DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Skrodzka, Agnieszka: Wizerunek króla nieszczęśliwego - portret Stanisława Augusta z klepsydrą: =
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0241
WIZERUNEK KRÓLA NIESZCZĘŚLIWEGO - PORTRET STANISŁAWA AUGUSTA Z KLEPSYDRĄ
233
73. TUune/ Ju /a AcM/7/c, TTLArU/?
Sic transeo, 7397; wg; Je /a Ae;//7/e, (7^e/e/?,
Devises..., & 23, /rr 7
braku politycznej roztropności oraz monarchy, który uległ wpływom złych doradców^.
Rozumiał to doskonale spotykający się z podobnymi zarzutami Stanisław August*^, któ-
ry dał wyraz swemu uznaniu syna Jagiełły za niewinnego, każąc Bacciarellemu wymalo-
wać na piersi młodzieńca medalion z przedstawieniem Matki Boskiej Niepokalanie
Poczętej. Analogiczna korona w ikonografii nowożytnej nierzadko też jest atrybutem
monarchów-rycerzy, przypinających tego typu insygnium podróżne do hełmu w czasie
walki'U Z tego powodu w interesującym nas okresie pojawia się ono na głowie Jana III
na obrazie Bacciarellego na Zamku Królewskim i w Łazienkach warszawskich. Tam też,
w Sali Balowej, zębata korona wieńczy głowę mitycznego króla Midasa. Kolczaste insy-
gnium - tym razem na głowie Stanisława Augusta - wyobrażono także na wizerunku
Ignacego Wyssogoty-Zakrzewskiego (1792)*^, gdzie monarcha występuje zapewne jako
Salomon'U Z kolei na rycinie Fryderyka Johna, upamiętniającej uchwalenie Ustawy 3
maja, korona na głowie Stanisława Augusta może być związana ze szczęśliwym losem
i pomyślnością jako atrybut Fortuny'^. NU innym sztychu, ilustrującym zapewne apote-
ozę Rozumu, monarcha ukazany jest w zbroi i hełmie ozdobionym koroną o ostrych por-
cjach. Podobne regalium przynależy bowiem także personifikacji TiUńo, stanowiąc symbol
zmagań duchowych * U
Drugim elementem alegorii jest klepsydra wstawiona w koronę. Tego typu instrument
pełni na obrazie rolę wyłącznie symboliczną, gdyż król posiadał w swoich apartamentach
Janina LESKJEWICZOWA, Warszawa 1970, s. 13; Zofia LEWINÓWNA, „Niemcewicz Julian Ursyn", [w:] L/2gratM/Y/
/w/Ao..., s. 23, 24; Karol OLEJNIK, „Pośmiertna legenda Władysława Warneńczyka", [w:] id., T72<7ys7aw77/ JKy/^gń-
czył (7727-77771, Szczecin 1996, s. 296.
Ibid., passim.
To właśnie wskutek zpy /z/Jy, m.in. Hugona Kołłątaja, Stanisław August przystąpił do Targowicy; por. [STANI-
SŁAW AUGUST], „Uwagi nad książką pod tytułem: O ustanowieniu i upadku Konstytucji Polskiej 3 maja", [w:]
„Mikołaja Wołskigo Obrona ...", s. 232.
ROŻEK, Po/.s77g..., s. 130.
PorAgJy s. 244, nr kat. 267. Konterfekt Józefa Peszki powstał tuż po wyborze Zakrzewskiego na
prezydenta Warszawy 14 kwietnia 1792 r. i po nadaniu mu Orderu Orła Białego i św. Stanisława.
'79 POLACZEK, „Nowy...", s. 188, przyp. 77 a.
Miedzioryt Fryderyka Johna, wg Franciszka Smugłewicza, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie; Janina RUSZ-
CZYCÓWNA, „Konstytucja 3 maja 1791 r. w grafice polskiej XVIII w", PńJgąri 77;'Von';' YzlaŁ', 1955, t. 17, nr 2,
s. 242-245; WIDACKA, op. cit., s. 214, przyp. 165; POLACZEK, „Wolnomularska...", s. 56.
"" Miedzioryt Karola Grólla, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie; RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 245-246; Cesare
R1PA, 7cono/og;'a A7ora7.., s. 64, Eg. 255; id., /łono/cg/a, przel. Ireneusz KANIA, Kraków 2004, s. 365-366.
233
73. TUune/ Ju /a AcM/7/c, TTLArU/?
Sic transeo, 7397; wg; Je /a Ae;//7/e, (7^e/e/?,
Devises..., & 23, /rr 7
braku politycznej roztropności oraz monarchy, który uległ wpływom złych doradców^.
Rozumiał to doskonale spotykający się z podobnymi zarzutami Stanisław August*^, któ-
ry dał wyraz swemu uznaniu syna Jagiełły za niewinnego, każąc Bacciarellemu wymalo-
wać na piersi młodzieńca medalion z przedstawieniem Matki Boskiej Niepokalanie
Poczętej. Analogiczna korona w ikonografii nowożytnej nierzadko też jest atrybutem
monarchów-rycerzy, przypinających tego typu insygnium podróżne do hełmu w czasie
walki'U Z tego powodu w interesującym nas okresie pojawia się ono na głowie Jana III
na obrazie Bacciarellego na Zamku Królewskim i w Łazienkach warszawskich. Tam też,
w Sali Balowej, zębata korona wieńczy głowę mitycznego króla Midasa. Kolczaste insy-
gnium - tym razem na głowie Stanisława Augusta - wyobrażono także na wizerunku
Ignacego Wyssogoty-Zakrzewskiego (1792)*^, gdzie monarcha występuje zapewne jako
Salomon'U Z kolei na rycinie Fryderyka Johna, upamiętniającej uchwalenie Ustawy 3
maja, korona na głowie Stanisława Augusta może być związana ze szczęśliwym losem
i pomyślnością jako atrybut Fortuny'^. NU innym sztychu, ilustrującym zapewne apote-
ozę Rozumu, monarcha ukazany jest w zbroi i hełmie ozdobionym koroną o ostrych por-
cjach. Podobne regalium przynależy bowiem także personifikacji TiUńo, stanowiąc symbol
zmagań duchowych * U
Drugim elementem alegorii jest klepsydra wstawiona w koronę. Tego typu instrument
pełni na obrazie rolę wyłącznie symboliczną, gdyż król posiadał w swoich apartamentach
Janina LESKJEWICZOWA, Warszawa 1970, s. 13; Zofia LEWINÓWNA, „Niemcewicz Julian Ursyn", [w:] L/2gratM/Y/
/w/Ao..., s. 23, 24; Karol OLEJNIK, „Pośmiertna legenda Władysława Warneńczyka", [w:] id., T72<7ys7aw77/ JKy/^gń-
czył (7727-77771, Szczecin 1996, s. 296.
Ibid., passim.
To właśnie wskutek zpy /z/Jy, m.in. Hugona Kołłątaja, Stanisław August przystąpił do Targowicy; por. [STANI-
SŁAW AUGUST], „Uwagi nad książką pod tytułem: O ustanowieniu i upadku Konstytucji Polskiej 3 maja", [w:]
„Mikołaja Wołskigo Obrona ...", s. 232.
ROŻEK, Po/.s77g..., s. 130.
PorAgJy s. 244, nr kat. 267. Konterfekt Józefa Peszki powstał tuż po wyborze Zakrzewskiego na
prezydenta Warszawy 14 kwietnia 1792 r. i po nadaniu mu Orderu Orła Białego i św. Stanisława.
'79 POLACZEK, „Nowy...", s. 188, przyp. 77 a.
Miedzioryt Fryderyka Johna, wg Franciszka Smugłewicza, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie; Janina RUSZ-
CZYCÓWNA, „Konstytucja 3 maja 1791 r. w grafice polskiej XVIII w", PńJgąri 77;'Von';' YzlaŁ', 1955, t. 17, nr 2,
s. 242-245; WIDACKA, op. cit., s. 214, przyp. 165; POLACZEK, „Wolnomularska...", s. 56.
"" Miedzioryt Karola Grólla, 1792, Muzeum Narodowe w Warszawie; RUSZCZYCÓWNA, op. cit., s. 245-246; Cesare
R1PA, 7cono/og;'a A7ora7.., s. 64, Eg. 255; id., /łono/cg/a, przel. Ireneusz KANIA, Kraków 2004, s. 365-366.