DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Skrodzka, Agnieszka: Wizerunek króla nieszczęśliwego - portret Stanisława Augusta z klepsydrą: =
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0245
WIZERUNEK KRÓLA NIESZCZĘŚLIWEGO - PORTRET STANISŁAWA AUGUSTA Z KLEPSYDRĄ
237
79. Drw/g/ <7g /a Fgn/7/g, 77g/7//F2? 69/fg/g//,
Ut vidi vici, 7997; wg/ r/g /a FgM/7/g,
9%/g/g??, Devises..., & 3-7, nr 3
29. Dur/c/ r/g /z/ Fon/7/c, Fg/'nr/'z7/ O^g/gn,
Immotus concurrede vidi, 7997; wg/ z/g /z?
Fg/ńZ/g, 9%/g/gn, Devises..., Y. 37, nr 7
Józefie Poniatowskim, który opisując miniaturę wykonaną według portretu z klepsydrą,
określił ją jako wizerunek, na którym król widzi ^/wn/gń nur/z/g/^. Kolejną informacją,
która skłania do postrzegania światła jako symbolu nadziei jest prośba króla, by Baccia-
relli przekazał kopiującemu portret Lesseurowi, by ten z kolei unikał przedstawienia twa-
rzy zFp/ waw/g/^. Wskazuje to na fakt, iż oblicze królewskie miało być przedstawione
jako smutne, lecz jednocześnie ożywione cieniem nadziei.
Wyobrażony tu motyw dwóch przeciwstawnych sobie żywiołów - światła i ciemności
- był niezwykle popularny w poezji doby stanisławowskiej^. Słońce, czyli światło, jest
utożsamiane ze sferą Dobra, z ^ugnun i Absolutem*^. Na portretach uczonych-filozofów
światło wpadające do gabinetu przez okno ewokuje oświecenie duchowe spowodowane
interwencją sił boskich, a opisywane dewizą Dgny ///nw/nu/o mgćr^. To właśnie wiara
w Boga w tych ostatnich, najcięższych dla króla latach, stała się dlań jedynym ratunkiem
i pociechą-. Wyrazem tej ufności jest także portret Stanisława Augusta w stroju ń /u
Rgn/yk /V, namalowany przez Elisabeth Vigee-Lebrun w 1797 r., często chyba niesłusznie
KAZIMIERSKI, op. cit., s. 206.
3'^ List Stanisława Augusta do Marcella Bacciareilego, 2 XII 1796 r.; za: PRÓSZYŃSKA, ,F?</g/7Ł..", s. 140, przyp. 35.
3"- Aleksandra NORKOWSKA, „Zg Ro;'-3o/g;7? O kreowaniu królewskiego mitu solarnego w poezji okolicznościowej
czasów stanisławowskich", T/'gł OFUgcg/Ra, 1999, t. 15, s. 185-202; Artur BADACH, „Król-Słońce po polsku od XVI
do XVIII w. Zarys problematyki", [w:] Szt/Aa w/n<3za. 37atgn'a/y z Zrcą/Fg/ic/Y zo/yaAzowaag/ąrzgz /nsFM RztaF
RoZA/g/ Hła&w/'/' AarA, red. Dariusz KONSTANTYNÓW, Robert PASIECZNY, Piotr PASZKIEWICZ, Warszawa
2001, s. 47-59; Aleksandra NORKOWSKA, T/zg/wA/ w/a&y. FaAFawHMgMF wgog^'/ oło//czaoA/'owg/' /77Ó3-
Z793f Kraków 2006, s. 107-190.
306 Jadwiga KOTARSKA, „Między światłem a ciemnością", [w:] ead., Theatrum mundi. Zg FrA/ów aa2ąogy'q ^Yaro-
joa/Aq, Gdańsk 1998, s. 65; O koncepcjach Boga jako światła Władysław STRÓŻEWSKI, „C/arAM: uwarunkowania
historyczne i treść estetyczna pojęcia", FtgYyła, 1961, t. 2, s. 138, 142.
3'^ Zob. Ggjc/ncAtg FAZgn&n Faa^Y A Ó^tg/Tg/cń, Bd. 4, Rarogł, hrsg. von Hermann F1LL1TZ, Red. Werner
TELESKO, Wien 1999, s. 597; JASIŃSKA, op. cit., s. 16.
