DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Portret wedle zasad rebusu?: Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy Elisabeth Vigée-Lebrun (1789) =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0052
PORTRET WEDLE ZASAD REBUSU? /DMUxEugOM/7ŁWVyUXO GEA/USzSDtryE. YtGEE-LEBRUN
47
negatywnie - jako nieumiarkowane pragnienie i żądzę rzeczy zmysłowych, związane
z istotą ludzką od grzechu pierworodnego-h
Prawdopodobnie z pokrewieństwa znaczeń owej pary pojęć wynikał sposób ich obra-
zowania (ił. 4, 5): podobny, bo w postaci uskrzydlonego chłopca bądź młodzieńca, które-
go atrybutami były trofea, albo w formie trzech wieńców (ąb7?or g/o/Ynu), albo wieńca
i dwu gałązek palmowych (CnpiJńns*). W ostatnim przypadku geniusz, niekiedy jako
uskrzydlony rycerz, wspinał się po trofea zatknięte na szczycie obelisku-- lub przy nim
stał, triumfalnie dzierżąc zdobyte już nagrody. U księdza Alojzego Osińskiego A/nor g/o-
71Ż76 opisany jest krótko: „dziecię skrzydlate, uwieńczone laurem, trzymające korony"-F
Wszystko wskazuje na to, że analogie rozciągają się również na recepcję obu personi-
fikacji, których nie umiano odczytać, bądź też rozpoznawano błędnie, przeważnie jako
Kupidyna lub Amora. stała się zagadką co najmniej od czasów Stanisława Au-
gusta i pozostawała nią aż po XXI w. Nie rozwiązali jej ani uczony biskup Jan Chrzciciel
Albertrandy, ani znany intelektualista i słynny numizmatyk Edward Raczyński, nie mó-
wiąc o innych. Z kolei z A/ymrg/ormu od początku, bo - jak wspominano - już na Salonie
Paryskim były kłopoty.
Znamienne, iż podobny problem jest z tytułem obrazu, do którego, moim zdaniem,
najwyraźniej nawiązała Vigee-Lebrun. Rzecz dotyczy szeroko znanego dzieła Annibale
Carracciego Gunńt^z ÓYnwy (Dur Gu/nAs* r/uA Fnń/nus'), namalowanego około roku 1588-
1589 (Dresdener Gemaldegalerie, olej na płótnie, 174 x 114 cm). Obraz znajduje się
w Dreźnie od 1746 r., dokąd trafił z książęcej galerii w Modenie (il. 6). Artysta ukazał
wśród obłoków uskrzydlonego, nagiego młodzieńca z włócznią, otoczonego przez putta,
lecącego ku górze. Nie dość mu dotychczasowych nagród - czterech wieńców, z których
ten na głowie jaśnieje Febusowym blaskiem. Wyciągnięty maksymalnie, sięga jeszcze
wyżej i udaje mu się zdobyć koronę.
Temat dzieła jest trudny do określenia. Chociaż do dziś funkcjonuje rozpoznanie
z francuskojęzycznego katalogu galerii z 1765 r., pozostaje ono co najmniej dyskusyjne.
Wypowiadali się w tej sprawie nie lada znawcy, jak Johann Joachim Winckelmann
w 1752 czy w 1803 r. Karl Friedrich Schinkel. Obaj widzieli tu Apolla-F Zdaniem innych
obraz zyskał dzisiejszy tytuł jeszcze wcześniej, bo w początkach XVIII w., natomiast za-
stosowane atrybuty zdają się wskazywać raczej na G/nFowu/Fu orzo/y (Amor A D/Ft),
wszak z zastrzeżeniem, iż w szczegółach owa personifikacja różni się od podanej przez
Alciatiego czy Ripę (il. 7); niejasne pozostaje znaczenie włóczni i złotej korony-F Są
wreszcie tacy, którzy twierdzą, że GumAz JńFwy to nowy typ ikonograficzny, stworzony
przez Carracciego-^.
DIDEROT, DALEMBERT, op. cit., t. III, Paris MDCCLIII, & v. GuąiAie .? Coucu^Aceuce.
- Tak w dziele Jacobus TYPOTIUS, DiwA etFM/7M7M fo/Ri/icMW /wperatoruru, Aegur?..., 1.1, Praga 1601,
s. 123 (o tej słynnej encyklopedii imprez ostatnio Jadwiga BEDNARSKA, Z Aie/ow ^oAkię/ i/M^irag/F^^^A^ę/'
pierwsze/ poiowy ATT/ wieku, cz. 2, Katowice 2005, s. 244-245). U Ripy zaś CUPIDITA to uskrzydlona, naga kobieta,
z przewiązką na oczach ( Yassu OKAYAMA, De Aipa /uAx T*erso7?i/A%Aa,s au<Z 77?eir Ziiribuies i/? Eiue EAtious
[1603-1677] of fke Ao/roiogia, Doomspijk 1992, s. 58).
^ Alojzy OSIŃSKI, Fowuik /Miroiogiczuy, t. 1, Warszawa 1806, s. 147.
^ Harald MARX, Eta AuuYga/ig Arek Tie DresAuer GeAi/Aga/erie. 4 A A/eAier, 2. Aułłage, Dresden 1982, s. 102.
^ Po4y'eAq koroug J00-(ecie uuiipoAko-saskie/. Fróiewskie Zbiory Sztuki w Dreźaie, Afuzeu/u AaroAwe w Rhrsza-
wie [katalog], Warszawa 1997, kat. nr H 28, oprać. G.J.M.W. [Gregor J.M. WEBER] (tamże literatura na temat obrazu
Carracciego).
