DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Widacka, Hanna: Jeszcze słowo o warszawskim sztycharzu Marstallerze
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0270
260
Hanna Widacka
1. G. J. Marstaller, winietka alegoryczna na
karcie tytułowej druku S. Szymonowicza
Simona Simonidesa Joel Prorok Starozakonny.
Do Klemensa VIII Papieża, Warszawa 1 772,
miedzioiyt. Biblioteka Narodowa
2. G. J. Marstaller, winietka alegoryczna na
karcie tytułowej druków: A. Kamieńskiego
Przyiaźń patriotyczna, Warszawa 1772, oraz
F. Bohomolca, Junak. Komedya w trzech aktach,
Warszawa 1774, miedzioryt. Biblioteka
Narodowa
skazani albo na uciążliwą i nader kosztowną współpracę z rysownikami i grafikami -
ilustratorami zagranicznymi, albo zdani na własne siły, tzn. na krajowy rynek artystyczny,
niewysokiego na ogół lotu. Dorobek Marstallera należy do chlubnych wyjątków. Wystar-
czy w tym miejscu tylko przypomnieć, iż jego alegoryczne winiety ilustracyjne, zdobiące
Pieśni wszystkie Horacjusza (Warszawa 1773), awansowały ów druk do rangi bodaj naj-
piękniejszej i najbardziej wytwornej książki polskiego Oświecenia.
Jak wiadomo, Marstaller nie wszystkie swoje dzieła sygnował, stąd - jak zauważono
w innym miejscu2 - zawsze należało liczyć się z powiększeniem jego oeuvre o nowe pozy-
cje. Poszukiwania takie, łączące się nierozerwalnie z systematyczną i obejmującą wspo-
mniane dwudziestolecie (1765-1785) penetracją warszawskich druków, znajdujących się
w zbiorach Biblioteki Narodowej, pozwoliły na odnotowanie niespełna dziesięciu nowych
prac graficznych, przypisanych artyście bez większego ryzyka. Wszystkie niesygnowane,
wykonane w technice miedziorytu, łączonego z akwafortą, mają charakter winiet oraz ilu-
stracji książkowych sensu stricto.
Najwcześniejszą chronologicznie winietką jest tu miedzioryt, zamieszczony na karcie
tytułowej druku Szymona Szymonowicza pt. Simona Simonidesa Joel Prorok Starozakonny.
Do Klemensa VIII Papieża. Z łacińskiego wierszem polskim nie rytmowym przełożony (War-
szawa, nakładem Michała Grólla, 1772, 8°)3. Rycinka wyobraża alegoryczną postać kobiecą
z mieczem i trąbą w rękach, stojącą w kontrapoście ; nad jej głową unosi się Gołębica (Duch
Święty) w promieniach. W tle rozciąga się pejzaż o niskim horyzoncie z bryłą zamku po
prawej oraz zachmurzone niebo (il. 1). W tym samym roku ukazał się - także nakładem
Grólla - druk księdza Adolfa Kamieńskiego Przyiaźń patriotyczna (Warszawa 1772, 8°)4.
2 WIDACKA, Marstaller...., s. 72.
3 K. ESTREICHER, Bibliografia polska, t. 30, Kraków 1934, s. 344 („Tu rycina: archanioł z mieczem i trąbą, nad jego
głową w obłokach gołębica, na dalszym planie kontury zamku"). Miedzioryt, wymiary odcisku płyty 35 x 50 mm. Egz.
druku w BN XVIII. 1. 586.
4 Pełny tytuł druku: Przyiaźń patryotyczna w którey się podaią sposoby niezawodne do uczynienia ludzi cnotliwymi
y lepszymi Obywatelami (...). Zob. ESTREICHER, op. cit., t. 19, Kraków 1903, s. 75 („Rycinka pod tym umieszczona
wyobraża kobietę trzymającą w prawej ręce sierp, w lewej księgę, w której napisano: castigo mores"). Miedzioryt
z akwafortą, wymiary odcisku płyty 36 x 45 mm. Egz. druku w BN XV111. 1. 1967.
