Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (69.2007)

13!

JERZY KOWALCZYK
//Mtyna SWaki D4iV, Rb/^zawa

Piotr Krasny, ccrłfcjwć? A?ć7 zfc/7imc/7 fMYłfc/?
7?zcczypo^po/^c/' 7J9d-7974
Kraków 2003, ss. 429, il. 205, Instytut Historii Sztuki UJ, Ars vetus et nova, t. XI

ł ^iotr Krasny wcześnie zajął się relacjami mię-
dzy sztuką Cerkwi wschodniej i Kościoła ła-
JL cińskiego. Zapowiedzią badań tej problema-
tyki stał się artykuł z 1994 r. zatytułowany: Uwagi o
wp/y^?^ XTAcio/a RAcAod/7icgo /?a Aaio/icAic wu-
/arytwo ^aD^a/ne w Rzeczrypospo/iie/' w YJY7 wiała'.
Recenzowaną rozprawę o architekturze cerkiewnej,
która stała się podstawą do wszczęcia przewody habi-
litacyjnego na Wydziale Historycznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego, autor poprzedził kilkuletnimi bada-
niami - począwszy od 1996 r. - i trzynastoma publi-
kacjami o wybranych problemach obszernego tematu.
Zanim przystąpił do badania cerkwi na ziemiach ru-
skich Korony, rozpoznał zagadnienie w Europie Środ-
kowej. Umożliwiły mu to pobyty stypendialne na
Słowacji i na Węgrzech. Podstawowe znaczenie ma
jego rozprawa o prawnych, społecznych i ekonomicz-
nych przyczynach okcydentalizacji architektuiy cer-
kiewnej w Europie Środkowej w okresie baroku-
(1996). Nikt przedtem nie analizował architektury
cerkiewnej w świetle wymienionych przyczyn
i dzięki temu rozprawa ma charakter prekursorski.
Choć nie jest pierwszym autorem, który zwrócił

' Piotr KRASNY, „Uwagi o wpływie sztuki Kościoła
Wschodniego na katolickie malarstwo sakralne w Rzeczy-
pospolitej w XVII wieku", [w:] działa YJW wieła w Po/-
yce, Warszawa 1994, s. 119-129.
* Piotr KRASNY, „Monumentalna architektura 'kościoła
chłopskiego'. O prawnych, społecznych i ekonomicznych
przyczynach okcydentalizacji architektury cerkiewnej
w Europie Środkowej w okresie baroku", Paroł. AfAio-
ria-Aitcraiara-Ształa, 3: 1996 nr 2, s. 73-101.
^ Jerzy KOWALCZYK, „Latynizacja i okcydentalizacja
architektury greckokatolickiej w XVIII wieku", Pia/ety"
A/Aiorii Ształi, 42: 1980 nr 3-4, s. 347-364.

uwagę na problem okcydentalizacji architektury
unickiej w Rzeczypospolitej w wieku XVIlE, to jed-
nak jego publikacje na ten temat znacznie pogłębiły
to zagadnienie. Zastanowił się bowiem, czy okcy-
dentalizacja była tylko zjawiskiem modernizacji,
bez głębszego kontekstu ideologicznego^. Pierwszy
też objął swymi badaniami murowaną architekturę
unicką w Galicji pod zaborem austriackimi Wcze-
śniej tylko cerkwie drewniane cieszyły się zaintere-
sowaniem polskich i ukraińskich badaczy^.
Książka zatytułowana UrcAAcłtara ccrłiew/ia
na zie/aiacA ra^łicA Pzcczypoypo/iie/' 7596-7P74
poświęcona jest architekturze cerkiewnej, głównie
greckokatolickiej, począwszy od unii brzeskiej do
wybuchu I wojny światowej, obejmuje więc w su-
mie 320 lat. Tytuł rozprawy odpowiada w pełni jej
treści, choć z pewnymi uwagami. Autor bazuje głów-
nie na przykładach cerkwi murowanych, które stano-
wiły zaledwie dwa do trzech procent wszystkich
świątyń ruskich. Początkowa data 1596 wskazuje na
cerkwie unickie, jako na główny problem badań, choć
nie zostało to zaakcentowane w tytule. Wiele jednak
uwagi autor poświęcił cerkwiom prawosławnym dla

4 Piotr KRASNY, „Okcydentalizacja czy modernizacja?
Uwagi o przemianach unickiej architektury sakralnej
w Rzeczypospolitej w wieku XVIII", Krnłcwsłie Zgrzyty
UUamoznawczg 5/6: 1996/1997, s. 129-140.
- Piotr KRASNY, „Architektura unicka Galicji po pierw-
szym rozbiorze Rzeczypospolitej", [w:] ózfała pograni-
czy Rzcczypo-spo/Ac/ w ołrc-sic nowoźyiny/n od YT7 do
YJ7W wiała, Warszawa 1998, s. 355-377.
^ Podstawową literaturę podał Ryszard Brykowski, Drew-
niana arcAiiełiara cerłiewna na łoro/mycA zicnadcA
ALeczypospoAtc/, Warszawa 1995, s. 17-18, 19, 67, 99-
100, 127.