DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Portret wedle zasad rebusu?: Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy Elisabeth Vigée-Lebrun (1789) =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0043
38
JAKUB POKORA
Jak wynika ze RTpo777777677 Ełisabeth Vigee-Lebrun, portretowała ona chłopca trzykrot-
nie: dwa razy w 1788 w Paryżu (7 L<? p67ńprńrcg LMńo77777"yk7 /7 L<? 777Ć7776, 677 <37770777* <fo /o
G/07 7*6) i raz we Wiedniu rok później (7 Lo p 7*77700 N0777*/ ^77/70777/7*^/:/, /077077Y ńo /o /y7*o, 077
A777p/7yo77, o/ g/oMx 7707/07/05 ^77/ /'oco77fo77t)-. Pierwszy wizerunek pozostaje nieznany, drugi
- przedmiot naszych rozważań - jest zapewne tożsamy z portretem z 1789 r. w berlińskiej
Gemaidegalerie. Trzeci - P/o/771'P P3//70/77//WP/ /oko ń777/7077 g7Y//(7cy 7777 /Azo 7 /7*zu 77o/o</)7 -
ostatni raz był notowany w 1950 r., na aukcji w Galerie Charpentier w Paryżuh
Interesujący nas obraz, jak zauważył Andrzej Ryszkiewicz, to „najsłynniejszy z „pol-
skich'" portretów artystki", których stworzyła ponad dwadzieścia^. Otrzymała zań niebo-
tyczne honorarium w wysokości 12 tysięcy franków, podczas gdy za tuzin wizerunków
077 p/og/ Marii Antoniny królewski dwór francuski płacił jej 2.300 franków. Dzieło, wysta-
wione na Salonie Paryskim w 1789 r„ zyskało nadzwyczaj pochlebne opinie: widziano
w nim wcielenie ideału klasycyzmu i żywą rzeźbę helleńską.
Wizerunek w zbiorach berlińskich, o wymiarach 105,5 x 83 cm, malowany na desce
dębowej, jest opatrzony sygnaturą77. E. D0-60-E0Z771377 i datą 77Ó9T Lubomirska z Paryża
wywiozła go do Wiednia, a później do Warszawy, gdzie w 1792 r. zawisł w jej pałacu przy
Krakowskim Przedmieściu. Po śmierci księżnej marszałkowej w 1816 r. Henryk Lubo-
mirski, otrzymawszy portret w spadku, włączył go do zbiorów ordynacji przeworskiej.
Obraz został wywieziony z Polski w 1944 r„ by ostatecznie w 1974 r. znaleźć się w Berli-
nie, w Gemaidegalerie, Stiftung Preussischer Kulturbesitz (kat. nr 74.4). Omawiany por-
tret tak bardzo trafiał w gusta odbiorców, że był wielokrotnie kopiowany również
w miniaturze m.in. przez Wincentego Lesseura w 1797 r. czy Stanisława Marszałkiewi-
cza. Jak wspomina Vigee-Lebrun, w Petersburgu król Stanisław August mówił jej, że
bardzo pragnął mieć ten portret, ale nie chciano go sprzedać za żadną cenę.
Do dalszych rozważań konieczny jest dokładny opis dzieła, którego brakuje w literaturze
przedmiotu. Wizerunek przedstawia uskrzydloną postać nagiego chłopca (Henryk miał
wówczas niespełna 11 lat) w głębokim przyklęku, wręcz przysiadzie na prawej nodze. Ciało
chłopca ujęte zostało w profilu, głowa zaś 677 ^oco. Okrągłej, zarumienionej twarzyczce
Canovy w Łańcucie", Mafg/da/y MMzgM777 T/7ę7T^zZ<77y7łouyc/7 wfyzczynig, VII (1992), s. 145-157 (na ii. 54 odwrócona-
reprodukcja portretu Lubomirskiego - Geniusza Sławy); eadem, Froy w yztMCg ąo/y/hg/, Warszawa 1993, s. 141-142,
144, 146-147; Andrzej RYSZKIEWICZ, „Portrety polskie Madame Vigee-Lebrun. Stan badań", [w:] AoMg c/a/*e7
oyny. Mn/ia z Yzie/ów yz7M/r;' &</A<3uw7g Migczyy/awoM Z/u7oM, Wrocław 1998, s. 277; HB [Henning BOCK], P/Aa-
hgt/z-PoMAg Uggg-PgAta? P/aaz AgAnag/? LahcwAyE uA Ggn/ay &y Pańw^y, Z7Z?9, [w:] Ggwa/Agga/gAg Pg/PA 200