Hanna Widacka
1. G. J. Marstaller, winietka alegoryczna na
karcie tytułowej druku S. Szymonowicza
Simona Simonidesa Joel Prorok Starozakonny.
Do Klemensa VIII Papieża, Warszawa 1 772,
miedzioiyt. Biblioteka Narodowa
2. G. J. Marstaller, winietka alegoryczna na
karcie tytułowej druków: A. Kamieńskiego
Przyiaźń patriotyczna, Warszawa 1772, oraz
F. Bohomolca, Junak. Komedya w trzech aktach,
Warszawa 1774, miedzioryt. Biblioteka
Narodowa
skazani albo na uciążliwą i nader kosztowną współpracę z rysownikami i grafikami -
ilustratorami zagranicznymi, albo zdani na własne siły, tzn. na krajowy rynek artystyczny,
niewysokiego na ogół lotu. Dorobek Marstallera należy do chlubnych wyjątków. Wystar-
czy w tym miejscu tylko przypomnieć, iż jego alegoryczne winiety ilustracyjne, zdobiące
Pieśni wszystkie Horacjusza (Warszawa 1773), awansowały ów druk do rangi bodaj naj-
piękniejszej i najbardziej wytwornej książki polskiego Oświecenia.
Jak wiadomo, Marstaller nie wszystkie swoje dzieła sygnował, stąd - jak zauważono
w innym miejscu2 - zawsze należało liczyć się z powiększeniem jego oeuvre o nowe pozy-
cje. Poszukiwania takie, łączące się nierozerwalnie z systematyczną i obejmującą wspo-
mniane dwudziestolecie (1765-1785) penetracją warszawskich druków, znajdujących się
w zbiorach Biblioteki Narodowej, pozwoliły na odnotowanie niespełna dziesięciu nowych
prac graficznych, przypisanych artyście bez większego ryzyka. Wszystkie niesygnowane,
wykonane w technice miedziorytu, łączonego z akwafortą, mają charakter winiet oraz ilu-
stracji książkowych sensu stricto.
Najwcześniejszą chronologicznie winietką jest tu miedzioryt, zamieszczony na karcie
tytułowej druku Szymona Szymonowicza pt. Simona Simonidesa Joel Prorok Starozakonny.
Do Klemensa VIII Papieża. Z łacińskiego wierszem polskim nie rytmowym przełożony (War-
szawa, nakładem Michała Grólla, 1772, 8°)3. Rycinka wyobraża alegoryczną postać kobiecą
z mieczem i trąbą w rękach, stojącą w kontrapoście ; nad jej głową unosi się Gołębica (Duch
Święty) w promieniach. W tle rozciąga się pejzaż o niskim horyzoncie z bryłą zamku po
prawej oraz zachmurzone niebo (il. 1). W tym samym roku ukazał się - także nakładem
Grólla - druk księdza Adolfa Kamieńskiego Przyiaźń patriotyczna (Warszawa 1772, 8°)4.
2 WIDACKA, Marstaller...., s. 72.
3 K. ESTREICHER, Bibliografia polska, t. 30, Kraków 1934, s. 344 („Tu rycina: archanioł z mieczem i trąbą, nad jego
głową w obłokach gołębica, na dalszym planie kontury zamku"). Miedzioryt, wymiary odcisku płyty 35 x 50 mm. Egz.
druku w BN XVIII. 1. 586.
4 Pełny tytuł druku: Przyiaźń patryotyczna w którey się podaią sposoby niezawodne do uczynienia ludzi cnotliwymi
y lepszymi Obywatelami (...). Zob. ESTREICHER, op. cit., t. 19, Kraków 1903, s. 75 („Rycinka pod tym umieszczona
wyobraża kobietę trzymającą w prawej ręce sierp, w lewej księgę, w której napisano: castigo mores"). Miedzioryt
z akwafortą, wymiary odcisku płyty 36 x 45 mm. Egz. druku w BN XV111. 1. 1967.