DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Rudenko, Ołeh: Czy Chrystusowi wolno być Hucułem?: o początkach ruskiej sztuki religijno-narodowej na przykładzie twórczości Juliana Pańkiewicza =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0063
58
OŁEH RtJDENKO
ojczyzny"^. To pierwsze obiicze, zapatrzone w transcendencję i rzeczy wieczne, starało się
odnaleźć duchowe wartości chrześcijańskie. Malarstwo religijne poszukiwało ich w śre-
dniowieczu i wczesnym renesansie. Wzorem była sztuka nazareńczyków, twórczość prera-
faelitów czy też artystów ze szkoły benedyktyńskiej w Beuron. Drugie oblicze spoglądało
w stronę folkloru i wartości nazywanych rodzimymi. W niniejszym artykule chciałbym za-
prezentować owe przenikające się nurty, charakterystyczne nie tylko dla sztuki ruskiej, lecz
także powszechnej^. Jak zobaczymy, „prerafaelityzm" Pańkiewicza, widoczny zarówno
w warstwie treściowej, jak i formalnej jego dzieł, miał silne podłoże etnograficzne i służył
przekazywaniu idei narodowych.
W Polsce poszukiwania stylu narodowego najwyraźniej ujawniły się w stylu zakopiań-
skim, który uznano za styl rodzimy. Także secesyjny ornament „polszczono za pomocą sto-
sowania motywów ludowych"^. Wielkie znaczenie w tych poszukiwaniach odegrała sztuka
stosowana i rzemiosło artystyczne, uformowane pod wpływami idei Ruskina i Morrisa^.
Tworzenie rzeczy pięknych do powszechnego użytku z wykorzystywaniem ornamentyki
lokalnej, zakładanie warsztatów, w których „uszlachetniano" pracę ręczną, prowadziło do
bardzo interesujących rozwiązań artystycznych. W tego rodzaju działaniach swoje urze-
czywistnienie znalazła również teoria sztuki Cypriana Kamila Norwidak
W polskiej sztuce religijnej inspiracji sztuką rodzimą szukali m.in. Włodzimierz Tetma-
jer, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Kazimierz Sichulski i Jacek Malczewski^. Wy-
bitny przedstawiciel malarstwa sakralnego, Włodzimierz Tetmajer, wykorzystał w ubiorze
Matki Boskiej strój krakowski, a swoje „osiągnięcia artystyczne poświęcił walce o odrodze-
nie polskiej indywidualności narodowej, odrodzeniu państwa polskiego uważając, iż ludo-
wość, apoteoza polskiego chłopa stanowić mają instrument realizacji tych celów"k W stroju
krakowskim Matkę Boską z Dzieciątkiem ukazał także Wyspiański w polichromii kościoła
Franciszkanów w Krakowie z 1898 r„ której „naiwny i szlachetny wdzięk uderza od pierw-
szego spojrzenia"'". Ku odnowie sztuki religijnej na podstawie zwrotu do ludowości „jako
tradycyjnej w pewnym sensie oprawie polskiego katolicyzmu" zwracał się Vlastimil Hof-
man' '. Jego Madonny w „regionalnym stroju", usytuowane w wiejskim otoczeniu, nawią-
zywały do sztuki wczesnego renesansu i gotyku.
Trzeba także zaznaczyć, że odkrycie hucułszczyzny i próby stworzenia „stylu huculskie-
go" były konsekwencją tych samych zainteresowań'-. Można przypomnieć tutaj malarzy,
' Tadeusz DOBROWOLSKI, Ształa M0&/R0AA', Warszawa 1963, s. 8, 9.
4 Pojęcia „ruski" używam w znaczeniu „ukraiński".
^ DOBROWOLSKI, SzP&a ARoale/..., s. 33.
^ Ich myśli i działania znalazły oddźwięk w sztuce Czech, Słowacji i Węgier. Zob. Andrzej SZCZERSKI, Tzorce
toż^awoJcz. Recepc/a ^zfażz ń/yzy/SAze/ w Razupze ShocAcwe/' oło/o rołn 7P00, Kraków 2002, s. 247-259.
^ Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHEROWA, „Malarstwo religijne w Polsce", [w:] Ształa^aAw/zia wRoAce. Ma/uzrsOw.
Oprać. Tadeusz DOBRZENIECKI, Janina RUSZCZYCÓWNA, Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHEROWA, Warszawa
1958, s. 36.
^ Wojciech SKRODZKI, RoAła działa zWzg-z/na 7P00-7P45, Warszawa 1989, s. 26-43.
Józef NOWOBILSKI, TzGaŁzwzez-z 7etwa/e7-. Kraków 1998, s. 69. Chodzi tu o Ma^RożqzDzz'eczątA'ew (1916) z
kościoła Franciszkanów w Krakowie-Bronowicach Wielkich. Wiemy także o jego wcześniejszym obrazie Madonny w
chuście krakowskiej sprzed 1890 r. Zob. Józef NOWOBILSKI, &złra/zre wa/azryRw Jeżewie OYor/zzwzez^za Tetwa/eru,
Kraków 1994, s. 15.
Stanisław LACK, „Stanisław Wyspiański", [w:] Feliks JASIEŃSKI, Adam ŁADA-CYBULSKI, SzPzłu RcMa. Ma-
AzzryOw, Lwów 1904, s. 58.
" Eiżbieta WOLNiEWICZ-MIERZWIŃSKA, „Vlastimil Hofman - twórczość do roku 1939", [w:] Dzze/a czy łzcze,
red. Elżbieta GRABSKA, Warszawa 1981, s. 392.
