DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Skrodzka, Agnieszka: Wizerunek króla nieszczęśliwego - portret Stanisława Augusta z klepsydrą: =
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0234
226
AGNIESZKA SKRODZKA
77. T?o/7i<3;77 U'77ce77f
z ^?07^ef6777 Xić7777X/ć7wa Angzz.s/a, 7 792,
An77ć7ć7C/Ż7 ZÓlO/YUI' 7777. C7ecAt7770W7ecp7cA
W Zć7777pM 7Ć7Yi/eU'.S'Pl77I W Ifh/WZUW/Y,'
/o/. Mć7C76/' A/Y777Ć77AA/
palcu lewej ręki spełniały funkcje pieczęci osobistej i służyły do zamykania prywatnej
korespondencji'^ (il. 11). Upowszechnione za Augusta III męskie pierścienie stanowiły
biżuterię zdobiącą dłoń niemal każdego szlachcica'^ oraz były w tym czasie symbolem
wolności'^. Nakładając sygnet, władca pragnął zademonstrować nie tylko, iż jest pierw-
szym wśród równych sobie, ale nade wszystko wolnym, mimo zmienionych okoliczności.
Zapewne w podobnym charakterze analogiczny pierścień pojawił się na wcześniejszym
portrecie monarchy w mundurze kadeckim'^ (il. 12).
Dwa najważniejsze elementy dla wymowy ideowej wizerunku alegorycznego stanowią
korona i klepsydra w specyficznej konfiguracji. Podobnego układu takich przedmiotów
nie udało mi się odnaleźć w tradycji ikonograficznej. Pierwszy z atrybutów - korona -
stanowi prostą, złotą obręcz, do której przymocowane są trójkątne, ostre porcje'^. Przed-
stawienie insygnium leżącego wprost na stole, nie na purpurowej poduszce, jak to było
przyjęte w ceremoniale, a w związku z tym w ikonografii władzy, przywołuje wyobraże-
nia świętych, u stóp których znajduje się korona, czasem przewrócona lub odwrócona,
a nawet deptana. Jest to zwykle oznaka rezygnacji z panowania lub abdykacji'^.
Do złożenia korony przez Stanisława Augusta doszło wszak dopiero dwa lata po nama-
lowaniu portretu z klepsydrą, czyli w 1795 r. Plany abdykacji monarcha snuł jednak już w
połowie 1792 r., o czym informował w pierwszym rzędzie bliskie mu osoby, czasem obda-
rowując je przy tym wizerunkiem alegorycznym, stanowiącym stosowny komentarz do
jego zamiarów. W 1793 r. wersję portretu w formie miniatury Stanisław August przesłał
Marian GUMOWSKI, Marian HAISIG, Syiwiusz MIKUCKI, óAagBiyła, Warszawa 1960, s. 98; Janusz SZY-
MAŃSKI, Aanłipcwioc/ricze PPionY. 0<7 -srPąYła /Ł <7o Acwca YJY77 w., Warszawa 1976, s. 513, 514. Egzemplarz
sygnetu Stanisława Augusta nie figuruje jednak w spisie pieczęci królów polskich Mariana Gumowskiego; Marian
GUMOWSKI, Pieczęcie Cró/ówpcPPicP, Kraków 1920, s. 89-94.
'36 GOŁĘBIOWSKI, op. cit., s. 209.
Benedykt CHMIELOWSKI, 7Vowe Hieną a/PoHPaHenaa wszePrieąycąencąipe/na. a7a n?e777 C7ąaP/, /aYoion?
H/a naaPY. Po/iTąłow <70 P/Yiłiążi, Me/ancPa/zPon; H/a /Y)Z7ąn7H, Lwów 1745-1756, reprint fragmentów Kraków 1966,
s. 541.
'3" Marcello Bacciarelli z warsztatem, lata 70. XVIII w.; Dorota JUSZCZAK, Hanna MAŁACHOWICZ, Po7*Peip Pia-
nP/awa HagMsYa, Warszawa 1994, [bns.], nr 7; Jerzy MIZIOŁEK, /n-yąWac/e AóHz/enincnicrsP/e. O w/z/Y aniąPi
w .sztuce Uhnszarią i /nnąc/z oWoHłów Ari/itną Hawne/ PcPAY, Warszawa 2004, s. 65.
' 36 Poniatowski, jak wiadomo, koronował się insygnium Władysława Łokietka, czyli tzw. koroną Bolesława Chrobrego;
Jerzy LILEYKO, Pega/ia joopłie, Warszawa 1987, s. 62-69; Michał ROŻEK, PoPP/e łornnae/e 7 Awcwą, Kraków
1987, s. 90.
'46 REAU, op. cit., t. 3, Pconogi^apP/e Hej .ya/nP, Paris 1958, s. 1509.
AGNIESZKA SKRODZKA
77. T?o/7i<3;77 U'77ce77f
z ^?07^ef6777 Xić7777X/ć7wa Angzz.s/a, 7 792,
An77ć7ć7C/Ż7 ZÓlO/YUI' 7777. C7ecAt7770W7ecp7cA
W Zć7777pM 7Ć7Yi/eU'.S'Pl77I W Ifh/WZUW/Y,'
/o/. Mć7C76/' A/Y777Ć77AA/
palcu lewej ręki spełniały funkcje pieczęci osobistej i służyły do zamykania prywatnej
korespondencji'^ (il. 11). Upowszechnione za Augusta III męskie pierścienie stanowiły
biżuterię zdobiącą dłoń niemal każdego szlachcica'^ oraz były w tym czasie symbolem
wolności'^. Nakładając sygnet, władca pragnął zademonstrować nie tylko, iż jest pierw-
szym wśród równych sobie, ale nade wszystko wolnym, mimo zmienionych okoliczności.
Zapewne w podobnym charakterze analogiczny pierścień pojawił się na wcześniejszym
portrecie monarchy w mundurze kadeckim'^ (il. 12).
Dwa najważniejsze elementy dla wymowy ideowej wizerunku alegorycznego stanowią
korona i klepsydra w specyficznej konfiguracji. Podobnego układu takich przedmiotów
nie udało mi się odnaleźć w tradycji ikonograficznej. Pierwszy z atrybutów - korona -
stanowi prostą, złotą obręcz, do której przymocowane są trójkątne, ostre porcje'^. Przed-
stawienie insygnium leżącego wprost na stole, nie na purpurowej poduszce, jak to było
przyjęte w ceremoniale, a w związku z tym w ikonografii władzy, przywołuje wyobraże-
nia świętych, u stóp których znajduje się korona, czasem przewrócona lub odwrócona,
a nawet deptana. Jest to zwykle oznaka rezygnacji z panowania lub abdykacji'^.
Do złożenia korony przez Stanisława Augusta doszło wszak dopiero dwa lata po nama-
lowaniu portretu z klepsydrą, czyli w 1795 r. Plany abdykacji monarcha snuł jednak już w
połowie 1792 r., o czym informował w pierwszym rzędzie bliskie mu osoby, czasem obda-
rowując je przy tym wizerunkiem alegorycznym, stanowiącym stosowny komentarz do
jego zamiarów. W 1793 r. wersję portretu w formie miniatury Stanisław August przesłał
Marian GUMOWSKI, Marian HAISIG, Syiwiusz MIKUCKI, óAagBiyła, Warszawa 1960, s. 98; Janusz SZY-
MAŃSKI, Aanłipcwioc/ricze PPionY. 0<7 -srPąYła /Ł <7o Acwca YJY77 w., Warszawa 1976, s. 513, 514. Egzemplarz
sygnetu Stanisława Augusta nie figuruje jednak w spisie pieczęci królów polskich Mariana Gumowskiego; Marian
GUMOWSKI, Pieczęcie Cró/ówpcPPicP, Kraków 1920, s. 89-94.
'36 GOŁĘBIOWSKI, op. cit., s. 209.
Benedykt CHMIELOWSKI, 7Vowe Hieną a/PoHPaHenaa wszePrieąycąencąipe/na. a7a n?e777 C7ąaP/, /aYoion?
H/a naaPY. Po/iTąłow <70 P/Yiłiążi, Me/ancPa/zPon; H/a /Y)Z7ąn7H, Lwów 1745-1756, reprint fragmentów Kraków 1966,
s. 541.
'3" Marcello Bacciarelli z warsztatem, lata 70. XVIII w.; Dorota JUSZCZAK, Hanna MAŁACHOWICZ, Po7*Peip Pia-
nP/awa HagMsYa, Warszawa 1994, [bns.], nr 7; Jerzy MIZIOŁEK, /n-yąWac/e AóHz/enincnicrsP/e. O w/z/Y aniąPi
w .sztuce Uhnszarią i /nnąc/z oWoHłów Ari/itną Hawne/ PcPAY, Warszawa 2004, s. 65.
' 36 Poniatowski, jak wiadomo, koronował się insygnium Władysława Łokietka, czyli tzw. koroną Bolesława Chrobrego;
Jerzy LILEYKO, Pega/ia joopłie, Warszawa 1987, s. 62-69; Michał ROŻEK, PoPP/e łornnae/e 7 Awcwą, Kraków
1987, s. 90.
'46 REAU, op. cit., t. 3, Pconogi^apP/e Hej .ya/nP, Paris 1958, s. 1509.