DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Płuska, Ireneusz; Rembiś, Marek; Smoleńka, Anna: Kamień w architekturze i dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0166
160
Ireneusz Pluska, Marek Rembiś, Anna Smoleńska
wypolerowanych powierzchniach. Robaczkowate, gałązkowate amfipory tworzą piękną
ornamentację podkreśloną malowniczymi, naturalnymi kształtami mniej lub bardziej re-
gularnymi oraz barwami różowymi, czerwonymi, brunatnymi, wiśniowymi, fioletowozie-
lonkawymi. Szczególnie atrakcyjnie wyglądają kuliste stromatopory o średnicy kilkunastu
centymetrów, których koncentryczne formy bardzo wyraźnie odznaczają się od drobno-
krystalicznego tła. Dodatkowych efektów wizualnych dostarczają żyłki kalcytowe o gru-
bości nawet do kilku milimetrów. Buduje je grubokrystaliczny kalcyt barwy białej, żółtej
lub różowej. Żyłki przebiegają w wapieniu w sposób zarówno regularny jak i nieregular-
ny, co podkreśla naturalność powstałych wzorzystych obrazów.
Na płytach posadzkowych wykonanych z omówionego wapienia bolechowickiego ob-
serwuje się liczne rysy i zmatowienie powierzchni kamienia, wynikające z utraty poleru
na skutek wieloletniego użytkowania Kaplicy.
Podsumowanie
Wystrój wnętrza Kaplicy Zygmuntowskiej, tworzą formy architektoniczne i rzeźbiar-
skie wykonane w XVI w. głównie z szarozielonkawego piaskowca godulskiego pocho-
dzącego z rejonu Dobczyc. W mniejszym udziale użyto jego odmiany ciemnozielonej
i bardziej wapnistej - szarej o niebieskawym odcieniu oraz szarożółtawego piaskowca
istebniańskiego. Zastosowane piaskowce wykazują różny stan zachowania warunkowany
rodzajem i ilością spoiwa oraz miejscem usytuowania w Kaplicy. Procesom niszczenia
najsilniej podlegały szarozielonkawe piaskowce godulskie o spoiwie węglanowo - krze-
mionkowo - ilastym, znajdujące się w narożniku północno - wschodnim, który często
zamakał pod wpływem wody spływającej z dachu Katedry. Z uwagi na daleko posuniętą
destrukcję elementów kamiennych zaszła konieczność ich wymiany, którą wykonano
prawdopodobnie już w 1776 r. zastosowano podobny do pierwotnie użytego piaskowiec
oraz wapień pińczowski i jurajski. Skały te wykazują przeważnie uszkodzenia mecha-
niczne, a w części cokołowej dodatkowo stwierdzono liczne pęknięcia konstrukcyjne
wokół których rozwinęły się procesy destrukcyjne. Ponadto wapienie pokryte są czarnymi
nawarstwieniami pyłów i sadzy o zmiennej morfologii i grubości od dziesiętnych części
milimetra do 2-3 mm.
W trakcie kolejnej konserwacji wykonywanej w latach 1891-1894 zastosowano do re-
konstrukcji jasnoszarozielonkawy piaskowiec godulski z Bieśnika koło Zakliczyna, któ-
ry: z powodu twardości, zbitości i pięknego wykończenia w robocie przemawiał za sobą48.
Silnemu zniszczeniu uległy piaskowce godulskie o barwie szarej z odcieniem niebie-
skawym, tworzące latarnię. Z uwagi na brak właściwego zabezpieczenia podlegała ona
zawilgoceniu i przemarzaniu, które przyspieszały destrukcję skały. Zły stan zachowania
tego piaskowca spowodował, że w roku 1894 prawie całkowicie zastąpiono go detalami
wykonanymi w piaskowcu szydłowieckim49.
Deterioracja szarożółtawego piaskowca istebniańskiego zastosowanego w podstawie
czaszy kopuły zaznaczyła się stosunkowo słabo. Wynika to nie tyle z wysokiej odporności
tej skały (bowiem zawiera niewielki udział spoiwa krzemionkowo-ilastego), co z lepsze-
go jej osłonięcia przed oddziaływaniem wilgoci.
