DOI Artikel:
Polaczek, Janusz: Kaliski i warszawski: o projektach pomnika Napoleona autorstwa Aignera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49518#0373
359
JANUSZ POLACZEK
Uniwersytet Rzeszowski
Kaliski i warszawski.
O projektach pomnika Napoleona
autorstwa Aignera
Epoka Księstwa Warszawskiego, barwna i obfitująca w wiele ważnych wydarzeń
nie należała jednak do najlepszych okresów w dziejach sztuki polskiej. Świadec-
twa artystyczne jakie po niej pozostały, to w dużej mierze projekty, m.in. ciekawe
pomysły monumentalnych upamiętnień Napoleona. I chociaż tylko niektóre z nich, ledwie
rozpoczęto realizować, to skala tych projektów, dorównująca wielkością tak mocno wów-
czas rozbudzonym aspiracjom politycznym, czyni je godnymi uwagi. Zamiary uczczenia
Cesarza pomnikami z prawdziwego zdarzenia (a nie tylko pospolitymi wówczas wy-
tworami architektury okazjonalnej) w państwie zawdzięczającym swój byt polityczno-
prawny temu genialnemu wodzowi wydają się zresztą jak najbardziej oczywiste.
Pierwszymi, bliżej skonkretyzowanymi (i potwierdzonymi źródłowo) stały się plany
stworzenia pomnika Napoleona oraz specjalnie ukształtowanego placu nie w stolicy tego
państwa, ale w prowincjonalnym, departamentowym mieście - Kaliszu. W okolicach tego
miasta stacjonowała druga dywizja (legia) wojsk Księstwa Warszawskiego dowodzona
przez, Józefa Zajączka - osobę słynącą z niepohamowanych ambicji i służalczości wobec
Francuzów (on sam zresztą wołał, by uważano go za generała francuskiego). Otóż w dniu
22. lipca 1808 r. - w rocznicę nadania Konstytucji przez Napoleona - generałowie i oficero-
wie wspomnianej dywizji przejęci wdzięcznością do „Wskrzesiciela Ojczyzny”, pragnąc
uczcić zbliżającą się rocznicę urodzin Cesarza (15 sierpnia) powzięli zamiar wzniesienia
mu pomnika1. Nie trudno się domyślić, że promotorem całego przedsięwzięcia był sam do-
wódca dywizji. Wsparcie dla swego pomysłu pozyskał zaś u dowodzącego wojskami fran-
cuskimi w Księstwie Warszawskim marszałka Davouta, który szczęśliwym zbiegiem
okoliczności 9. sierpnia wizytował jego Legię2. Inicjatywa początkowo rozwijała się dyna-
micznie. Powołano, „Administrację pomnika Napoleona”3 złożoną z „J. W. Generała
1 Krzysztof STEFAŃSKI, Pomnik Napoleona w Kaliszu, Kalisz 1929, s. 3-6. Tamże cytowany list oficerów II legionu
do generała Zajączka z dnia 22 lipca 1808 r.; AGAD, Archiwum Niemojewskich 8, s. 127.
2 Jadwiga NADZIEJA, Generał Józef Zajączek 1752-1826, Warszawa 1975, s. 342 i nn.; Marian KUKIEŁ, Dzieje
wojska polskiego w dobie napoleońskiej, Warszawa 1918, cz. I, s. 209; Michał JANIK, Hugo Kołłątaj. Monografia,
Lwów 1913, s. 525,526; Bronisław GEMBARZEWSKI, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa
1905, s. 11, 12. Niewykluczone, że inicjatywa Zajączka mogła być częścią intrygi wymierzonej w księcia Józefa.
3 Najważniejsze dokumenty dotyczące tejże administracji znalazły się w AGAD: Archiwum Niemojewskich, sygn. 8,
s. 127-133; tamże, Militaria Epoki Napoleońskiej, sygn. 26, k. 1-46.
JANUSZ POLACZEK
Uniwersytet Rzeszowski
Kaliski i warszawski.
O projektach pomnika Napoleona
autorstwa Aignera
Epoka Księstwa Warszawskiego, barwna i obfitująca w wiele ważnych wydarzeń
nie należała jednak do najlepszych okresów w dziejach sztuki polskiej. Świadec-
twa artystyczne jakie po niej pozostały, to w dużej mierze projekty, m.in. ciekawe
pomysły monumentalnych upamiętnień Napoleona. I chociaż tylko niektóre z nich, ledwie
rozpoczęto realizować, to skala tych projektów, dorównująca wielkością tak mocno wów-
czas rozbudzonym aspiracjom politycznym, czyni je godnymi uwagi. Zamiary uczczenia
Cesarza pomnikami z prawdziwego zdarzenia (a nie tylko pospolitymi wówczas wy-
tworami architektury okazjonalnej) w państwie zawdzięczającym swój byt polityczno-
prawny temu genialnemu wodzowi wydają się zresztą jak najbardziej oczywiste.
Pierwszymi, bliżej skonkretyzowanymi (i potwierdzonymi źródłowo) stały się plany
stworzenia pomnika Napoleona oraz specjalnie ukształtowanego placu nie w stolicy tego
państwa, ale w prowincjonalnym, departamentowym mieście - Kaliszu. W okolicach tego
miasta stacjonowała druga dywizja (legia) wojsk Księstwa Warszawskiego dowodzona
przez, Józefa Zajączka - osobę słynącą z niepohamowanych ambicji i służalczości wobec
Francuzów (on sam zresztą wołał, by uważano go za generała francuskiego). Otóż w dniu
22. lipca 1808 r. - w rocznicę nadania Konstytucji przez Napoleona - generałowie i oficero-
wie wspomnianej dywizji przejęci wdzięcznością do „Wskrzesiciela Ojczyzny”, pragnąc
uczcić zbliżającą się rocznicę urodzin Cesarza (15 sierpnia) powzięli zamiar wzniesienia
mu pomnika1. Nie trudno się domyślić, że promotorem całego przedsięwzięcia był sam do-
wódca dywizji. Wsparcie dla swego pomysłu pozyskał zaś u dowodzącego wojskami fran-
cuskimi w Księstwie Warszawskim marszałka Davouta, który szczęśliwym zbiegiem
okoliczności 9. sierpnia wizytował jego Legię2. Inicjatywa początkowo rozwijała się dyna-
micznie. Powołano, „Administrację pomnika Napoleona”3 złożoną z „J. W. Generała
1 Krzysztof STEFAŃSKI, Pomnik Napoleona w Kaliszu, Kalisz 1929, s. 3-6. Tamże cytowany list oficerów II legionu
do generała Zajączka z dnia 22 lipca 1808 r.; AGAD, Archiwum Niemojewskich 8, s. 127.
2 Jadwiga NADZIEJA, Generał Józef Zajączek 1752-1826, Warszawa 1975, s. 342 i nn.; Marian KUKIEŁ, Dzieje
wojska polskiego w dobie napoleońskiej, Warszawa 1918, cz. I, s. 209; Michał JANIK, Hugo Kołłątaj. Monografia,
Lwów 1913, s. 525,526; Bronisław GEMBARZEWSKI, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa
1905, s. 11, 12. Niewykluczone, że inicjatywa Zajączka mogła być częścią intrygi wymierzonej w księcia Józefa.
3 Najważniejsze dokumenty dotyczące tejże administracji znalazły się w AGAD: Archiwum Niemojewskich, sygn. 8,
s. 127-133; tamże, Militaria Epoki Napoleońskiej, sygn. 26, k. 1-46.