DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: Małpa, lew i paralityk: kilka uwag o dekoracji rzeźbiarskiej prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0017
MAŁPA, LEW I PARALITYK
u
okna (S.4) wykuto małpę* To autorytatywne orzeczenie przyjęła większość autorów.
Węcławowicz uznał „małpę" (może w związku z domysłem Łuszczkiewicza) za symbo-
liczne wyobrażenie fundatora prezbiterium fary. Stolnik Wierzynek ma występować pod
postacią człekokształtnego zwierzęcia „jako grzesznik pielgrzymujący do Chrystusa"*^.
Odrzuceniem tej tezy zajął się Walczak, ale „przykucniętą postać o karykaturalnych ry-
sach twarzy" potraktował także jako człekokształtnego osobnika z rzędu ssaków naczel-
nych i - przywołując wizerunki budowniczych w towarzystwie małpy - nie wykluczał
„związku tego przedstawienia ze średniowieczną praktyką budowlaną"^.
*
Większość dotychczasowych badaczy rzeźb mariackich koncentrowała się na określe-
niu tematu omawianego przedstawienia (il. 3, 13), a w jego opisie - zwykle pobieżnym -
na fizjonomii nagiej i łysej postaci, postaci odznaczającej się rachitycznymi, słabo uwi-
docznionymi nogami oraz monstrualną głową, „wciśniętą" między szerokie barki, osa-
dzoną bezpośrednio na lekko pochylonym do przodu, trapezowatym, pozbawionym szyi
tułowiu. Tak zachwiane proporcje prawie pełnoplastycznej figurki nie są chyba próbą sto-
sowania przez kamieniarza skrótów perspektywicznych lub uwydatnienia najważniejszej
części ciała, lecz raczej pochodną kształtu zwornika. Może dlatego uwadze badaczy umy-
kały szczegóły siedzącej, wyszukanej pozy postaci. Interesująca nas istota, ujęta frontal-
nie, niemal idealnie symetrycznie, założyła nogę na nogę tak, że prawa stopa opiera się na
lewym kolanie, dobrze widocznym nad liściem zasłaniającym znaczną część dolnej partii
tej kończyny. Niestety rzeźba uległa uszkodzeniu - odłupana jest przednia partia uniesio-
nej stopy oraz niemal całkowicie obie stykające się z nią dłonie, co poważnie utrudnia
opis i - przynajmniej w widoku z poziomu płyty Placu Mariackiego - przekreśla szanse
na jednoznaczną charakterystykę czynności wykonywanej lewym, ugiętym w łokciu i nie-
co cofniętym ramieniem. Dłoń prawej, wyprostowanej ręki chwyta założoną na kolano
stopę od strony podbicia; tak więc jej całą podeszwę wystawiono na ewentualne manipu-
lacje lewej dłoni. Przy postaci wykuto bujną, stylizowaną roślinność; po bokach - liście
prawdopodobnie bluszczu (7Ve<ń?r<2), i u dołu - liść winorośli (DYN wńf/ćrn) lub przestępu
fSrponńz).
Poza, w której siedzący opiera kostkę lub goleń jednej nogi na kolanie drugiej kończyny,
jest w sztuce średniowiecznej właściwa dla scen przedstawiających ożywioną dyskusję-*,
bodaj najczęściej - dla wyobrażeń władców i sędziów**-. Jednakże ręce wymienionych
postaci wykonują zwykle czynności lub gesty, w których dłonie nie stykają się z uniesioną
stopą. Nagość figurki krakowskiej oraz jej postawa mogą-pomimo zniszczenie istotnego
fragmentu rzeźby - skłaniać do przypuszczenia, że mamy tu do czynienia z dość rozpo-
wszechnionym w średniowieczu przedstawieniem, będącym naśladownictwem antycznego
Maciej GUTOWSKI, Komizm wjooAłzg/ .szfMce gotycAfg/, Warszawa 1973, s. 78 i przyp. 109 na s. 125.
WĘCŁAWOWICZ, Młoio/a iTgrzynła źa/..., (jak przyp. 10), s. 155-156; id., Droga^ig/grzymłń.., (jak przyp. 10),
s. 119-120; id., KrałorusD' ło^ciói łatg&a/ąy.., (jak przyp. 10), s. 143.
^ WALCZAK, Rzgźim arc/nYgłRmiczna..., (jak przyp. 3), s. 189-190, cytat s. 190.
Np. ilustracja do Psalmu 43, 23 DomsTań, czgmy JpAz, Pam'g? Psałterz, Paryż, Bibliothćque nationale de France MS.
lat. 8846, fol. 57, Saint-Bertin albo Canterbury, ok. 1200 - Hanns SWARZENSKI, ADmrmig/rA pfRowmrg^Mgąrt. 77?g
Zrt of C/mrc/? Trg^aargs' m NortA-Rb^tgrn Daro^g. Second Edition, Chicago 1974, s. 37 tbi. 3, il. 5.
" Zob. np.: Anthony MELNIKAS, 77?g corpM,y o/* f/?g mimatargs' ń? f/?g mawM.ycripTs' o/Dgcrgln/n Gradom, Romę 1975,
(Corpus picturarum minutarum quae in codicibus manu scriptis iuris continentur. Studia Gratiana,16), 1.1 DAdncdongs'
(Dar^ 7), Ph X; 17, t. II Caa^a A7, PI. 1.
u
okna (S.4) wykuto małpę* To autorytatywne orzeczenie przyjęła większość autorów.
