Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

Kopuła Kaplicy Zygmuntowskiej. Paraboloida, hiperboloida, czy elipsoida?

169


7. Schematyczne przedstawienie
„ domniemanego " procesu wytwarzania
klinowych ciosów elipsoidalnych kopuły
Kaplicy Zygmuntowskiej.

. Wycinek elipsy.
Warto dodać, ze za pomocą zaproponowanego tu prostego urządzenia, Berrecci mógł
wyznaczać równocześnie powierzchnie: kołową, eliptyczną i dwie powierzchnie płaskie
tworzące klin.
Ponadto:
- pod własnym ciężarem drewniane ramię zakończone jakimś oznacznikiem (rylcem)
mogło wyznaczać jednocześnie profil ciosów doprowadzając go do kształtu eliptycznego
i wykreślać kształt okręgu (otrzymywanego w jednej płaszczyźnie na każdej wysokości);
- kolejny blok piaskowca mógł być postawiony na poprzednim w trakcie „pasowania"
w pracowni; stąd wniosek, że można było „sztukować" kaseton z rozetą wykonując go
z mniejszych bloków;
- po wstępnej obróbce bloku do kształtu odcinka eliptycznego, przyrząd tego rodzaju
pozwalał również na zdejmowanie minimalnej grubości warstwy kamienia w celu wyko-
nania ornamentacji;
- przy pomocy takiego urządzenia kamieniarze i rzeźbiarze mogli śmiało wykonywać
obróbkę kasetonów w pracowni pod Wawelem; dokładniejsze dopasowanie krawędzi cio-
sów, jak również roboty cyzelerskie, mogły się więc odbywać już po montażu we wnętrzu
kopuły. Innymi słowy należy przypuszczać, że drewniane urządzenie, ustawione na gzym-
sie tamburu i wyznaczające powierzchnie elipsoidalne kasetonów, równocześnie umożli-
wiało montaż i prace wykończeniowe.

Podsumowanie

W wyniku przeprowadzonych pomiarów, obliczeń i rozważań dochodzimy do wnio-
sku, że Bartolomeo Berrecci, architekt i budowniczy Kaplicy Zygmuntowskiej, który
w roku 1517 przedstawił projekt tego mauzoleum królowi Zygmuntowi I, był pionierem
użycia geometrii nieeuklidesowej w architekturze polskiej. Kopuła Kaplicy, której zaskle-
pianie ukończono w roku 1525, była nowatorska na tle ówczesnej architektury dzięki
wykorzystaniu krzywej innej niż okrąg, a mianowicie elipsy. Natomiast odpowiedź na
pytanie czy Berrecci był pierwszym, względnie jednym z pierwszych architektów nowo-
żytnej Europy jacy zaprojektowali i wykonali czaszę kopuły o elipsoidalnym przekroju
wymagać będzie osobnych badań.
Dodatkowego dowodu na to, że Berrecci znał krzywe stożkowe dostarcza fakt, iż
w kaplicy znajdują się także inne „obiekty" w kształcie krzywej eliptycznej. Takimi
„obiektami" są eliptyczne „pół-tarcze", usytuowane w płaszczyźnie pionowej na ścianach
tarczowych kaplicy, o wymiarach: 2a = 600 cm oraz b = 220 cm. Te eliptyczne ściany