DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Rudenko, Ołeh: Czy Chrystusowi wolno być Hucułem?: o początkach ruskiej sztuki religijno-narodowej na przykładzie twórczości Juliana Pańkiewicza =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0066
CZY CHRYSTUSOWI WOLNO BYĆ HUCUŁEM?
6!
znajduje swój wyraz w narodowej poezji. Sztuka obrazu mogła jednak opowiedzieć wię-
cej niż słowo: ukazać naocznie królów polskich, carów moskiewskich, bohaterów naro-
dowych, upamiętniać i utrwalać wspaniałość rodzimej historii.
W podsumowaniu, nieco kontrastującym z górnołotnością i patriotyzmem wywodu,
Pańkiewicz z goryczą stwierdził, że Rusini, posiadając poczucie piękna i będąc narodem
pracowitym, na razie milczą ponieważ najzwyczajniej cierpią niedostatek. Ponadto ma-
larz ruski w Galicji pozostaje zakładnikiem niekorzystnych stosunków społecznych, któ-
rych zmiana jest konieczna, by mogła pojawić się sztuka.
Dyskusja między ojcem Nehrebeckim a Pankiewiczem skłoniła artystę do zastanowie-
nia się nad kierunkiem rozwoju sztuki religijnej. Uważał, że może ona odnaleźć tożsa-
mość narodową. Sam malarz w takim właśnie duchu tworzył i wykazywał postępy
w malarstwie cerkiewnym. W 1890 r., będąc w posiadłości hr. Dzieduszyckiego w Jezu-
polu, namalował oryginalne obrazy świętych dla cerkwi w Odrechowie. W złotych tłach
wizerunków wykorzystał ornamentykę ludową, a także motywy z ruskich kilimów*'. Sza-
ty Matki Boskiej i Jezusa Chrystusa przyozdobił motywami ludowymi.
Rok 1890 był punktem zwrotnym w twórczości Pankiewicza. Namalował wówczas
dwie akwarele: ./ezns'u C7uą-.S'A/.SY/ nm/czp/Rcggo Ńz/ec/ i MćRłę /Cwką z DzmcńRłmw
w strojach ludowych. Dziełami tymi dokonał „wyłomu"' w sztuce ruskiej, ponieważ od-
ważył się wprowadzić „ludowe motywy zdobnicze do malarstwa ikon"--. Obie prace wy-
słał na wystawę obrazów do Lwowa. W czasopismach „Diło" i „Zoria" za rok 1891 zostały
zamieszczone dwie recenzje, z których jedna nosiła tytuł w nm/rz/wYwm
ULwąąw. Dzięki nim możemy zrekonstruować, jak wyglądały owe obrazy. „Jezus Chry-
stus przedstawiony jest w długiej haftowanej koszuli, przepasany czerwonym pasem,
wskazuje ręką na księgę, w którą wpatrują się dwaj mali chłopcy. Matka Boska w stroju
huculskim trzyma na rękach dziecko - Jezusa, a w jej twarz wpatruje się chłopiec - fiucuł
w CppLni [półkożuszku]"-C Kompozycje, powtórzone przez malarza w obrazach olej-
nych do ikonostasów, za sprawą recenzenta, podkreślającego fakt, że przedstawione na
nich święte osoby ubrane są w strój huculski, uznane zostaną za dzieła oznaczające począ-
tek nurtu rodzimego w ruskim malarstwie religijnym. Później rozpowszechni się wyobra-
żenie Matki Boskiej jako „JJucułki lub Ukrainki"-^.
Oba wspomniane obrazy wyjątkowo wzburzyły księdza Sełeckiego, który zaatakował
malarza za to, że ukazał świętych w strojach ludowych. Sełecki bez wahania określił je
deprecjonującym mianem „malatura"-L Argumentował, że Jezus Chrystus i Matka Boska
już mają ustalony we wschodniej tradycji strój, który artysta zamienił bezprawnie na ubra-
nie „Hryńka i Parańki". Jeśli inni pójdą śladami Pankiewicza - przewidywał duchowny -
to w przyszłości „zobaczymy Jezusa Chrystusa namalowanego we Raku albo kuntuszu", a
Bogarodzicę w wydekoltowanej sukni-C Jak widać ksiądz miał bujną wyobraźnię. Możność
2' PAŃKIEWICZ, HwIobm/zro/z/L k. 13-14.
— Mykola HOŁUBEĆ, „Sto lit hałyc'koho malarstwa.1804-1904", SYn/zz Lwiw 1925, nr VII-X, s. 145.
^ „Nacionalizm w cerkownim malarstwi", Zozin, Lwiw 1891, nr 21, s. 420; DzYo, Lwiw 1891, nr 235, s. 3.
-4 Porównaj: "Nowatorem w pewnym kierunku był I. Pańkiewicz. Na stałą wystawę Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych przysłał on w 1891 roku dwa niewielkie obrazy, które wywołały swego rodzaju "burzę w szklance wody."
Były to ikony, na których Chrystus i Bogarodzica zostali namalowani przez artystę w ludowych strojach huculskich"
(HOŁUBEĆ, op. cit., s. 147).
Julian PAŃKIEWICZ, „O szczo-ż włastywo chodyt'?", DzYo, Lwiw 1891, nr 283, s. 1-2; nr 284, s. 1-2; nr 285, s. 1-
2; 286, s. 1-2; na początku tego artykułu-odpowiedzi Pańkewycza jest przedrukowany artykuł księdza Sełeckiego (Ibid.,
nr 283, s. 1).