-6 Texikou Ar Ku/MT, hrsg. von Ludger ALSCHER [...], Bd I, Leipzig 1968, s. 413 (s.v. Carracci).
47
negatywnie - jako nieumiarkowane pragnienie i żądzę rzeczy zmysłowych, związane
z istotą ludzką od grzechu pierworodnego-h
Prawdopodobnie z pokrewieństwa znaczeń owej pary pojęć wynikał sposób ich obra-
zowania (ił. 4, 5): podobny, bo w postaci uskrzydlonego chłopca bądź młodzieńca, które-
go atrybutami były trofea, albo w formie trzech wieńców (ąb7?or g/o/Ynu), albo wieńca
i dwu gałązek palmowych (CnpiJńns*). W ostatnim przypadku geniusz, niekiedy jako
uskrzydlony rycerz, wspinał się po trofea zatknięte na szczycie obelisku-- lub przy nim
stał, triumfalnie dzierżąc zdobyte już nagrody. U księdza Alojzego Osińskiego A/nor g/o-
71Ż76 opisany jest krótko: „dziecię skrzydlate, uwieńczone laurem, trzymające korony"-F
Wszystko wskazuje na to, że analogie rozciągają się również na recepcję obu personi-
fikacji, których nie umiano odczytać, bądź też rozpoznawano błędnie, przeważnie jako
Kupidyna lub Amora. stała się zagadką co najmniej od czasów Stanisława Au-
gusta i pozostawała nią aż po XXI w. Nie rozwiązali jej ani uczony biskup Jan Chrzciciel
Albertrandy, ani znany intelektualista i słynny numizmatyk Edward Raczyński, nie mó-
wiąc o innych. Z kolei z A/ymrg/ormu od początku, bo - jak wspominano - już na Salonie
Paryskim były kłopoty.
Znamienne, iż podobny problem jest z tytułem obrazu, do którego, moim zdaniem,
najwyraźniej nawiązała Vigee-Lebrun. Rzecz dotyczy szeroko znanego dzieła Annibale
Carracciego Gunńt^z ÓYnwy (Dur Gu/nAs* r/uA Fnń/nus'), namalowanego około roku 1588-
1589 (Dresdener Gemaldegalerie, olej na płótnie, 174 x 114 cm). Obraz znajduje się
w Dreźnie od 1746 r., dokąd trafił z książęcej galerii w Modenie (il. 6). Artysta ukazał
wśród obłoków uskrzydlonego, nagiego młodzieńca z włócznią, otoczonego przez putta,
lecącego ku górze. Nie dość mu dotychczasowych nagród - czterech wieńców, z których
ten na głowie jaśnieje Febusowym blaskiem. Wyciągnięty maksymalnie, sięga jeszcze
wyżej i udaje mu się zdobyć koronę.
Temat dzieła jest trudny do określenia. Chociaż do dziś funkcjonuje rozpoznanie
z francuskojęzycznego katalogu galerii z 1765 r., pozostaje ono co najmniej dyskusyjne.
Wypowiadali się w tej sprawie nie lada znawcy, jak Johann Joachim Winckelmann
w 1752 czy w 1803 r. Karl Friedrich Schinkel. Obaj widzieli tu Apolla-F Zdaniem innych
obraz zyskał dzisiejszy tytuł jeszcze wcześniej, bo w początkach XVIII w., natomiast za-
stosowane atrybuty zdają się wskazywać raczej na G/nFowu/Fu orzo/y (Amor A D/Ft),
wszak z zastrzeżeniem, iż w szczegółach owa personifikacja różni się od podanej przez
Alciatiego czy Ripę (il. 7); niejasne pozostaje znaczenie włóczni i złotej korony-F Są
wreszcie tacy, którzy twierdzą, że GumAz JńFwy to nowy typ ikonograficzny, stworzony
przez Carracciego-^.
DIDEROT, DALEMBERT, op. cit., t. III, Paris MDCCLIII, & v. GuąiAie .? Coucu^Aceuce.
- Tak w dziele Jacobus TYPOTIUS, DiwA etFM/7M7M fo/Ri/icMW /wperatoruru, Aegur?..., 1.1, Praga 1601,
s. 123 (o tej słynnej encyklopedii imprez ostatnio Jadwiga BEDNARSKA, Z Aie/ow ^oAkię/ i/M^irag/F^^^A^ę/'
pierwsze/ poiowy ATT/ wieku, cz. 2, Katowice 2005, s. 244-245). U Ripy zaś CUPIDITA to uskrzydlona, naga kobieta,
z przewiązką na oczach ( Yassu OKAYAMA, De Aipa /uAx T*erso7?i/A%Aa,s au<Z 77?eir Ziiribuies i/? Eiue EAtious
[1603-1677] of fke Ao/roiogia, Doomspijk 1992, s. 58).
^ Alojzy OSIŃSKI, Fowuik /Miroiogiczuy, t. 1, Warszawa 1806, s. 147.
^ Harald MARX, Eta AuuYga/ig Arek Tie DresAuer GeAi/Aga/erie. 4 A A/eAier, 2. Aułłage, Dresden 1982, s. 102.
^ Po4y'eAq koroug J00-(ecie uuiipoAko-saskie/. Fróiewskie Zbiory Sztuki w Dreźaie, Afuzeu/u AaroAwe w Rhrsza-
wie [katalog], Warszawa 1997, kat. nr H 28, oprać. G.J.M.W. [Gregor J.M. WEBER] (tamże literatura na temat obrazu
Carracciego).
-6 Texikou Ar Ku/MT, hrsg. von Ludger ALSCHER [...], Bd I, Leipzig 1968, s. 413 (s.v. Carracci).