DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Portret wedle zasad rebusu?: Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy Elisabeth Vigée-Lebrun (1789) =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0048
PORTRET WEDLE ZASAD REBUSU? GEWMZ&/!mEE. VtGEE-LEBRUN
43
3. C'M/7/'ń/7<T.S'. AwC7W ŻCt077M /tU7T)77(7(ąy77CgU łT/g/r7p.s7<TWg/ /R 7433 71
Fot. Xu/77ck 77/T)/ewAAi' w Rh7wzć7W7c
ności, wspaniałomyślności zwycięzcy. Car Rosji, imiennik Aleksandra Wielkiego, jedne-
go z najwspanialszych wodzów w dziejach ludzkości, podąża w ślady Macedończyka,
monarchy będącego uosobieniem wielu cnót, między innymi 77?<2g/?<2nń7n7<3& Aluzja nie
podlega dyskusji. Wskazuje nań - zastosowany w napisie na tarczy - sposób określenia
bohatera: niejako uniwersalny, bo pozbawiony tytułów i ograniczony do nazwania go
Z/cłs*<377Jrc777 łRsp<377i<2/o777y3//7y777. O którego z Aleksandrów idzie, podpowiada dalsza
część napisu, zawierająca jedynie miejsce i datę wydarzenia (Paryż, 31 III 1814).
M<2g77<777ń77ńć7j zawsze figurowała w katalogu przymiotów idealnego władcy, a jej naj-
słynniejszym wcieleniem był Scypion Afrykański Starszy. Do Scypiona właśnie wyraźnie
nawiązywało określenie Mąg77<37777777 ^7^6(777777 (nagroda wielkodusznego), będące dewizą
duńskiego Orderu Słonia, ustanowionego w 1462 r. Ważne miejsce przypadało wspania-
łomyślności w specjalistycznych traktatach. Głoszono, że aby cnoty księcia były żywe,
musi im towarzyszyć Męstwo i Wielkoduszność. Ostatnia uczy pogardy dla słabości i zła,
a także przebaczania win. Wskutek tego wielkoduszność triumfatora (symbolizowana
przez gałązki palmowe) staje się tarczą obronną dla pokonanych, gwarancją pokoju (ga-
łązka oliwna). To właśnie ukazano na analizowanym obrazie z Ermitażu'*.
Tematem przedstawienia nie jest zatem grecki „genius" („daimon") w rozumieniu ducha
opiekuńczego osoby, ale uosobienie jej cnoty. Wedle mego rozeznania w dobie Oświecenia
O porównywaniu cara Aleksandra ) doAieksandra Wietkiego i Scypiona na przykład w programach ideowych archi-
tektury okolicznościowej w 1815 r. w: Piotr PASZKIEWICZ, 0g/3ga? TWaaaowów. óztała aosy/Aa w Uhryzawig
7373-7973, Warszawa 1991, s.142. O wzorowych władcach: o Aleksandrze Wielkim np. Krystyna SECOMSKA, Eg-
gga3a3/gAaaFa TiWEggo w „Paa7J?goa;'g" .yaaAwaWAan. Mnia/aay w ło&A/gz 7333 roku, Wrocław 1977, s. 78
nn.; 3/gxaa3ga 3?g Gaga7 ;'a Eaaoggaa 3a7, ed. Nicos HADJINICOLAU, voh 1-2, Thessaloniki 1997; o Scypionie,
przywoływanym m. in. przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, zob. Jakub POKORA, (Waz Aa7/'a3aig/3zggo faaa
5YaaE7awa ^agasTa (773-7-7770). 5?a<7/'aa? z Foaogaa/a' iWaafzy, Warszawa 1993, s. 74-75. O cnocie wielkoduszności
np. Eberhard STRAUB, TAąaagygataho Ma/gyfafA c&a g/anTayg/AcAg Tu-gaJga/Atg. D/'g /ro/iycAg 3As7g /a 3ga
MaacAga T^g^i&az voa: 73. hAzaa? Ta& 3g^ 73. JaAa/^aaJgats', Mtinchen 1969, s. 41. O zasygnalizowanej tu symbolice
tarczy Jakub POKORA, „Stanisławowi Augustowi panegiryk intarsją pisany (drzwi w toruńskim ratuszu)", T^ocza/T:
7?A7oaa'3zfaE', XIX (1992), s. 178-180.