MgAfgrwgrAg. &aa7/Zc/?g AYMygg/7 za Pg/PA PrgayyAcńgr PPAnPgyAz, Berlin 1998, s. 462; Katarzyna MIKOCKA-
RACHUBOWA, Canonajggo Arąg;' Po/acy, Warszawa 2001,1.1, s. 16 nn., t. II, s. 12 nn.; DzZgcAo W 777a/aryó-pg cPAT/
a'o Aońca A7Y wZgAa zg z/uo/Pw ąoAAZcń, komisarz wystawy Teresa POCHEĆ-PERKOWSKA, red. Ewa MICKE-
BRONIAREK, Monika OCHNIO, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2004, kat. nr 151 (na wystawie kopia por-
tretu Lubomirskiego - Geniusza Sławy, wykonana w 1875 r. przez Wincentego Ślendzińskiego, z Muzeum Zamoyskich
w Kozłówce), oprać, i red S.G. [Sławomir GRZECETNIK]. Z nowszych studiów polskich poświęconych twórczości
malarki (portret Fanny księżnej Biron von Curland, 1810 r., w Muzeum Narodowym we Wrocławiu) zob. Piotr ŁUKA-
SZEWICZ, „Obraz Ełisabeth Vigee-Lebrun i zbiory sycowskie", [w:] Afa/*/77M7* (/zig/ony. PtaPa z /?A7o?P' yz7aAZ, Poznań
2002, s. 381-388. Niestety, nie dotarłem do pracy H.T. DOUWES DEKKER, P/AahgZń-PaMAg U'ggg-PgńrM/7 7755-
7^42; Po/WaiA a /'ńaZ/g.' pyyaZ <Pa77 cata/ogMg, Den Plaag 1984.
- PoMngnPy & PfaPa777g Uggg /g Prań, t. 2, Paris 1869, s. 364, 369 (te i inne polonika pominięte w: Louise Ełisabeth
VIGEE-LEBRUN, Tyycwpg/yia, tłum. Irena DEWITZ, wstęp Stefan MELLER. Warszawa 1977).
' Sprawę wizerunków Lubomirskiego jako Amfiona raz z dwoma, raz z trzema najadami próbuje wyjaśnić RYSZKIE-
WICZ, PorPg/y.., s. 277-278, il. 3, s. 278.
4 RYSZKIEWICZ, Po7Wg(y..., s. 277.
^ Wymiary podane za: BOCK, op. cit., s. 91, przyp. 10; wg RYSZKIEWICZ, „Portrety...", s. 277 nieco inne (108 x 84 cm).
JAKUB POKORA
Jak wynika ze RTpo777777677 Ełisabeth Vigee-Lebrun, portretowała ona chłopca trzykrot-
nie: dwa razy w 1788 w Paryżu (7 L<? p67ńprńrcg LMńo77777"yk7 /7 L<? 777Ć7776, 677 <37770777* <fo /o
G/07 7*6) i raz we Wiedniu rok później (7 Lo p 7*77700 N0777*/ ^77/70777/7*^/:/, /077077Y ńo /o /y7*o, 077
A777p/7yo77, o/ g/oMx 7707/07/05 ^77/ /'oco77fo77t)-. Pierwszy wizerunek pozostaje nieznany, drugi
- przedmiot naszych rozważań - jest zapewne tożsamy z portretem z 1789 r. w berlińskiej
Gemaidegalerie. Trzeci - P/o/771'P P3//70/77//WP/ /oko ń777/7077 g7Y//(7cy 7777 /Azo 7 /7*zu 77o/o</)7 -
ostatni raz był notowany w 1950 r., na aukcji w Galerie Charpentier w Paryżuh
Interesujący nas obraz, jak zauważył Andrzej Ryszkiewicz, to „najsłynniejszy z „pol-
skich'" portretów artystki", których stworzyła ponad dwadzieścia^. Otrzymała zań niebo-
tyczne honorarium w wysokości 12 tysięcy franków, podczas gdy za tuzin wizerunków
077 p/og/ Marii Antoniny królewski dwór francuski płacił jej 2.300 franków. Dzieło, wysta-
wione na Salonie Paryskim w 1789 r„ zyskało nadzwyczaj pochlebne opinie: widziano
w nim wcielenie ideału klasycyzmu i żywą rzeźbę helleńską.
Wizerunek w zbiorach berlińskich, o wymiarach 105,5 x 83 cm, malowany na desce
dębowej, jest opatrzony sygnaturą77. E. D0-60-E0Z771377 i datą 77Ó9T Lubomirska z Paryża
wywiozła go do Wiednia, a później do Warszawy, gdzie w 1792 r. zawisł w jej pałacu przy
Krakowskim Przedmieściu. Po śmierci księżnej marszałkowej w 1816 r. Henryk Lubo-
mirski, otrzymawszy portret w spadku, włączył go do zbiorów ordynacji przeworskiej.