^ Ibid.
6!
znajduje swój wyraz w narodowej poezji. Sztuka obrazu mogła jednak opowiedzieć wię-
cej niż słowo: ukazać naocznie królów polskich, carów moskiewskich, bohaterów naro-
dowych, upamiętniać i utrwalać wspaniałość rodzimej historii.
W podsumowaniu, nieco kontrastującym z górnołotnością i patriotyzmem wywodu,
Pańkiewicz z goryczą stwierdził, że Rusini, posiadając poczucie piękna i będąc narodem
pracowitym, na razie milczą ponieważ najzwyczajniej cierpią niedostatek. Ponadto ma-
larz ruski w Galicji pozostaje zakładnikiem niekorzystnych stosunków społecznych, któ-
rych zmiana jest konieczna, by mogła pojawić się sztuka.
Dyskusja między ojcem Nehrebeckim a Pankiewiczem skłoniła artystę do zastanowie-
nia się nad kierunkiem rozwoju sztuki religijnej. Uważał, że może ona odnaleźć tożsa-
mość narodową. Sam malarz w takim właśnie duchu tworzył i wykazywał postępy
w malarstwie cerkiewnym. W 1890 r., będąc w posiadłości hr. Dzieduszyckiego w Jezu-
polu, namalował oryginalne obrazy świętych dla cerkwi w Odrechowie. W złotych tłach
wizerunków wykorzystał ornamentykę ludową, a także motywy z ruskich kilimów*'. Sza-
ty Matki Boskiej i Jezusa Chrystusa przyozdobił motywami ludowymi.
Rok 1890 był punktem zwrotnym w twórczości Pankiewicza. Namalował wówczas
dwie akwarele: ./ezns'u C7uą-.S'A/.SY/ nm/czp/Rcggo Ńz/ec/ i MćRłę /Cwką z DzmcńRłmw
w strojach ludowych. Dziełami tymi dokonał „wyłomu"' w sztuce ruskiej, ponieważ od-
ważył się wprowadzić „ludowe motywy zdobnicze do malarstwa ikon"--. Obie prace wy-
słał na wystawę obrazów do Lwowa. W czasopismach „Diło" i „Zoria" za rok 1891 zostały
zamieszczone dwie recenzje, z których jedna nosiła tytuł w nm/rz/wYwm
ULwąąw. Dzięki nim możemy zrekonstruować, jak wyglądały owe obrazy. „Jezus Chry-
stus przedstawiony jest w długiej haftowanej koszuli, przepasany czerwonym pasem,
wskazuje ręką na księgę, w którą wpatrują się dwaj mali chłopcy. Matka Boska w stroju
huculskim trzyma na rękach dziecko - Jezusa, a w jej twarz wpatruje się chłopiec - fiucuł
w CppLni [półkożuszku]"-C Kompozycje, powtórzone przez malarza w obrazach olej-
nych do ikonostasów, za sprawą recenzenta, podkreślającego fakt, że przedstawione na
nich święte osoby ubrane są w strój huculski, uznane zostaną za dzieła oznaczające począ-
tek nurtu rodzimego w ruskim malarstwie religijnym. Później rozpowszechni się wyobra-
żenie Matki Boskiej jako „JJucułki lub Ukrainki"-^.
Oba wspomniane obrazy wyjątkowo wzburzyły księdza Sełeckiego, który zaatakował
malarza za to, że ukazał świętych w strojach ludowych. Sełecki bez wahania określił je
deprecjonującym mianem „malatura"-L Argumentował, że Jezus Chrystus i Matka Boska
już mają ustalony we wschodniej tradycji strój, który artysta zamienił bezprawnie na ubra-
nie „Hryńka i Parańki". Jeśli inni pójdą śladami Pankiewicza - przewidywał duchowny -
to w przyszłości „zobaczymy Jezusa Chrystusa namalowanego we Raku albo kuntuszu", a
Bogarodzicę w wydekoltowanej sukni-C Jak widać ksiądz miał bujną wyobraźnię. Możność
2' PAŃKIEWICZ, HwIobm/zro/z/L k. 13-14.
— Mykola HOŁUBEĆ, „Sto lit hałyc'koho malarstwa.1804-1904", SYn/zz Lwiw 1925, nr VII-X, s. 145.
^ „Nacionalizm w cerkownim malarstwi", Zozin, Lwiw 1891, nr 21, s. 420; DzYo, Lwiw 1891, nr 235, s. 3.
-4 Porównaj: "Nowatorem w pewnym kierunku był I. Pańkiewicz. Na stałą wystawę Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych przysłał on w 1891 roku dwa niewielkie obrazy, które wywołały swego rodzaju "burzę w szklance wody."
Były to ikony, na których Chrystus i Bogarodzica zostali namalowani przez artystę w ludowych strojach huculskich"
(HOŁUBEĆ, op. cit., s. 147).
Julian PAŃKIEWICZ, „O szczo-ż włastywo chodyt'?", DzYo, Lwiw 1891, nr 283, s. 1-2; nr 284, s. 1-2; nr 285, s. 1-
2; 286, s. 1-2; na początku tego artykułu-odpowiedzi Pańkewycza jest przedrukowany artykuł księdza Sełeckiego (Ibid.,
nr 283, s. 1).
^ Ibid.