30R Zob. list Józefa Świętorzeckiego do Ignacego Potockiego, 19 VI 1793 r., [w:] 7a/'aa..., s. 207.
237
79. Drw/g/ <7g /a Fgn/7/g, 77g/7//F2? 69/fg/g//,
Ut vidi vici, 7997; wg/ r/g /a FgM/7/g,
9%/g/g??, Devises..., & 3-7, nr 3
29. Dur/c/ r/g /z/ Fon/7/c, Fg/'nr/'z7/ O^g/gn,
Immotus concurrede vidi, 7997; wg/ z/g /z?
Fg/ńZ/g, 9%/g/gn, Devises..., Y. 37, nr 7
Józefie Poniatowskim, który opisując miniaturę wykonaną według portretu z klepsydrą,
określił ją jako wizerunek, na którym król widzi ^/wn/gń nur/z/g/^. Kolejną informacją,
która skłania do postrzegania światła jako symbolu nadziei jest prośba króla, by Baccia-
relli przekazał kopiującemu portret Lesseurowi, by ten z kolei unikał przedstawienia twa-
rzy zFp/ waw/g/^. Wskazuje to na fakt, iż oblicze królewskie miało być przedstawione
jako smutne, lecz jednocześnie ożywione cieniem nadziei.
Wyobrażony tu motyw dwóch przeciwstawnych sobie żywiołów - światła i ciemności
- był niezwykle popularny w poezji doby stanisławowskiej^. Słońce, czyli światło, jest
utożsamiane ze sferą Dobra, z ^ugnun i Absolutem*^. Na portretach uczonych-filozofów
światło wpadające do gabinetu przez okno ewokuje oświecenie duchowe spowodowane
interwencją sił boskich, a opisywane dewizą Dgny ///nw/nu/o mgćr^. To właśnie wiara
w Boga w tych ostatnich, najcięższych dla króla latach, stała się dlań jedynym ratunkiem
i pociechą-. Wyrazem tej ufności jest także portret Stanisława Augusta w stroju ń /u
Rgn/yk /V, namalowany przez Elisabeth Vigee-Lebrun w 1797 r., często chyba niesłusznie
KAZIMIERSKI, op. cit., s. 206.
3'^ List Stanisława Augusta do Marcella Bacciareilego, 2 XII 1796 r.; za: PRÓSZYŃSKA, ,F?</g/7Ł..", s. 140, przyp. 35.
3"- Aleksandra NORKOWSKA, „Zg Ro;'-3o/g;7? O kreowaniu królewskiego mitu solarnego w poezji okolicznościowej
czasów stanisławowskich", T/'gł OFUgcg/Ra, 1999, t. 15, s. 185-202; Artur BADACH, „Król-Słońce po polsku od XVI
do XVIII w. Zarys problematyki", [w:] Szt/Aa w/n<3za. 37atgn'a/y z Zrcą/Fg/ic/Y zo/yaAzowaag/ąrzgz /nsFM RztaF
RoZA/g/ Hła&w/'/' AarA, red. Dariusz KONSTANTYNÓW, Robert PASIECZNY, Piotr PASZKIEWICZ, Warszawa
2001, s. 47-59; Aleksandra NORKOWSKA, T/zg/wA/ w/a&y. FaAFawHMgMF wgog^'/ oło//czaoA/'owg/' /77Ó3-
Z793f Kraków 2006, s. 107-190.
306 Jadwiga KOTARSKA, „Między światłem a ciemnością", [w:] ead., Theatrum mundi. Zg FrA/ów aa2ąogy'q ^Yaro-
joa/Aq, Gdańsk 1998, s. 65; O koncepcjach Boga jako światła Władysław STRÓŻEWSKI, „C/arAM: uwarunkowania
historyczne i treść estetyczna pojęcia", FtgYyła, 1961, t. 2, s. 138, 142.
3'^ Zob. Ggjc/ncAtg FAZgn&n Faa^Y A Ó^tg/Tg/cń, Bd. 4, Rarogł, hrsg. von Hermann F1LL1TZ, Red. Werner
TELESKO, Wien 1999, s. 597; JASIŃSKA, op. cit., s. 16.
30R Zob. list Józefa Świętorzeckiego do Ignacego Potockiego, 19 VI 1793 r., [w:] 7a/'aa..., s. 207.