Obraz został wywieziony z Polski w 1944 r„ by ostatecznie w 1974 r. znaleźć się w Berli-
nie, w Gemaidegalerie, Stiftung Preussischer Kulturbesitz (kat. nr 74.4). Omawiany por-
tret tak bardzo trafiał w gusta odbiorców, że był wielokrotnie kopiowany również
w miniaturze m.in. przez Wincentego Lesseura w 1797 r. czy Stanisława Marszałkiewi-
cza. Jak wspomina Vigee-Lebrun, w Petersburgu król Stanisław August mówił jej, że
bardzo pragnął mieć ten portret, ale nie chciano go sprzedać za żadną cenę.
Do dalszych rozważań konieczny jest dokładny opis dzieła, którego brakuje w literaturze
przedmiotu. Wizerunek przedstawia uskrzydloną postać nagiego chłopca (Henryk miał
wówczas niespełna 11 lat) w głębokim przyklęku, wręcz przysiadzie na prawej nodze. Ciało
chłopca ujęte zostało w profilu, głowa zaś 677 ^oco. Okrągłej, zarumienionej twarzyczce
Canovy w Łańcucie", Mafg/da/y MMzgM777 T/7ę7T^zZ<77y7łouyc/7 wfyzczynig, VII (1992), s. 145-157 (na ii. 54 odwrócona-
reprodukcja portretu Lubomirskiego - Geniusza Sławy); eadem, Froy w yztMCg ąo/y/hg/, Warszawa 1993, s. 141-142,
144, 146-147; Andrzej RYSZKIEWICZ, „Portrety polskie Madame Vigee-Lebrun. Stan badań", [w:] AoMg c/a/*e7
oyny. Mn/ia z Yzie/ów yz7M/r;' &</A<3uw7g Migczyy/awoM Z/u7oM, Wrocław 1998, s. 277; HB [Henning BOCK], P/Aa-
hgt/z-PoMAg Uggg-PgAta? P/aaz AgAnag/? LahcwAyE uA Ggn/ay &y Pańw^y, Z7Z?9, [w:] Ggwa/Agga/gAg Pg/PA 200
MgAfgrwgrAg. &aa7/Zc/?g AYMygg/7 za Pg/PA PrgayyAcńgr PPAnPgyAz, Berlin 1998, s. 462; Katarzyna MIKOCKA-
RACHUBOWA, Canonajggo Arąg;' Po/acy, Warszawa 2001,1.1, s. 16 nn., t. II, s. 12 nn.; DzZgcAo W 777a/aryó-pg cPAT/
a'o Aońca A7Y wZgAa zg z/uo/Pw ąoAAZcń, komisarz wystawy Teresa POCHEĆ-PERKOWSKA, red. Ewa MICKE-
BRONIAREK, Monika OCHNIO, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2004, kat. nr 151 (na wystawie kopia por-
tretu Lubomirskiego - Geniusza Sławy, wykonana w 1875 r. przez Wincentego Ślendzińskiego, z Muzeum Zamoyskich
w Kozłówce), oprać, i red S.G. [Sławomir GRZECETNIK]. Z nowszych studiów polskich poświęconych twórczości
malarki (portret Fanny księżnej Biron von Curland, 1810 r., w Muzeum Narodowym we Wrocławiu) zob. Piotr ŁUKA-
SZEWICZ, „Obraz Ełisabeth Vigee-Lebrun i zbiory sycowskie", [w:] Afa/*/77M7* (/zig/ony. PtaPa z /?A7o?P' yz7aAZ, Poznań
2002, s. 381-388. Niestety, nie dotarłem do pracy H.T. DOUWES DEKKER, P/AahgZń-PaMAg U'ggg-PgńrM/7 7755-
7^42; Po/WaiA a /'ńaZ/g.' pyyaZ <Pa77 cata/ogMg, Den Plaag 1984.
- PoMngnPy & PfaPa777g Uggg /g Prań, t. 2, Paris 1869, s. 364, 369 (te i inne polonika pominięte w: Louise Ełisabeth
VIGEE-LEBRUN, Tyycwpg/yia, tłum. Irena DEWITZ, wstęp Stefan MELLER. Warszawa 1977).
' Sprawę wizerunków Lubomirskiego jako Amfiona raz z dwoma, raz z trzema najadami próbuje wyjaśnić RYSZKIE-
WICZ, PorPg/y.., s. 277-278, il. 3, s. 278.
4 RYSZKIEWICZ, Po7Wg(y..., s. 277.
^ Wymiary podane za: BOCK, op. cit., s. 91, przyp. 10; wg RYSZKIEWICZ, „Portrety...", s. 277 nieco inne (108 x 84 cm).