43
3. C'M/7/'ń/7<T.S'. AwC7W ŻCt077M /tU7T)77(7(ąy77CgU łT/g/r7p.s7<TWg/ /R 7433 71
Fot. Xu/77ck 77/T)/ewAAi' w Rh7wzć7W7c
ności, wspaniałomyślności zwycięzcy. Car Rosji, imiennik Aleksandra Wielkiego, jedne-
go z najwspanialszych wodzów w dziejach ludzkości, podąża w ślady Macedończyka,
monarchy będącego uosobieniem wielu cnót, między innymi 77?<2g/?<2nń7n7<3& Aluzja nie
podlega dyskusji. Wskazuje nań - zastosowany w napisie na tarczy - sposób określenia
bohatera: niejako uniwersalny, bo pozbawiony tytułów i ograniczony do nazwania go
Z/cłs*<377Jrc777 łRsp<377i<2/o777y3//7y777. O którego z Aleksandrów idzie, podpowiada dalsza
część napisu, zawierająca jedynie miejsce i datę wydarzenia (Paryż, 31 III 1814).
M<2g77<777ń77ńć7j zawsze figurowała w katalogu przymiotów idealnego władcy, a jej naj-
słynniejszym wcieleniem był Scypion Afrykański Starszy. Do Scypiona właśnie wyraźnie
nawiązywało określenie Mąg77<37777777 ^7^6(777777 (nagroda wielkodusznego), będące dewizą
duńskiego Orderu Słonia, ustanowionego w 1462 r. Ważne miejsce przypadało wspania-
łomyślności w specjalistycznych traktatach. Głoszono, że aby cnoty księcia były żywe,
musi im towarzyszyć Męstwo i Wielkoduszność. Ostatnia uczy pogardy dla słabości i zła,
a także przebaczania win. Wskutek tego wielkoduszność triumfatora (symbolizowana
przez gałązki palmowe) staje się tarczą obronną dla pokonanych, gwarancją pokoju (ga-
łązka oliwna). To właśnie ukazano na analizowanym obrazie z Ermitażu'*.
Tematem przedstawienia nie jest zatem grecki „genius" („daimon") w rozumieniu ducha
opiekuńczego osoby, ale uosobienie jej cnoty. Wedle mego rozeznania w dobie Oświecenia
O porównywaniu cara Aleksandra ) doAieksandra Wietkiego i Scypiona na przykład w programach ideowych archi-
tektury okolicznościowej w 1815 r. w: Piotr PASZKIEWICZ, 0g/3ga? TWaaaowów. óztała aosy/Aa w Uhryzawig
7373-7973, Warszawa 1991, s.142. O wzorowych władcach: o Aleksandrze Wielkim np. Krystyna SECOMSKA, Eg-
gga3a3/gAaaFa TiWEggo w „Paa7J?goa;'g" .yaaAwaWAan. Mnia/aay w ło&A/gz 7333 roku, Wrocław 1977, s. 78
nn.; 3/gxaa3ga 3?g Gaga7 ;'a Eaaoggaa 3a7, ed. Nicos HADJINICOLAU, voh 1-2, Thessaloniki 1997; o Scypionie,
przywoływanym m. in. przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, zob. Jakub POKORA, (Waz Aa7/'a3aig/3zggo faaa
5YaaE7awa ^agasTa (773-7-7770). 5?a<7/'aa? z Foaogaa/a' iWaafzy, Warszawa 1993, s. 74-75. O cnocie wielkoduszności
np. Eberhard STRAUB, TAąaagygataho Ma/gyfafA c&a g/anTayg/AcAg Tu-gaJga/Atg. D/'g /ro/iycAg 3As7g /a 3ga
MaacAga T^g^i&az voa: 73. hAzaa? Ta& 3g^ 73. JaAa/^aaJgats', Mtinchen 1969, s. 41. O zasygnalizowanej tu symbolice
tarczy Jakub POKORA, „Stanisławowi Augustowi panegiryk intarsją pisany (drzwi w toruńskim ratuszu)", T^ocza/T:
7?A7oaa'3zfaE', XIX (1992), s. 178-180.