DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Pokora, Jakub: Portret wedle zasad rebusu?: Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy Elisabeth Vigée-Lebrun (1789) =
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0055
50
JAKUB POKORA
70. Portret Franciszka
Smugiewicza jako uczonego, oł. 779(5" /i
M^zcnw 7V(27*oć7ow6 w LYz/m/r/r/.
Fot. MMZOM77? 7Vo/'o0owc w 77)z/?o/u7/
Trzeba przyznać, że wobec badań etymoiogów czy znawców literatury staropolskiej
postawiona teza wydaje się dyskusyjna. Twierdzą oni bowiem od zarania XIX w., po-
cząwszy od Lindego, iż interpretację nazwiska „Lubomirski" podał Wacław Potocki, pi-
sząc:
„On to z Turczynem ucznił przymierze,
Prawdziwy Lubomirski"
(7or'Lń/7otus', o/bo Żortr ?' /ru.s'zń/' roz/r/mżo, wyd. 1747)^
Jednakowoż należy pamiętać, iż zagadnienie 770777777 u o genezie sięgającej
antyku, pozostaje w nauce polskiej dziewiczym polem badań. Wskazywałem na to wcze-
śniej przy okazji omawiania programów ideowych dzieł sztuki, opartych na znaczeniu
imienia czy nazwiska, tam też uwzględniałem sprawę rebusów W Starałem się wykazać,
że 7707777770 /o<yo(?77ńo stosowane były w konceptach także za panowania Stanisława Augu-
sta, a więc w czasach, gdy powstawał portret Lubomirskiego.
Listę przywołanych tam przykładów niechaj uzupełnią dwa znane wizerunki, które od-
czytuję inaczej niż przyjęto w literaturze. Widzę w nich bowiem wyraźne aluzje do nazwi-
ska sportretowanej osoby. Ową aluzję stanowi smuga światła w portrecie Franciszka
Smugiewicza (ok. 1798, Muzeum Narodowe w Poznaniu), zastosowana analogicznie, jak
na przykład motyw wolu w przypadku Wołłowiczów, słońca (łac. s*o/) dla Ossolińskich czy
Przedstawione rozumowanie w oparciu przede wszystkim o następujące prace: Samuel Bogumił LINDE, Ó/onwł
Azyłn y/oAFogo, wyd. drugie, t. III, Lwów 1857, s. 125-126; óTw/nłAzyła ^oAAFgo, red. naczelny Witold DORO-
SZEWSKI, t. IV, Warszawa 1963, s. 732; Aleksander BRUCKNER. ÓYcuwż e7y/77o/og7Cz/7_yyęzyłoąoAł/ogo, wyd. IV,
Warszawa 1985, s. 338; Wiesław BORYS, 67own/'ł eTy/77o/og7'cz77yyęzyL? ąoAł;'ego, Kraków 2005, s. 330; Stanisław
ROSPOND, ÓYouwł g7y/7!o/og7'cz/7.y /' g/777'77 PRL, Wrocław 1984, s. 194, 229; Józef BUBAK. Księgo 77<7^zyc/7
/wioń, Wrocław 1993, s. 198.
33 POKORA, TAy..., s. 165-181, 183-184.
JAKUB POKORA
70. Portret Franciszka
Smugiewicza jako uczonego, oł. 779(5" /i
M^zcnw 7V(27*oć7ow6 w LYz/m/r/r/.
Fot. MMZOM77? 7Vo/'o0owc w 77)z/?o/u7/
Trzeba przyznać, że wobec badań etymoiogów czy znawców literatury staropolskiej
postawiona teza wydaje się dyskusyjna. Twierdzą oni bowiem od zarania XIX w., po-
cząwszy od Lindego, iż interpretację nazwiska „Lubomirski" podał Wacław Potocki, pi-
sząc:
„On to z Turczynem ucznił przymierze,
Prawdziwy Lubomirski"
(7or'Lń/7otus', o/bo Żortr ?' /ru.s'zń/' roz/r/mżo, wyd. 1747)^
Jednakowoż należy pamiętać, iż zagadnienie 770777777 u o genezie sięgającej
antyku, pozostaje w nauce polskiej dziewiczym polem badań. Wskazywałem na to wcze-
śniej przy okazji omawiania programów ideowych dzieł sztuki, opartych na znaczeniu
imienia czy nazwiska, tam też uwzględniałem sprawę rebusów W Starałem się wykazać,
że 7707777770 /o<yo(?77ńo stosowane były w konceptach także za panowania Stanisława Augu-
sta, a więc w czasach, gdy powstawał portret Lubomirskiego.
Listę przywołanych tam przykładów niechaj uzupełnią dwa znane wizerunki, które od-
czytuję inaczej niż przyjęto w literaturze. Widzę w nich bowiem wyraźne aluzje do nazwi-
ska sportretowanej osoby. Ową aluzję stanowi smuga światła w portrecie Franciszka
Smugiewicza (ok. 1798, Muzeum Narodowe w Poznaniu), zastosowana analogicznie, jak
na przykład motyw wolu w przypadku Wołłowiczów, słońca (łac. s*o/) dla Ossolińskich czy
Przedstawione rozumowanie w oparciu przede wszystkim o następujące prace: Samuel Bogumił LINDE, Ó/onwł
Azyłn y/oAFogo, wyd. drugie, t. III, Lwów 1857, s. 125-126; óTw/nłAzyła ^oAAFgo, red. naczelny Witold DORO-
SZEWSKI, t. IV, Warszawa 1963, s. 732; Aleksander BRUCKNER. ÓYcuwż e7y/77o/og7Cz/7_yyęzyłoąoAł/ogo, wyd. IV,
Warszawa 1985, s. 338; Wiesław BORYS, 67own/'ł eTy/77o/og7'cz77yyęzyL? ąoAł;'ego, Kraków 2005, s. 330; Stanisław
ROSPOND, ÓYouwł g7y/7!o/og7'cz/7.y /' g/777'77 PRL, Wrocław 1984, s. 194, 229; Józef BUBAK. Księgo 77<7^zyc/7
/wioń, Wrocław 1993, s. 198.
33 POKORA, TAy..., s. 165-181, 183-184.