48 FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 214.
49 Ibid., s. 225-231.
Ireneusz Pluska, Marek Rembiś, Anna Smoleńska
wypolerowanych powierzchniach. Robaczkowate, gałązkowate amfipory tworzą piękną
ornamentację podkreśloną malowniczymi, naturalnymi kształtami mniej lub bardziej re-
gularnymi oraz barwami różowymi, czerwonymi, brunatnymi, wiśniowymi, fioletowozie-
lonkawymi. Szczególnie atrakcyjnie wyglądają kuliste stromatopory o średnicy kilkunastu
centymetrów, których koncentryczne formy bardzo wyraźnie odznaczają się od drobno-
krystalicznego tła. Dodatkowych efektów wizualnych dostarczają żyłki kalcytowe o gru-
bości nawet do kilku milimetrów. Buduje je grubokrystaliczny kalcyt barwy białej, żółtej
lub różowej. Żyłki przebiegają w wapieniu w sposób zarówno regularny jak i nieregular-
ny, co podkreśla naturalność powstałych wzorzystych obrazów.
Na płytach posadzkowych wykonanych z omówionego wapienia bolechowickiego ob-
serwuje się liczne rysy i zmatowienie powierzchni kamienia, wynikające z utraty poleru
na skutek wieloletniego użytkowania Kaplicy.
Podsumowanie
Wystrój wnętrza Kaplicy Zygmuntowskiej, tworzą formy architektoniczne i rzeźbiar-
skie wykonane w XVI w. głównie z szarozielonkawego piaskowca godulskiego pocho-
dzącego z rejonu Dobczyc. W mniejszym udziale użyto jego odmiany ciemnozielonej
i bardziej wapnistej - szarej o niebieskawym odcieniu oraz szarożółtawego piaskowca
istebniańskiego. Zastosowane piaskowce wykazują różny stan zachowania warunkowany
rodzajem i ilością spoiwa oraz miejscem usytuowania w Kaplicy. Procesom niszczenia
najsilniej podlegały szarozielonkawe piaskowce godulskie o spoiwie węglanowo - krze-
mionkowo - ilastym, znajdujące się w narożniku północno - wschodnim, który często
zamakał pod wpływem wody spływającej z dachu Katedry. Z uwagi na daleko posuniętą
destrukcję elementów kamiennych zaszła konieczność ich wymiany, którą wykonano
prawdopodobnie już w 1776 r. zastosowano podobny do pierwotnie użytego piaskowiec
oraz wapień pińczowski i jurajski. Skały te wykazują przeważnie uszkodzenia mecha-
niczne, a w części cokołowej dodatkowo stwierdzono liczne pęknięcia konstrukcyjne
wokół których rozwinęły się procesy destrukcyjne. Ponadto wapienie pokryte są czarnymi
nawarstwieniami pyłów i sadzy o zmiennej morfologii i grubości od dziesiętnych części
milimetra do 2-3 mm.
W trakcie kolejnej konserwacji wykonywanej w latach 1891-1894 zastosowano do re-
konstrukcji jasnoszarozielonkawy piaskowiec godulski z Bieśnika koło Zakliczyna, któ-
ry: z powodu twardości, zbitości i pięknego wykończenia w robocie przemawiał za sobą48.
Silnemu zniszczeniu uległy piaskowce godulskie o barwie szarej z odcieniem niebie-
skawym, tworzące latarnię. Z uwagi na brak właściwego zabezpieczenia podlegała ona
zawilgoceniu i przemarzaniu, które przyspieszały destrukcję skały. Zły stan zachowania
tego piaskowca spowodował, że w roku 1894 prawie całkowicie zastąpiono go detalami
wykonanymi w piaskowcu szydłowieckim49.
Deterioracja szarożółtawego piaskowca istebniańskiego zastosowanego w podstawie
czaszy kopuły zaznaczyła się stosunkowo słabo. Wynika to nie tyle z wysokiej odporności
tej skały (bowiem zawiera niewielki udział spoiwa krzemionkowo-ilastego), co z lepsze-
go jej osłonięcia przed oddziaływaniem wilgoci.
48 FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 214.
49 Ibid., s. 225-231.