Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

186

Anna Wierzbicka


2. A. Stieglitz, Trzeci pokład, 1907, fotograwiura
(zdjęcie zamieszczone w,, Camera Work" 1911,
nr 36, pl. IX), Musee d 'Orsay, Paryż

Zaka. Ekspozycja ta, a pośrednio także Stieglitz,
przyczyniła się do rozwoju amerykańskiego rynku
sztuki nowoczesnej i przyśpieszyła otwarcie wielu
galerii sztuki. Wypada jedynie żałować, że poświę-
cono jej tak niewiele miejsca.
Organizatorzy wystawy w Musee d'Orsay skupi-
li się przede wszystkim na przedstawieniu dorobku
fotograficznego Stieglitza i twórczości artystów wy-
stawiających w galerii „291". Stieglitz, pochodzenia
niemieckiego, wyjechał w 1883 roku do Berlina
z zamiarem podjęcia tu studiów inżynieryjnych. W
Europie zainteresował sięjednak fotografią. Gdy wra-
cał w 1890 roku do Nowego Jorku, był fotografem,
którego prace opublikowało czasopismo angielskie
„The Amateur Photographer". Wykonywał wówczas
przede wszystkim heliograwiury o tematyce rodzajo-
wej, wśród których wyróżniały się sceny z życia No-
wego Jorku, oraz portrety. W pracach tych widoczny
jest wpływ impresjonistów, a zwłaszcza Jamesa Whi-
stlera, oraz rycin japońskich. W 1902 roku z inicjaty-
wy Stieglitza powstała grupa Photo-Secession,
której nazwa nawiązywała do secesji monachijskiej
i wiedeńskiej. Do grupy tej należeli amerykańscy
i europejscy fotografowie między innymi: Gertrude
Kasebier, Edward Steichen i Clarence White. W wy-
konywanych przez nich heliograwiurach znajdziemy
inspiracje twórczością prerafaelitów i Nabistów.
W 1905 roku powstała galeria Little Galleries of
Photo-Secession przy 291 Fifth Avenue w Nowym

Jorku. Zadaniem galerii było promowanie fotografii
artystycznej. W 1908 roku nazwa galerii została zmie-
niona na „291", od numeru domu, w którym znajdo-
wała się. Od tego roku Stieglitz, właściciel galerii,
eksponował rysunki, obrazy i rzeźby czołowych
przedstawicieli awangardy europejskiej, których pra-
ce widział podczas wielokrotnych pobytów w Euro-
pie, a zwłaszcza w Paryżu. Jedną z pierwszych była
wystawa, w styczniu 1908 roku, rysunków Auguste'a
Rodina. Rysunki te, głównie śmiałe akty, wywołały co
prawda nieprzychylne komentarze amerykańskiej
krytyki, ale znalazły wielu nabywców. W galerii
„291" trzykrotnie wystawiał Henri Matisse -w 1908,
1910 i 1912 roku. Dzięki tym pokazom malarz, czę-
sto atakowany przez francuskich krytyków, został do-
ceniony w Stanach Zjednoczonych, gdzie znalazł
żarliwego obrońcę w osobie znanego amerykańskie-
go histoiyka sztuki Bernarda Berensona. Prace Pabla
Picassa eksponowano w Nowym Jorku w 1911 i 19 14
roku (wystawione w galerii „291" w 1914 roku, prze-
chowywane w Stanach Zjednoczonych, kubistyczne
kolaże artysty, ze względu na możliwość zniszczenia
w trakcie transportu zastąpiono pracami z Muzeum
Picassa i Centre Pompidou w Paryżu). Z tego samego
powodu pokazane w marcu 1911 roku w nowojorskiej
galerii akwarele Paula Cezanne' a zastąpiono akware-
lami malarza znajdującymi się w Musee d'Orsay.
Wielu europejskich artystów eksponowało w ga-
lerii „291" po udziale w Armory Show w 1913 roku,
na któiym zostali zauważeni. Tak było w wypadku
Brancusiego, którego rzeźby wywołały sensację. Rok
później Stieglitz zdecydował się więc na pokazanie
twórczości rumuńskiego artysty w swojej galerii.
Dzięki tej wystawie Brancusi nie tylko sprzedał swo-
je prace, ale także znalazł mecenasa - adwokata Joh-
na Quinna, znanego kolekcjonera amerykańskiej
sztuki współczesnej. Uczestnikiem Armory Show był
również Marcel Duchamp, którego eksponowany
w 1913 roku Akt schodzący po schodach został ku-
piony przez ameiykańskich kolekcjonerów Waltera i
Louise Arensberg. Stieglitz z kolei pokazał ameiy-
kańskiej publiczności ready-made Duchampa Fon-
tanna (w rzeczywistości pisuar), odrzucony w 1917
roku przez Society of Independant Artists. Z Armory
Show pochodzi również, eksponowany na paryskiej
wystawie, obraz Ogród miłości (Improwizacja nr 27)
Wassilya Kandinsky'ego, zakupiony przez Stieglitza
w 1913 roku, a obecnie przechowywany w Metropo-
litan Museum of Art. Dodajmy, że twórczość Kandin-
sky'ego, a także ekspresjonizm niemiecki, wpłynęła
na malarstwo artysty amerykańskiego Mardsena Har-
tleya, którego Stieglitz także lansował. W 1913 roku,
w związku z promocją prac eksponowanych w Armo-
ry Show, do Nowego Jorku przyjechał Francis Pica-
bia. Artysta, zafascynowany miastem i jego
drapaczami chmur, namalował wiele dynamicznych,