DOI Artikel:
Pietrusiński, Jerzy: Ostatniego Króla Polski Portret alegoryczny. O królewskim rebusie i różnych sposobach jego rozwiązywania
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49518#0325
311
JERZY PIETRUSIŃSKI
Warszawa
Ostatniego Króla Polski Portret alegoryczny.
O królewskim rebusie
i różnych sposobach jego rozwiązywania
...Stanisława
Zostawując potomkom przykład niesłychany,
Iż jeden czyn być może dobry i naganny.
A.Naruszewicz, Oda III do Sprawiedliwości
z okazy i mowy J.K.Mci.
Ostatnim portretem Stanisława Augusta, jaki na królewskie polecenie namalował
w pierwszych miesiącach roku 1793 jego nadworny malarz Marcello Bacciarelli,
jest Portret alegoryczny, tak określany przez króla, potocznie zaś nazywany „por-
tretem Stanisława Augusta z klepsydrą”. W odróżnieniu od Portretu w stroju koronacyj-
nym z Pokoju Marmurowego, zdaniem króla najlepiej oddającego podobieństwo* 1, oraz od
mnogich, tworzonych przez Bacciarellego królewskich portretów oficjalnych i ich „urzę-
dowych” kopii, Portret alegoryczny jest w istocie wizerunkiem prywatnym i osobistym,
także dlatego, że jego enigmatyczny program wraz z dewizą obmyślił sam król, jak to
słusznie przyjmuje od początku całe piśmiennictwo. Co więcej, król ze swego Portretu
alegorycznego, powstałego przed marcem 1793 r., którego oryginał najpewniej miał do
końca życia, zamawiał kolejne repliki i kopie malarskie, miniatorskie i graficzne, również
już po abdykacji aż do swej śmierci w lutym roku 1798 r.2 Te, sporządzane na królewskie
* Dziękuję osobom i instytucjom, którym ten esej sporo zawdzięcza, a przede wszystkim Profesorowi Piotrowi Skubi-
szewskiemu, na którego uniwersyteckim seminarium doktorskim mogłem go przedstawić do dyskusji, podczas której
istotne uwagi poczynił także Profesor Andrzej Rottermund (19. I. 2006 r.). Za przychylnie udzielone mi zdjęcia-CD
poszczególnych replik lub kopii dzieła ze zbiorów muzealnych z prawem bezpłatnego ich reprodukowania dziękuję
Pani dr Dorocie Foldze-Januszewskiej v-dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, Pani Zofii Gołubiew dyrektor
Muzeum Narodowego w Krakowie, Panu Mariuszowi Hermansdorferowi dyrektorowi Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu, Profesorowi Markowi Kwiatkowskiemu dyrektorowi Łazienek Królewskich w Warszawie i Księdzu Józefowi
Andrzejowi Nowobilskiemu dyrektorowi Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie. Podobne podziękowanie za uprzej-
mie udzielone zdjęcia zachce przyjąć Dr Franz Kirchweger z Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Dziękuję także
last but non least Pani redaktor Marcie Boberskiej za życzliwe przysposobienie tego tekstu do publikacji.
1 Memoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski 1.1, St.-Petersbourg 1914, s. 178: Quant a ce qui regarde ma figurę,
je cmi que la ressemblance la plus exacte, qui en ait etefaite, est le portrait peint par Baciarelli en habit de courrone-
ment, qui se trouve dans la chambre, dite de marbre, au chdteau de Varsovie.
2 Literatura przedmiotu cytuje wyciągi z korespondencji króla z Bacciarellim, dotyczące Portretu alegorycznego,
od marca 1793 do stycznia 1798, w których mowa o replikach i kopiach wykonywanych przez uczniów Bacciarellego:
JERZY PIETRUSIŃSKI
Warszawa
Ostatniego Króla Polski Portret alegoryczny.
O królewskim rebusie
i różnych sposobach jego rozwiązywania
...Stanisława
Zostawując potomkom przykład niesłychany,
Iż jeden czyn być może dobry i naganny.
A.Naruszewicz, Oda III do Sprawiedliwości
z okazy i mowy J.K.Mci.
Ostatnim portretem Stanisława Augusta, jaki na królewskie polecenie namalował
w pierwszych miesiącach roku 1793 jego nadworny malarz Marcello Bacciarelli,
jest Portret alegoryczny, tak określany przez króla, potocznie zaś nazywany „por-
tretem Stanisława Augusta z klepsydrą”. W odróżnieniu od Portretu w stroju koronacyj-
nym z Pokoju Marmurowego, zdaniem króla najlepiej oddającego podobieństwo* 1, oraz od
mnogich, tworzonych przez Bacciarellego królewskich portretów oficjalnych i ich „urzę-
dowych” kopii, Portret alegoryczny jest w istocie wizerunkiem prywatnym i osobistym,
także dlatego, że jego enigmatyczny program wraz z dewizą obmyślił sam król, jak to
słusznie przyjmuje od początku całe piśmiennictwo. Co więcej, król ze swego Portretu
alegorycznego, powstałego przed marcem 1793 r., którego oryginał najpewniej miał do
końca życia, zamawiał kolejne repliki i kopie malarskie, miniatorskie i graficzne, również
już po abdykacji aż do swej śmierci w lutym roku 1798 r.2 Te, sporządzane na królewskie
* Dziękuję osobom i instytucjom, którym ten esej sporo zawdzięcza, a przede wszystkim Profesorowi Piotrowi Skubi-
szewskiemu, na którego uniwersyteckim seminarium doktorskim mogłem go przedstawić do dyskusji, podczas której
istotne uwagi poczynił także Profesor Andrzej Rottermund (19. I. 2006 r.). Za przychylnie udzielone mi zdjęcia-CD
poszczególnych replik lub kopii dzieła ze zbiorów muzealnych z prawem bezpłatnego ich reprodukowania dziękuję
Pani dr Dorocie Foldze-Januszewskiej v-dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, Pani Zofii Gołubiew dyrektor
Muzeum Narodowego w Krakowie, Panu Mariuszowi Hermansdorferowi dyrektorowi Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu, Profesorowi Markowi Kwiatkowskiemu dyrektorowi Łazienek Królewskich w Warszawie i Księdzu Józefowi
Andrzejowi Nowobilskiemu dyrektorowi Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie. Podobne podziękowanie za uprzej-
mie udzielone zdjęcia zachce przyjąć Dr Franz Kirchweger z Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Dziękuję także
last but non least Pani redaktor Marcie Boberskiej za życzliwe przysposobienie tego tekstu do publikacji.
1 Memoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski 1.1, St.-Petersbourg 1914, s. 178: Quant a ce qui regarde ma figurę,
je cmi que la ressemblance la plus exacte, qui en ait etefaite, est le portrait peint par Baciarelli en habit de courrone-
ment, qui se trouve dans la chambre, dite de marbre, au chdteau de Varsovie.
2 Literatura przedmiotu cytuje wyciągi z korespondencji króla z Bacciarellim, dotyczące Portretu alegorycznego,
od marca 1793 do stycznia 1798, w których mowa o replikach i kopiach wykonywanych przez uczniów Bacciarellego: