DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Rudenko, Ołeh: Czy Chrystusowi wolno być Hucułem?: o początkach ruskiej sztuki religijno-narodowej na przykładzie twórczości Juliana Pańkiewicza =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0068
CZY CHRYSTUSOWI WOLNO BYĆ HUCUŁEM?
63
Konieczne jest także wprowadzenie do obrazów zdobiących cerkiew tematów z histo-
rii chrześcijaństwa na ziemiach ruskich (np. Chrzest Rusi w Kijowie) oraz stworzenie
galerii ruskich świętych (Olga, Włodzimierz, Borys i Gleb, Antoni i Teodozy Pieczerscy).
Te tematy historyczne powinny być aktualizowane, tak aby nabrały współczesnego zna-
czenia (np. św. Cyryl i Metody głoszący Słowo Boże na wsi ruskiej).
Trzecim postulatem Pankiewicza było wykorzystanie w przedstawieniach świętych ele-
mentów ruskich strojów ludowych. Historia malarstwa ikonowego dowodzi, że w sztuce
ruskiej zatraca się strój bizantyński na rzecz „stroju bojarskiego i typu ruskiego"^ . Rów-
nież historię biblijną trzeba umiejscawiać wśród prostych ludzi, do których przychodzi
Jezus Chiystus podobnie ubrany. „Nigdy nie mogłem i nie mogę zrozumieć - powiada
Pańkiewicz - dlaczego ci, którzy w ubóstwie rodzili się, i wyrośli, i umarli, i ubóstwo
głosili - muszą być malowani w bogatych złotych strojach..WC Chrystus żyje tutaj
i teraz, opiekuje się i doradza. Można przywołać w tym miejscu huculską kolędę Wigilij-
ną, w której Jezus pomaga gospodarzom, opiekuje się bydłem.
Oj wstań, nie śpij, gospodaroczku,
Taj podnieś swoją głoweczkę,
Popatrz w okieneczko.
Na podwórku sam Chrystus chodzi
Hoj chodzi, chodzi, hoj chodzi, chodzi,
Zaprzęga woły taj we trzy pługi;
Byki trzylatki taj we cztery. N'
Po czwarte, ponieważ Bóg zstępuje na ziemie ruskie, pomiędzy łudzi biednych, prze-
mawia do nich tym samym językiem, przybiera tym samym cechy typowo ruskie. Można
przypomnieć tutaj słowa ojca Tanczałowskiego o Chrystusie namalowanym przez Pańkie-
wicza do cerkwi w Dunajewie, który miał „wyraz klasycznej twarzy o czysto słowiańskim
typie, na którym rozlewała się Boska dobrotliwość i łagodność z odpowiednią dla Niego
powagą. .."W
Akcentując dojrzałość narodu ruskiego Pańkiewicz podnosił go na wyższy poziom roz-
woju od bizantyjskiego. Rusin różnił się od mieszkańca Bizancjum, który mógł pojmo-
wać Boga tylko jako cesarza, a nie jako prostego człowieka. „Nasz naród nie jest
niewolnikiem - stwierdzał artysta - to syn Boży, w którym żyje cząsteczka tego Boga:
dusza nieśmiertelna!"^^. Naród ruski chce sławić Boga tak, jak inne narody: przez swoją
„duszę ludzką" i objawić ją w malarstwie.
W wywodach Pańkiewicza można odnaleźć także wątek teologiczno-romantyczny,
będący słabym odbiciem millenaryzmu i mesjanizmu religijnego^. Artysta, zachęcając
do ukazywania Chrystusa i Matki Boskiej w strojach ludowych, porównywał „ubogie
i cierniste życie ludu ruskiego" z ubogim życiem i cierpieniem Matki Boskiej i jej Syna"^.
^ Ibid.
3° PAŃKIEWICZ, k. 15.
3' Tłumaczenie własne z: Wołodymyr SZUCHEWYCZ, „Huculszczyna (Repryntne wydannia 1904 roku)", Werchowy-
na 1999, część 4, s. 47. Zob. D;7o, Lwiw 1891, nr 285, s. 2.
32 PAŃKIEWICZMwfoAmAr^ą, k. 14.
33 PANKIEWICZ, „O szczo-ż włastywo...", nr 286, s. I.
3^ Por. Andrzej WALICKI, „Millenaryzm i mesjanizm religijny a romantyczny mesjanizm polski", [w:] Mę&y/i/ozq/Iq
o /wMde/ gąoł; rowamyzwu, Warszawa 1983, s. 8-36.
33 PAŃKIEWICZ, AwmArn/iro/j/a, k. 14.
63
Konieczne jest także wprowadzenie do obrazów zdobiących cerkiew tematów z histo-
rii chrześcijaństwa na ziemiach ruskich (np. Chrzest Rusi w Kijowie) oraz stworzenie
galerii ruskich świętych (Olga, Włodzimierz, Borys i Gleb, Antoni i Teodozy Pieczerscy).
Te tematy historyczne powinny być aktualizowane, tak aby nabrały współczesnego zna-
czenia (np. św. Cyryl i Metody głoszący Słowo Boże na wsi ruskiej).
Trzecim postulatem Pankiewicza było wykorzystanie w przedstawieniach świętych ele-
mentów ruskich strojów ludowych. Historia malarstwa ikonowego dowodzi, że w sztuce
ruskiej zatraca się strój bizantyński na rzecz „stroju bojarskiego i typu ruskiego"^ . Rów-
nież historię biblijną trzeba umiejscawiać wśród prostych ludzi, do których przychodzi
Jezus Chiystus podobnie ubrany. „Nigdy nie mogłem i nie mogę zrozumieć - powiada
Pańkiewicz - dlaczego ci, którzy w ubóstwie rodzili się, i wyrośli, i umarli, i ubóstwo
głosili - muszą być malowani w bogatych złotych strojach..WC Chrystus żyje tutaj
i teraz, opiekuje się i doradza. Można przywołać w tym miejscu huculską kolędę Wigilij-
ną, w której Jezus pomaga gospodarzom, opiekuje się bydłem.
Oj wstań, nie śpij, gospodaroczku,
Taj podnieś swoją głoweczkę,
Popatrz w okieneczko.
Na podwórku sam Chrystus chodzi
Hoj chodzi, chodzi, hoj chodzi, chodzi,
Zaprzęga woły taj we trzy pługi;
Byki trzylatki taj we cztery. N'
Po czwarte, ponieważ Bóg zstępuje na ziemie ruskie, pomiędzy łudzi biednych, prze-
mawia do nich tym samym językiem, przybiera tym samym cechy typowo ruskie. Można
przypomnieć tutaj słowa ojca Tanczałowskiego o Chrystusie namalowanym przez Pańkie-
wicza do cerkwi w Dunajewie, który miał „wyraz klasycznej twarzy o czysto słowiańskim
typie, na którym rozlewała się Boska dobrotliwość i łagodność z odpowiednią dla Niego
powagą. .."W
Akcentując dojrzałość narodu ruskiego Pańkiewicz podnosił go na wyższy poziom roz-
woju od bizantyjskiego. Rusin różnił się od mieszkańca Bizancjum, który mógł pojmo-
wać Boga tylko jako cesarza, a nie jako prostego człowieka. „Nasz naród nie jest
niewolnikiem - stwierdzał artysta - to syn Boży, w którym żyje cząsteczka tego Boga:
dusza nieśmiertelna!"^^. Naród ruski chce sławić Boga tak, jak inne narody: przez swoją
„duszę ludzką" i objawić ją w malarstwie.
W wywodach Pańkiewicza można odnaleźć także wątek teologiczno-romantyczny,
będący słabym odbiciem millenaryzmu i mesjanizmu religijnego^. Artysta, zachęcając
do ukazywania Chrystusa i Matki Boskiej w strojach ludowych, porównywał „ubogie
i cierniste życie ludu ruskiego" z ubogim życiem i cierpieniem Matki Boskiej i jej Syna"^.
^ Ibid.
3° PAŃKIEWICZ, k. 15.
3' Tłumaczenie własne z: Wołodymyr SZUCHEWYCZ, „Huculszczyna (Repryntne wydannia 1904 roku)", Werchowy-
na 1999, część 4, s. 47. Zob. D;7o, Lwiw 1891, nr 285, s. 2.
32 PAŃKIEWICZMwfoAmAr^ą, k. 14.
33 PANKIEWICZ, „O szczo-ż włastywo...", nr 286, s. I.
3^ Por. Andrzej WALICKI, „Millenaryzm i mesjanizm religijny a romantyczny mesjanizm polski", [w:] Mę&y/i/ozq/Iq
o /wMde/ gąoł; rowamyzwu, Warszawa 1983, s. 8-36.
33 PAŃKIEWICZ, AwmArn/iro/j/a, k. 14.