SZCZERSKI, JTzorre toż^awaJcz'.., s. 23!.
OŁEH RtJDENKO
ojczyzny"^. To pierwsze obiicze, zapatrzone w transcendencję i rzeczy wieczne, starało się
odnaleźć duchowe wartości chrześcijańskie. Malarstwo religijne poszukiwało ich w śre-
dniowieczu i wczesnym renesansie. Wzorem była sztuka nazareńczyków, twórczość prera-
faelitów czy też artystów ze szkoły benedyktyńskiej w Beuron. Drugie oblicze spoglądało
w stronę folkloru i wartości nazywanych rodzimymi. W niniejszym artykule chciałbym za-
prezentować owe przenikające się nurty, charakterystyczne nie tylko dla sztuki ruskiej, lecz
także powszechnej^. Jak zobaczymy, „prerafaelityzm" Pańkiewicza, widoczny zarówno
w warstwie treściowej, jak i formalnej jego dzieł, miał silne podłoże etnograficzne i służył
przekazywaniu idei narodowych.
W Polsce poszukiwania stylu narodowego najwyraźniej ujawniły się w stylu zakopiań-
skim, który uznano za styl rodzimy. Także secesyjny ornament „polszczono za pomocą sto-
sowania motywów ludowych"^. Wielkie znaczenie w tych poszukiwaniach odegrała sztuka
stosowana i rzemiosło artystyczne, uformowane pod wpływami idei Ruskina i Morrisa^.
Tworzenie rzeczy pięknych do powszechnego użytku z wykorzystywaniem ornamentyki
lokalnej, zakładanie warsztatów, w których „uszlachetniano" pracę ręczną, prowadziło do
bardzo interesujących rozwiązań artystycznych. W tego rodzaju działaniach swoje urze-
czywistnienie znalazła również teoria sztuki Cypriana Kamila Norwidak
W polskiej sztuce religijnej inspiracji sztuką rodzimą szukali m.in. Włodzimierz Tetma-
jer, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Kazimierz Sichulski i Jacek Malczewski^. Wy-
bitny przedstawiciel malarstwa sakralnego, Włodzimierz Tetmajer, wykorzystał w ubiorze
Matki Boskiej strój krakowski, a swoje „osiągnięcia artystyczne poświęcił walce o odrodze-
nie polskiej indywidualności narodowej, odrodzeniu państwa polskiego uważając, iż ludo-
wość, apoteoza polskiego chłopa stanowić mają instrument realizacji tych celów"k W stroju
krakowskim Matkę Boską z Dzieciątkiem ukazał także Wyspiański w polichromii kościoła
Franciszkanów w Krakowie z 1898 r„ której „naiwny i szlachetny wdzięk uderza od pierw-
szego spojrzenia"'". Ku odnowie sztuki religijnej na podstawie zwrotu do ludowości „jako
tradycyjnej w pewnym sensie oprawie polskiego katolicyzmu" zwracał się Vlastimil Hof-
man' '. Jego Madonny w „regionalnym stroju", usytuowane w wiejskim otoczeniu, nawią-
zywały do sztuki wczesnego renesansu i gotyku.
Trzeba także zaznaczyć, że odkrycie hucułszczyzny i próby stworzenia „stylu huculskie-
go" były konsekwencją tych samych zainteresowań'-. Można przypomnieć tutaj malarzy,
' Tadeusz DOBROWOLSKI, Ształa M0&/R0AA', Warszawa 1963, s. 8, 9.
4 Pojęcia „ruski" używam w znaczeniu „ukraiński".
^ DOBROWOLSKI, SzP&a ARoale/..., s. 33.
^ Ich myśli i działania znalazły oddźwięk w sztuce Czech, Słowacji i Węgier. Zob. Andrzej SZCZERSKI, Tzorce
toż^awoJcz. Recepc/a ^zfażz ń/yzy/SAze/ w Razupze ShocAcwe/' oło/o rołn 7P00, Kraków 2002, s. 247-259.
^ Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHEROWA, „Malarstwo religijne w Polsce", [w:] Ształa^aAw/zia wRoAce. Ma/uzrsOw.
Oprać. Tadeusz DOBRZENIECKI, Janina RUSZCZYCÓWNA, Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHEROWA, Warszawa
1958, s. 36.
^ Wojciech SKRODZKI, RoAła działa zWzg-z/na 7P00-7P45, Warszawa 1989, s. 26-43.
Józef NOWOBILSKI, TzGaŁzwzez-z 7etwa/e7-. Kraków 1998, s. 69. Chodzi tu o Ma^RożqzDzz'eczątA'ew (1916) z
kościoła Franciszkanów w Krakowie-Bronowicach Wielkich. Wiemy także o jego wcześniejszym obrazie Madonny w
chuście krakowskiej sprzed 1890 r. Zob. Józef NOWOBILSKI, &złra/zre wa/azryRw Jeżewie OYor/zzwzez^za Tetwa/eru,
Kraków 1994, s. 15.
Stanisław LACK, „Stanisław Wyspiański", [w:] Feliks JASIEŃSKI, Adam ŁADA-CYBULSKI, SzPzłu RcMa. Ma-
AzzryOw, Lwów 1904, s. 58.
" Eiżbieta WOLNiEWICZ-MIERZWIŃSKA, „Vlastimil Hofman - twórczość do roku 1939", [w:] Dzze/a czy łzcze,
red. Elżbieta GRABSKA, Warszawa 1981, s. 392.
SZCZERSKI, JTzorre toż^awaJcz'.., s. 23!.