Węcławowicz uznał „małpę" (może w związku z domysłem Łuszczkiewicza) za symbo-
liczne wyobrażenie fundatora prezbiterium fary. Stolnik Wierzynek ma występować pod
postacią człekokształtnego zwierzęcia „jako grzesznik pielgrzymujący do Chrystusa"*^.
Odrzuceniem tej tezy zajął się Walczak, ale „przykucniętą postać o karykaturalnych ry-
sach twarzy" potraktował także jako człekokształtnego osobnika z rzędu ssaków naczel-
nych i - przywołując wizerunki budowniczych w towarzystwie małpy - nie wykluczał
„związku tego przedstawienia ze średniowieczną praktyką budowlaną"^.
*
Większość dotychczasowych badaczy rzeźb mariackich koncentrowała się na określe-
niu tematu omawianego przedstawienia (il. 3, 13), a w jego opisie - zwykle pobieżnym -
na fizjonomii nagiej i łysej postaci, postaci odznaczającej się rachitycznymi, słabo uwi-
docznionymi nogami oraz monstrualną głową, „wciśniętą" między szerokie barki, osa-
dzoną bezpośrednio na lekko pochylonym do przodu, trapezowatym, pozbawionym szyi
tułowiu. Tak zachwiane proporcje prawie pełnoplastycznej figurki nie są chyba próbą sto-
sowania przez kamieniarza skrótów perspektywicznych lub uwydatnienia najważniejszej
części ciała, lecz raczej pochodną kształtu zwornika. Może dlatego uwadze badaczy umy-
kały szczegóły siedzącej, wyszukanej pozy postaci. Interesująca nas istota, ujęta frontal-
nie, niemal idealnie symetrycznie, założyła nogę na nogę tak, że prawa stopa opiera się na
lewym kolanie, dobrze widocznym nad liściem zasłaniającym znaczną część dolnej partii
tej kończyny. Niestety rzeźba uległa uszkodzeniu - odłupana jest przednia partia uniesio-
nej stopy oraz niemal całkowicie obie stykające się z nią dłonie, co poważnie utrudnia
opis i - przynajmniej w widoku z poziomu płyty Placu Mariackiego - przekreśla szanse
na jednoznaczną charakterystykę czynności wykonywanej lewym, ugiętym w łokciu i nie-
co cofniętym ramieniem. Dłoń prawej, wyprostowanej ręki chwyta założoną na kolano
stopę od strony podbicia; tak więc jej całą podeszwę wystawiono na ewentualne manipu-
lacje lewej dłoni. Przy postaci wykuto bujną, stylizowaną roślinność; po bokach - liście
prawdopodobnie bluszczu (7Ve<ń?r<2), i u dołu - liść winorośli (DYN wńf/ćrn) lub przestępu
fSrponńz).
Poza, w której siedzący opiera kostkę lub goleń jednej nogi na kolanie drugiej kończyny,
jest w sztuce średniowiecznej właściwa dla scen przedstawiających ożywioną dyskusję-*,
bodaj najczęściej - dla wyobrażeń władców i sędziów**-. Jednakże ręce wymienionych
postaci wykonują zwykle czynności lub gesty, w których dłonie nie stykają się z uniesioną
stopą. Nagość figurki krakowskiej oraz jej postawa mogą-pomimo zniszczenie istotnego
fragmentu rzeźby - skłaniać do przypuszczenia, że mamy tu do czynienia z dość rozpo-
wszechnionym w średniowieczu przedstawieniem, będącym naśladownictwem antycznego
Maciej GUTOWSKI, Komizm wjooAłzg/ .szfMce gotycAfg/, Warszawa 1973, s. 78 i przyp. 109 na s. 125.
WĘCŁAWOWICZ, Młoio/a iTgrzynła źa/..., (jak przyp. 10), s. 155-156; id., Droga^ig/grzymłń.., (jak przyp. 10),
s. 119-120; id., KrałorusD' ło^ciói łatg&a/ąy.., (jak przyp. 10), s. 143.
^ WALCZAK, Rzgźim arc/nYgłRmiczna..., (jak przyp. 3), s. 189-190, cytat s. 190.
Np. ilustracja do Psalmu 43, 23 DomsTań, czgmy JpAz, Pam'g? Psałterz, Paryż, Bibliothćque nationale de France MS.
lat. 8846, fol. 57, Saint-Bertin albo Canterbury, ok. 1200 - Hanns SWARZENSKI, ADmrmig/rA pfRowmrg^Mgąrt. 77?g
Zrt of C/mrc/? Trg^aargs' m NortA-Rb^tgrn Daro^g. Second Edition, Chicago 1974, s. 37 tbi. 3, il. 5.
" Zob. np.: Anthony MELNIKAS, 77?g corpM,y o/* f/?g mimatargs' ń? f/?g mawM.ycripTs' o/Dgcrgln/n Gradom, Romę 1975,
(Corpus picturarum minutarum quae in codicibus manu scriptis iuris continentur. Studia Gratiana,16), 1.1 DAdncdongs'
(Dar^ 7), Ph X; 17, t. II Caa^a A7, PI. 1.