Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (69.2007)

203

AGNIESZKA SKRODZKA
/n^fy/M/ ZC/Mk/ TAN
H?zc/*7///c/t /r/Y)/c/ n/^zczę^//wego -/yo/NW
X/<2nM/rtWa z ł/gpyyJrą*

No pom, no po/m,* no /AorTM, no ^Arono;
no go//, no g/ory; no cro^s*, no crown.
Wiiliam Penn, No Cro^^, No Crown, 1669

hyba żaden z wizerunków polskich monarchów nie cieszył się takim zaintereso-
ł waniem badaczy jak portret Stanisława Augusta z klepsydrą, zwany również por-
tretem alegorycznym. Mimo obfitej literatury przedmiotu, w tej zagadkowej
podobiźnie ostatniego króla Polski nadal można dostrzec nowe wątki, zaś wiele z poru-
szanych dotąd kwestii ciągle wymaga reinterpretacji, sprecyzowania, wyjaśnienia a nawet
odrzucenia, jako sprzecznych z intencją projektodawcy, czyli najpewniej samego monar-
chy.
Namalowany przez Marcella Bacciarellego obraz powstał na początku 1793 rd Od tej
pory, powtórzenia portretu wychodzące spod pędzla Włocha i jego uczniów - olejne płót-
na, miniatury i ryciny - wykonywano co jakiś czas, aż do śmierci króla w lutym 1798 r.

* Artykuł stanowi skróconą i uzupełnioną wersję pracy magisterskiej 7M-Ac/ y/rui/sTawa HMgMNa z k/cpyy&ą, 2 Z 793 /i,
pę<Zz/% Marcc//u /?%cct6yc//cgo, ss. 145 + ii., napisanej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana
Wyszyńskiego w Warszawie pod kierunkiem i z inspiracji prof. dr. hab. Jakuba Pokory, obronionej 13 VI 2006 r. Panu
Profesorowi serdecznie dziękuję za cenne uwagi odnośnie tej pracy i niniejszego studium. Niektóre tezy powyższego
tekstu przedstawiłam w referacie Męk/panorm/iio, czy// alegorycznypor/re/ y/anA/awa HagaNa, wygłoszonym 19 X
2006 r. we Wrocławiu na Kongresie Badaczy Osiemnastego Wieku „Wiek XVIII. Pobtyka - kultura - edukacja" (mate-
riały w druku). TłAnwc pracy magisterskiej zostało oddane w styczniu 2007 r. do publikacji w periodyku „Artifex.
Pismo Młodego Pokolenia Historyków Sztuki".
' Wiadomo o tym od samego Stanisława Augusta, który w liście do Bacciarellego mówił: DZ/as* & Ma par/ a Łc^cMr
gae [...] i/encore Mac cop/c & Mon Por/ra// a//ćgor/<?Me, ^nc fony aucz/a// en 7793; Archiwum Główne Akt
Dawnych w Warszawie [dalej: AGAD], Kore-spon&nc/a y/aaN/awaHagny/a, 5a, list Stanisława Augusta do Marcella
Bacciarellego, 4 X 1795, k. 267v. W innym liście, z 30 111 1793 r., pisanym z Białegostoku, w drodze na sejm rozbioro-
wy do Grodna, król prosił o wykonanie przez Mateusza Tokarskiego trzech kopii portretu. Podane informacje wskazują
na powstanie wizerunku najpewniej w styczniu, lutym, lub może jeszcze w marcu tego roku; Biblioteka Narodowa
[dalej: BN], Nore.spon&nc/'a Marce/ego 7?acc/are//ego z kró/em y/an/Naweni HMgMNcn; z /a/ 77(37-7793, 565/t. 1, list
Stanisława Augusta do Marcella Bacciarellego, 30 III 1793, k. 59. O Tokarskim Ulrich THIEME, Felix BECKER,
H//gcn?c/nc^7/cxZkon <ZerT?/A/en&n XYńM7/cr w?? <7erHn//ke ZnkzMr GcgcniwnY , Bd. 33, Leipzig 1939, s. 250-251. O
Bacciarellim ostatnio Jakub KOSTOWSKI, „Bacciarelli Marcello", [w:] H//gcwc/ncy KunN/cr-LcMkon. D/c P/AZenJen
K/ZnN/er a//er ZcZ/cn nn<7 Eo/ker, Bd. 6, Red. Gunter MEISNER, Munchen-Leipzig 1992, s. 122-124 (tu podstawowa
literatura). Artysty nie odnotowuje 77?c DZc/Zona/y ofHr/, ed. by Jane TURNER, vol. 3, London-New York 1996.