DOI Artikel:
Omilanowska, Małgorzata: Projekty Franza Schwechtena, Édouarda André i Stanisława Witkiewicza dla Połągi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49518#0207
197
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
r
Projekty Franza Scłiwechtena, Edouarda Andre
i Stanisława Witkiewicza dla Połągi
Popularny litewski nadmorski kurort słynący z białych piaszczystych plaż, wielkiego
mola i hałaśliwego deptaka, chętnie odwiedzany przez polskich letników, zawdzię-
cza swe powstanie inicjatywom jednego człowieka - Feliksa Tyszkiewicza1. Jego
wyobraźnia i możliwości finansowe pozwoliły na zaangażowanie znanych w Europie ar-
chitektów -Franza Heinricha Schwechtena i francuskiego projektanta ogrodów Edouarda
Andre - którzy stworzyli niezwykłą koncepcję wzniesienia okazałej rezydencji (ił. 1-2)
połączonej z ekskluzywnym, nowoczesnym uzdrowiskiem morskim. Nie wszystkie za-
mierzenia udało się zrealizować, ale zachowane elementy całości i ocalałe projekty po-
zwalają dziś odtworzyć jedną z najoryginalniejszych prywatnych inicjatyw budowlanych
przełomu XIX i XX w. na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Udział w całym przedsięwzięciu Edouarda Andre był znany badaczom, natomiast au-
torstwo Franza Schwechtena przez lata budziło wątpliwości. Po raz pierwszy informacja
o Franzu Schwechtenie jako twórcy projektu pałacu w Połądze pojawiła się w publikacji
historyka Stanisława Karwowskiego już w 1913 r.2 Od tej pory była ona wielokrotnie
powtarzana w literaturze przewodnickiej, zarówno polsko-jak i litewskojęzycznej, a tak-
że w powojennych naukowych publikacjach litewskich3. Nazwisko Schwechtena nie po-
jawiło się jednak w monumentalnej publikacji Romana Aftanazego, który opisując
historię budowy pałacu opierał się na informacjach uzyskanych od bliskiej rodziny zlece-
niodawcy4 5. W efekcie autorstwo Schwechtena przestało być uważane za oczywiste, a brak
źródłowego potwierdzenia udziału niemieckiego architekta w powstaniu pałacu w Połą-
dze powodował, że wątpliwe pozostawały także daty budowy - przyjmowano różne, od
r. 18953ażpo r. 19026.
Rozwianie wątpliwości stało się możliwe dopiero dzięki podjęciu przez badaczy nie-
mieckich badań nad twórczością Schwechtena i ujawnieniu przez nich istnienia spuścizny
1W tym miejscu chciałabym podziękować Tomaszowi Grygielowi za pomoc bibliograficzną i inspirujące dyskusje oraz
Ewie Staszewskiej za pomoc w zdobywaniu nieosiągalnych publikacji.
2 Stanisław KARWOWSKI, Połąga i Kretynga, Poznań 1913, s. 8.
3 M.in. Lietuvos architekturos istorija, T. III, Vilnius 2000, s. 374-375.
4 Roman AFTANAZY, Materiały do dziejów rezydencji, pod red. Andrzeja J. Baranowskiego, tom IIIA, Warszawa
1987, s. 230-234.
5 Zita GENIENE, „Nuo vasarvietes iki kurorto”, [w:] Palangos istorija, red. Vladas Źulkas, Klaipeda 1999, s. 250 i 252.
6 Lietuvos architekturos istorija, T. III, Yilnius 2000, s. 374-375.
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
r
Projekty Franza Scłiwechtena, Edouarda Andre
i Stanisława Witkiewicza dla Połągi
Popularny litewski nadmorski kurort słynący z białych piaszczystych plaż, wielkiego
mola i hałaśliwego deptaka, chętnie odwiedzany przez polskich letników, zawdzię-
cza swe powstanie inicjatywom jednego człowieka - Feliksa Tyszkiewicza1. Jego
wyobraźnia i możliwości finansowe pozwoliły na zaangażowanie znanych w Europie ar-
chitektów -Franza Heinricha Schwechtena i francuskiego projektanta ogrodów Edouarda
Andre - którzy stworzyli niezwykłą koncepcję wzniesienia okazałej rezydencji (ił. 1-2)
połączonej z ekskluzywnym, nowoczesnym uzdrowiskiem morskim. Nie wszystkie za-
mierzenia udało się zrealizować, ale zachowane elementy całości i ocalałe projekty po-
zwalają dziś odtworzyć jedną z najoryginalniejszych prywatnych inicjatyw budowlanych
przełomu XIX i XX w. na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Udział w całym przedsięwzięciu Edouarda Andre był znany badaczom, natomiast au-
torstwo Franza Schwechtena przez lata budziło wątpliwości. Po raz pierwszy informacja
o Franzu Schwechtenie jako twórcy projektu pałacu w Połądze pojawiła się w publikacji
historyka Stanisława Karwowskiego już w 1913 r.2 Od tej pory była ona wielokrotnie
powtarzana w literaturze przewodnickiej, zarówno polsko-jak i litewskojęzycznej, a tak-
że w powojennych naukowych publikacjach litewskich3. Nazwisko Schwechtena nie po-
jawiło się jednak w monumentalnej publikacji Romana Aftanazego, który opisując
historię budowy pałacu opierał się na informacjach uzyskanych od bliskiej rodziny zlece-
niodawcy4 5. W efekcie autorstwo Schwechtena przestało być uważane za oczywiste, a brak
źródłowego potwierdzenia udziału niemieckiego architekta w powstaniu pałacu w Połą-
dze powodował, że wątpliwe pozostawały także daty budowy - przyjmowano różne, od
r. 18953ażpo r. 19026.
Rozwianie wątpliwości stało się możliwe dopiero dzięki podjęciu przez badaczy nie-
mieckich badań nad twórczością Schwechtena i ujawnieniu przez nich istnienia spuścizny
1W tym miejscu chciałabym podziękować Tomaszowi Grygielowi za pomoc bibliograficzną i inspirujące dyskusje oraz
Ewie Staszewskiej za pomoc w zdobywaniu nieosiągalnych publikacji.
2 Stanisław KARWOWSKI, Połąga i Kretynga, Poznań 1913, s. 8.
3 M.in. Lietuvos architekturos istorija, T. III, Vilnius 2000, s. 374-375.
4 Roman AFTANAZY, Materiały do dziejów rezydencji, pod red. Andrzeja J. Baranowskiego, tom IIIA, Warszawa
1987, s. 230-234.
5 Zita GENIENE, „Nuo vasarvietes iki kurorto”, [w:] Palangos istorija, red. Vladas Źulkas, Klaipeda 1999, s. 250 i 252.
6 Lietuvos architekturos istorija, T. III, Yilnius 2000, s. 374-375.