Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (68.2006)

416

Jolanta Polanowska

od strony wjazdu, (u dołu projektu), ukazuje ogrodzenie z trzema bramami: środkową na
osi i dwoma bocznymi, symetrycznie położonymi względem niej, na wprost pawilonów.
Ogród dochodził do rzeki Szeszupy, o nieco ukośnym biegu. Od bram do samego brze-
gu biegły trzy nieomal równoległe dukty, wyznaczające trzy osie założenia. Na bocznych,
w odległości około 10,7 m od wejścia, zaprojektowano pawilony. W ogrodzie można
wyróżnić cztery kolejne poprzeczne strefy: przy wjeździe - zadrzewiona, za nią - partia
pawilonów, umieszczonych na terenie otwartym, (rodzaj tarasu o geometrycznym kształ-
cie?). Dalej - najszersza, partia zadrzewienia, poprzecinanego duktami; i na zamknięciu -
nadbrzeże, o rozwiązaniu na poły symetrycznym, na poły nieregularnym, z dwoma zbliżo-
nymi do owalu kępami łąki (?) z krzewami. Rozwiązania te występują zarówno w regular-
nych ogrodach barokowych, jak i zapowiadają założenia krajobrazowe. Do pierwszych
można zaliczyć: rozplanowanie - wielodzietne, zapewne płaskie, ze „szczątkową” formą
Salonu ogrodowego (przed pawilonami), z typowym rozwiązaniem, wychodzącej z niego,
na osi, szerokiej alei oraz z prostym układem alejowym przy wjeździe do rezydencji. Jest
to stosunkowo rzadki przykład koncepcji pośredniej między układem jednoosiowym
a wieloosiowym7, o najprostszym (zapewne ze względu na niewielkie rozmiary) rozwią-
zaniu, znanym ze zwierzyńców. Dukty, w części między pawilonami a rzeką odstępujące
od linii geometrycznych, tworzyły dwie Dzikie Promenady8, wydzielające z masy drzew
rodzaje boskietów, o kształtach nieregularnym przy pawilonach, a bardziej regularnym w
pobliżu rzeki. Było to rozwiązanie, w którym starano się o zrównoważenie natury i sztuki.
Pawilony ogrodowe
Nf odległości ok. 10,7 m od obu bram przewidziano wystawienie dwóch nieomal
identycznych9 pawilonów ogrodowych, znanych obecnie z czterech zachowanych rysun-
ków, podpisanych: 1. Facyata od Podwórza10, 2. Facyata Boczna11, 3. Facyata od Sze-
szupy12 13- opatrzonych u dołu jednakową formułką z zaleceniem dla budowniczego:
Wszystko w tey Proporcyi nic a nic nie odmieniając murowane bydź powinno. I. [gnacy]
Potocki, oraz 4. rysunek, podpisany: Przecięcie Sionki które okazuje Wysokość oneygzym-
sik wewnętrzny. Schodki do Sionki prowadzące tudzież formę jaką mieć powinny dwa słu-
py. Wszystkie w tey a nie inney proporcyi Exekwowane bydźpowinno. I. [gnacy] Potocki12
(ii. 2-5).
Rzuty pawilonów zostały wyrysowane na ogólnym planie założenia (il. 1). Ukazują
niewielkie budynki na planie prostokąta, z ryzalitem mieszczącym westybul, poprzedzony

7 Zarazem układem dwuosiowym - jeśliby przyjąć nurt rzeki za oś poprzeczną; ale nie promienistym i nie wachlarzo-
wym, ani centralnym jak w ogrodach barokowych.
8 Longin MAJDECKI, Historia ogrodów. Przemiany formy i konserwacja, wyd. 2, Warszawa 1981, s. 905, jako: „prze-
strzeń ogrodowa porośnięta naturalną gęstwiną drzew i krzewów, wyposażona w sieć nieregularnych dróg spacero-
wych”.
9 Jedyną różnicę między nimi stanowi fakt, iż w pawilonie lewym, wejście na osi poprzecznej jest zaopatrzone niewiel-
kimi schodkami; w prawym jest okno.
10 Rysunek tuszem, lawowany, w ramce; u dołu podziałka; pod rysunkiem podpis; AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn.
W. 476-48, arkusz 3.
11 Rysunek tuszem, lawowany, w ramce; u dołu podziałka; pod rysunkiem podpis; AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn.
W. 476-48, arkusz 1.
12 Rysunek tuszem, lawowany, w ramce; u dołu podziałka; pod rysunkiem podpis; AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn.
W. 476-48, arkusz 2.
13 Rysunek tuszem, lawowany, w ramce; u dołu podziałka; AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn. W. 476-49..