Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (68.2006)

441

JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Jadwiga Kuczyńska, Kościół famy św. Michała
w Lublinie, Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, 2004,
ss. 270, U. 35, tabl. kolor. XXI

Zygmunt Batowski, pierwszy profesor historii
sztuki na Uniwersytecie Warszawskim uwa-
żał, że historyk sztuki winien badać tylko za-
chowane dzieła sztuki, pozostawiając poza swoimi
zainteresowaniami te, które uległy zniszczeniu1. Za-
przeczeniem tego poglądu jest monografia kościoła
farnego p.w. św. Michała Archanioła w Lublinie,
napisana przez prof. Jadwigę Kuczyńską, kierow-
niczkę katedry Historii Sztuki Średniowiecznej Pol-
skiej KUL. Fara, która uległa zagładzie w latach
1846-1855, była przez pięć i pół wieku panteonem
mieszczaństwa lubelskiego. Zabrakło energicznych
starań o powstrzymanie rozbiórki świątyni, wypełnio-
nej ołtarzami, obrazami, monumentalnymi organami,
nagrobkami, naczyniami i szatami liturgicznymi,
ściennymi malowidłami, dekoracjami sklepień. Po
nieudanych zabiegach o ich zachowanie, przy braku
woli ze strony biskupa Józefa M. Dzięcielskiego, do-
szło do historycznej tragedii. Zbyt późno przyszła re-
fleksja nad utracie pomnika historii miasta. Zaczęły
się mnożyć publikacje zawierające wspomnienia
o świątyni.
Jadwiga Kuczyńska podjęła się trudnego zadania
opracowania dziejów fundacji, budowy i przemian
świątyni, a także okoliczności, w jakich przestała ist-
nieć. Przeprowadziła gruntowne badania źródłowe,
skrupulatnie przestudiowała bogatą literaturę (załą-
czona bibliografia liczy około 400 pozycji). Recen-
zowana monografia nie tyle - jak pisze Autorka -
wypełnia „jedną z luk w historycznej panoramie
miasta” (s. 9), ale raczej uzupełnia tę panoramę.
Pierwszą monografię historyczną fary opublikował
ks. Jan Ambroży Wadowski niemal dokładnie 100 lat

1 Opinia przekazana mi przez prof. Władysława Tomkie-
wicza, ucznia prof. Batowskiego.
2 Jan Ambroży WADOWSKI, „Kościół Ś. Michała Ar-

temu na 110 stronach z bogatymi przypisami2. Nale-
ży jednak zaznaczyć, że ks. Wadowski oparł mono-
grafię tylko na źródłach z Archiwum Kurii Lubel-
skiej. Jadwiga Kuczyńska przeprowadziła badania
w dziewięciu archiwach kościelnych i państwowych
w: Lublinie, Krakowie, Warszawie i Piotrkowie. Jej
opracowanie naukowe jest więc o wiele pełniejsze.
Na uwagę zasługuje sięgnięcie do - niedostępnych
dla ks. Wadowskiego - dawnych akt rządowych Gu-
berni Lubelskiej oraz do Akt Centralnych Władz
Wyznaniowych i Akt Komisji Rządowej Spraw We-
wnętrznych i Policji w Archiwum Głównym Akt
Dawnych w Warszawie.
Autorka monografii w rozdziale I przedstawiła
dokładny stan badań (s. 11-32). Wśród pierwszych
autorów, piszących o lubelskiej farze, przewijają się
nazwiska starożytników: Seweryna Sierpińskiego
(1839), Franciszka Maksymiliana Sobieszczańskiego
(1847), a nade wszystko Kazimierza Stronczyńskie-
go (1855) i Adama Lenie (1857). Do grona pierw-
szych badaczy można byłoby z powodzeniem dopisać
inżyniera Józefa Leonarda Szawłowskiego, budowni-
czego województwa, który w 1836 r. skrupulatnie
pomierzył kościół, łącznie z więźbą dachową i dołą-
czył nazwy poszczególnych pomieszczeń, a także
opracował projekt restauracji świątyni (tab. I i II).
Wśród autorów z przełomu XIX i XX w. znajdujemy
nazwiska: Józefa Smolińskiego (1897), Marii Roni-
kierowej (1901), oraz ks. Jana Ambrożego Wadow-
skiego (1907). Z XX-lecia międzywojennego, oprócz
bałamutnego Jana Karola Sas-Zubrzyckiego (1928)
mamy do czynienia ze znaczącym historykiem sztuki
i konserwatorem Józefem Edwardem Dutkiewiczem,
chanioła, starą farą zwany, dziś nieistniejący”, [w:] id.,
Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych,
Kraków 1907, s. 101-206.