Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

392

In Memoriam

uratowanąz minionych salonów, lecz przede wszyst-
kim uświadamiała swoją osobą, jaką była i jak po-
stępowała dawna warstwa inteligencka, od pokoleń
oswojona z kulturą, jednocześnie współtworząca jej
wartości w zakresie norm i form, zasad i obyczajów.
Z dóbr materialnych wypracowanych przez po-
kolenia Prószyńskich i Pfeiffrów, Zuzanna nie zdo-
łała już skorzystać, ale obficie skorzystała z dóbr
kulturalnych i duchowych stanowiących fundamen-
talne paradygmaty obu tych środowisk społecznych,
dóbr których nie można było odebrać lub znacjona-
lizować. W harmonijny sposób połączyła w sobie
najlepsze ich cechy - ziemiańską fantazję i elegan-
cję oraz mieszczańską rzetelność i pracowitość.
Znalazło to wyraz w całej Jej osobowości, lecz
przede wszystkim w pracach naukowych.
Swoją edukację Zuzanna Prószyńska świadomie
zaplanowała już we wczesnej młodości, w zgodzie
z własnym i odziedziczonym zamiłowaniem do sztu-
ki. Od 1958 r. uczęszczała do Państwowego Liceum
Sztuk Plastycznych, które wówczas mieściło się
w parku Łazienkowskim w historycznej Podchorą-
żówce. Tam uzyskała maturę w 1962 r. i podjęła stu-
dia historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim,
które ukończyła w 1967 r. ze stopniem magisterskim
nadanym na podstawie pracy pt. Rokokowe wnętrza
pałaców polskich, napisanej pod kierunkiem prof.
Władysława Tomkiewicza. W 1969 r. podjęła pracę
w Instytucie Sztuki PAN, w pracowni Słownika ar-
tystów polskich i w Polsce działających, gdzie
w kolejnych pięciu tomach opracowywała i redago-
wała hasła artystów działających w 2. połowie XVII,
XVIII i 1. połowie XIX w. W 1987 r. przeszła do
pracowni Badań nad rzemiosłem artystycznym, kie-
rowanej przez prof. Irenę Huml. W ramach tej pra-
cowni ukończyła i obroniła w 1992 r. pracę
doktorską pt. Zegary Stanisława Augusta, której
promotorem był prof. Zdzisław Żygulski jun. Nie-
stety nie zdołała ukończyć podjętego zespołowo
w tej pracowni programu badawczego na temat
„Polskie wnętrza mieszkalne", w ramach którego
koncentrowała się na okresie neoklasycyzmu lat
1764-1830. Po przejściu na wcześniejszą emeryturę
w 1997 r. podjęła współpracę z Wyższą Szkołą imie-
nia Pawła Włodkowica w Płocku. Tematem Jej wy-
kładów i prowadzonych przez Nią prac licencjackich
były zagadnienia mecenatu artystycznego i działalno-
ści antykwarycznej.
W dorobku badawczym Dr Zuzanny Prószyńskiej
i - jak sądzę - najbardziej znaczące, a także poży-
teczne, są prace leksykograficzne, które pozostawiła
na łamach wspomnianego Słownika artystów. Biogra-
my Jej autorstwa, zawsze oparte o najnowszy stan
wiedzy i zawsze wzbogacone o odszukane przez Nią
materiały archiwalne, stanowią wzór tego rodzaju
opracowań i są podstawową bazą wyjściową dla

przyszłych monografii tych artystów. Własne spo-
strzeżenia i dociekania naukowe dotyczące wybitne-
go malarza późnego baroku Tadeusza Kuntze
wykorzystała m.in. w obszernym biogramie za-
mieszczonym w Słowniku, a następnie poszerzyła
w kilku znaczących artykułach.
Współpracowała też z wydawnictwami leksyko-
graficznymi - Polskim Słownikiem Biograficznym
i U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der
bildenden Kiinstler (nowa edycja E.A. Seeman
w Lipsku). Jej indywidualnym, autorskim przedsię-
wzięciem naukowym był Słownik zegarmistrzów
polskich obejmujący okres od XV do połowy XIX
w. Przez wiele lat w archiwach krajowych i zagra-
nicznych zbierała materiały biograficzne, a w muze-
ach identyfikowała dzieła ich kunsztu. Szereg nie
znanych dotąd, ale wyrywkowych informacji o dzia-
łalności zegarmistrzów polskich lub działających
w Polsce, zdołała opublikować w katalogach wystaw
muzealnych lub recenzjach. Jednak całości tego
prawdziwie pomnikowego dzieła nie zdążyła ukoń-
czyć. Kilkaset zredagowanych biogramów i kilkana-
ście opasłych skoroszytów pozostało w rękopisie.
Życzeniem Autorki było przekazanie tych materia-
łów do Biblioteki Narodowej i udostępnienie ich
zainteresowanym, ewentualnym kontynuatorom Jej
dzieła.
Zegary były umiłowanym tematem naukowych
dociekań i intelektualnej refleksji Dr Prószyńskiej,
ich mechanizmy, artystyczna oprawa i przede
wszystkim symboliczne znaczenie jako mierników
czasu i przemijania. Jej praca doktorska, wydana
drukiem pod niezmienionym tytułem Zegary Stani-
sława Augusta (1994) nie jest opisem lub rejestrem
tych sprzętów w kolekcjach króla, jak zdaje się su-
gerować nazbyt oszczędny tytuł, lecz obszerną roz-
prawą o ideowej wymowie zegarów umieszczonych
w kontekście architektury wnętrza i ich powiązaniu
z innymi elementami wystroju. Według Jej tezy Sta-
nisław August „...właśnie w zegarach upatrywał wy-
mowny, narracyjny element dekoracji, zespolony
nierozerwalnie z koncepcją artystyczno-ideową
wnętrza, wzbogacający ją, a niekiedy wręcz ewoku-
jący jej aurę znaczeniową. Toteż w nich zakodował
... główne treści królewskiego programu odnowy
państwowej, własne myśli oraz nadzieje, i dyskret-
nie zawoalowane wyznanie o kondycji stoika spęta-
nego przeznaczeniem" - jak napisała w swoim
autoreferacie podczas przewodu doktorskiego.
Oprócz zegarmistrzostwa, Dr Prószyńska była
też znawczynią rozmaitych luksusowych kunsztów
ze sfery arti minori - złotnictwa, jubilerstwa, ebeni-
styki, porcelany, wyrobów ze szkła itp. W tym za-
kresie współpracowała z wieloma placówkami
muzealnymi w kraju jako ekspert lub współtwórca
wystaw czasowych. Była znawczynią, lecz przede