
32 Por. sprawozdanie konserwatorskie W. Łabędzkiego z 1953 r., gdzie czytamy: „Pasmo napisu: część lewa z gipsu,
prawa z kamienia (granica w słowie SAL-VTEM). Napis wgłębiony pociągnięty pozłotką". [za:] A. MAJEWSKI, Wa-
wel - dzieje i konserwacja, Warszawa 1993, s. 172, por. s. 173 i 273 (szpalta lewa).
33 Por. PLUSKA, MAMON, op. cit., s. 106.
34 Zob. J. BANACH, Ikonografia Wawelu, cz. II, Kraków 1977 (Źródła do dziejów Wawelu, t. IX), s. 120, nr 258;
Kaplica Zygmuntowska. Materiały..., ryc. 4 po s. 6 i s. 168 (Opisanie kaplicy królewskiej Zygmuntowskiej Rorantystów
zwanej, sprzętów do tejże należących). Wydaje się, że fryz ściany wejściowej został w pewnych przynajmniej partiach
odnowiony przez A. Broniszewskiego w 1894 r., por. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 259-260.
35 Zob. KOMORNICKI, op. cit., s. 116; KALINOWSKI, op. cit., s. 82-83; K. TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska jako
neoplatoński model świata, „Biuletyn Historii Sztuki", 47, 1986, nr 2-4, s. 152; MOSSAKOWSKI, op. cit, s. 259. Por.
ESTREICHER, op. cit., s. 100.
Marek Janicki
Dekoracja ściany ołtarzowej uległa w przeszłości najznaczniejszym uszkodzeniom skut-
kiem sączenia się wody poprzez niewłaściwe przekrycie samej Kaplicy oraz sąsiadującej -
Konarskiego (Szaniawskiego)30. Zwietrzały kamień w partii belkowania zastępowano za-
prawą stiukowąalbo sztucznym kamieniem, przy czym napis w poprzedniej postaci, zwłasz-
cza w ostatnim segmencie sprawiał wrażenie wręcz wyciśniętego w mokrej zaprawie. Stało
się to najprawdopodobniej w trakcie restauracji Sierakowskiego prowadzonej od 1776 r. do
lat 90. XVIII w.31 W trakcie ostatnich prac konserwatorskich, po usunięciu dawnych uzu-
pełnień okazało się, że na ścianie ołtarzowej z pierwotnej inskrypcji odkutej przez Berrec-
ciego w 1533 r. pozostał jedynie fragment słowa SALVTEM (VTEM) w środkowym
segmencie fryzu32 (il. 2). Zastąpiona obecnym rozwiązaniem poprzednia postać napisu,
była zapewne efektem XVIII-wiecznych napraw, dokonanych przynajmniej w dwu fazach
(prawdopodobnie 1737 i od 1776)33. Nie zwracano przy nich szczególnej uwagi na kształ-
ty liter, które w dwu przypadkach rażąco odbiegły od grafii właściwej monumentalnej
kapitale zastosowanej w kaplicy. W środkowym segmencie fryzu ściany ołtarzowej wpro-
wadzono dwukrotnie w majuskulnym „A" przełamaną belkę, w ostatnim zaś, całkowicie
uzupełnionym, zastosowano szczególnie rażące względem antykizującego kanonu pisma
monumentalnego uncjalne „U".
Postać napisów z fryzów ściany wejściowej i ołtarzowej istniejącą do 2004 r. poświad-
cza najwcześniej akwatinta Michała Stachowicza z 1825 r. oraz cytowany wyżej opis ka-
plicy z 1834 r.34 Podając poniżej postać dawną, a następnie obecną, oznaczam granicę
pomiędzy ścianami wejściową i ołtarzową ||, natomiast granice pomiędzy poszczególnymi
odcinkami gzymsu |. W końcowym REGIBUS dawnej postaci uwidaczniam charaktery-
styczne dla niej uncjalne „U".
Postać dawna:
CON|FITEANTVR TIBI DOMINE OMNES | GEN||TES QVI | DAT SALVTEM | REGIBUS
Postać obecna:
CON|FITEANTVR TIBI DOMINE OMNES | GEN||TES QVI | DAS SALUTEM | REGIBVS
Zwrócono już dawno uwagę, że napis rozpoczynający się na ścianie wejściowej stano-
wi wraz z inskrypcją ze ściany ołtarzowej jedną całość gramatyczno-logiczną, co sugeruje
już samo przeniesienie jego zakończenia na ścianę ołtarzową. Stąd też w edycjach i opra-
cowaniach (np. Komornicki, Kalinowski, Targosz, Mossakowski) podkreślano słusznie
gramatyczną niestosowność wersji QVI DAT SALUTEM, jakkolwiek fraza ta traktowana
samodzielnie, m.in. wskazywać mogła na ołtarz - miejsce poświęcone samemu Bogu:
"[Ten,] który daje zbawienie królom"35.
30 O stanie ściany wschodniej w 2. poł. XIX w. przed restauracją Odrzywolskiego, zob. MOSSAKOWSKI, Zmiany...,
s. 254, gdzie cytowane opinie J. Łepkowskiego i S. Tomkowicza.
31 Zob. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 259; PRZYBYSZEWSKI, Dzieje..., s. 143-144.
32 Por. sprawozdanie konserwatorskie W. Łabędzkiego z 1953 r., gdzie czytamy: „Pasmo napisu: część lewa z gipsu,
prawa z kamienia (granica w słowie SAL-VTEM). Napis wgłębiony pociągnięty pozłotką". [za:] A. MAJEWSKI, Wa-
wel - dzieje i konserwacja, Warszawa 1993, s. 172, por. s. 173 i 273 (szpalta lewa).
33 Por. PLUSKA, MAMON, op. cit., s. 106.
34 Zob. J. BANACH, Ikonografia Wawelu, cz. II, Kraków 1977 (Źródła do dziejów Wawelu, t. IX), s. 120, nr 258;
Kaplica Zygmuntowska. Materiały..., ryc. 4 po s. 6 i s. 168 (Opisanie kaplicy królewskiej Zygmuntowskiej Rorantystów
zwanej, sprzętów do tejże należących). Wydaje się, że fryz ściany wejściowej został w pewnych przynajmniej partiach
odnowiony przez A. Broniszewskiego w 1894 r., por. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 259-260.
35 Zob. KOMORNICKI, op. cit., s. 116; KALINOWSKI, op. cit., s. 82-83; K. TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska jako
neoplatoński model świata, „Biuletyn Historii Sztuki", 47, 1986, nr 2-4, s. 152; MOSSAKOWSKI, op. cit, s. 259. Por.
ESTREICHER, op. cit., s. 100.