DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0301
293
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
/fMtytMt NAtorń' CC
De/bcą/Iłuę/ń GA//ź.s7ru /?u t/e /7/T(A.s-C//ce77
/7?G.s2 /7/T/77/TćŁ/'(77 w AZA w/eAi/
n proces defortyfikacji miast europejskich, a szczególnie - interesujących w kontek-
ł—^ ście Gdańska - miast obszaru niemieckojęzycznego był zjawiskiem złożonym, roz-
ciągniętym w czasie i o zmiennej dynamice. Pomimo jego znaczenia dla rozwoju
miast europejskich nie przykuwał on do niedawna nałeżytej uwagi badaczy'. Zadowałano
się często uproszczonymi tezami, wedle których obwałowania miejskie rozbierano dlate-
go, że traciły walory militarne lub dlatego, że przyrost demograficzny i rozwój miasta tego
wymagał. Tymczasem likwidacja murów i obwałowań miejskich w miastach niemiec-
kich, zainicjowana jeszcze w końcu XVII w. a prowadzona do początków w. XX, była
zjawiskiem, które należy rozpatrywać w znacznie szerszy sposób, uwzględniając trzy róż-
ne poziomy-. Pierwszy wyznaczają kwestie militarne wynikające z obronnej funkcji forty-
fikacji chroniących miasto przed atakiem z zewnątrz i roli całej fortecy w systemie
obronnym państwa. Drugi, to poziom społeczno-prawny wynikający z funkcji murów,
jako elementu wyznaczającego terytorium bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego.
Trzeci, wreszcie, wyznaczają aspekty ideowe i symboliczne związane z samoidentyflka-
cją społeczności miejskiej i definiowania miasta przez obcych, usunięcia czytelnego po-
działu na oróA m/cGor i oróA
Proces decydowania o niwelacji obwałowań miejskich był przede wszystkim imma-
nentnym czynnikiem przechodzenia miast od struktur zamkniętych do struktur otwartych,
od miasta tradycyjnego do miasta nowoczesnego, choć w różnym okresie miało to różne
znaczenie. Rozbiórka murów oznaczała rezygnację z tradycyjnie rozumianej jego obrony,
bezpieczeństwa, kontroli (także finansowej) mieszkańców i przyjezdnych. Pozbawiała
miasto widocznego znaku potęgi i władzy, ale otwierała nowe możliwości rozwoju teryto-
rialnego^. Wiązała się z problemem nowego zdefiniowania społeczności miejskiej i mia-
sta jako takiego, zarówno w relacji wewnętrznej, jak i zewnętrznej w kontekście państwa
i jego polityki. Oznaczała wreszcie konfrontację z całym szeregiem nowych problemów
wymagających rozwiązania, takich jak rozplanowanie i zagospodarowanie nowej struktury
' Znamienne, że w standardowej syntezie Benevoio po rozdziaie prezentującym główne miasta barokowej Europy,
następuje bezpośrednio rozdział poświęcony miastu wczesnokapitałistycznemu, w którym probiematyka defortyfikacji
nie została w ogółe poruszona. Leonardo BENEVOLO, LAe AAtcry o/tAe Cńy, Cambridge Mass. 1980.
* Yair MINTZKER, LAe o/* *tAe German Clą, /dW-Aób, dysertacja doktorska, Stanford University,
2009, s. 23. Chciałabym serdecznie podziękować Autorowi za udostępnienie mi jeszcze nie publikowanego tekstu
rozprawy.
^ MłNTZRER, op. cit., s. 63-64.
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
/fMtytMt NAtorń' CC
De/bcą/Iłuę/ń GA//ź.s7ru /?u t/e /7/T(A.s-C//ce77
/7?G.s2 /7/T/77/TćŁ/'(77 w AZA w/eAi/
n proces defortyfikacji miast europejskich, a szczególnie - interesujących w kontek-
ł—^ ście Gdańska - miast obszaru niemieckojęzycznego był zjawiskiem złożonym, roz-
ciągniętym w czasie i o zmiennej dynamice. Pomimo jego znaczenia dla rozwoju
miast europejskich nie przykuwał on do niedawna nałeżytej uwagi badaczy'. Zadowałano
się często uproszczonymi tezami, wedle których obwałowania miejskie rozbierano dlate-
go, że traciły walory militarne lub dlatego, że przyrost demograficzny i rozwój miasta tego
wymagał. Tymczasem likwidacja murów i obwałowań miejskich w miastach niemiec-
kich, zainicjowana jeszcze w końcu XVII w. a prowadzona do początków w. XX, była
zjawiskiem, które należy rozpatrywać w znacznie szerszy sposób, uwzględniając trzy róż-
ne poziomy-. Pierwszy wyznaczają kwestie militarne wynikające z obronnej funkcji forty-
fikacji chroniących miasto przed atakiem z zewnątrz i roli całej fortecy w systemie
obronnym państwa. Drugi, to poziom społeczno-prawny wynikający z funkcji murów,
jako elementu wyznaczającego terytorium bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego.
Trzeci, wreszcie, wyznaczają aspekty ideowe i symboliczne związane z samoidentyflka-
cją społeczności miejskiej i definiowania miasta przez obcych, usunięcia czytelnego po-
działu na oróA m/cGor i oróA
Proces decydowania o niwelacji obwałowań miejskich był przede wszystkim imma-
nentnym czynnikiem przechodzenia miast od struktur zamkniętych do struktur otwartych,
od miasta tradycyjnego do miasta nowoczesnego, choć w różnym okresie miało to różne
znaczenie. Rozbiórka murów oznaczała rezygnację z tradycyjnie rozumianej jego obrony,
bezpieczeństwa, kontroli (także finansowej) mieszkańców i przyjezdnych. Pozbawiała
miasto widocznego znaku potęgi i władzy, ale otwierała nowe możliwości rozwoju teryto-
rialnego^. Wiązała się z problemem nowego zdefiniowania społeczności miejskiej i mia-
sta jako takiego, zarówno w relacji wewnętrznej, jak i zewnętrznej w kontekście państwa
i jego polityki. Oznaczała wreszcie konfrontację z całym szeregiem nowych problemów
wymagających rozwiązania, takich jak rozplanowanie i zagospodarowanie nowej struktury
' Znamienne, że w standardowej syntezie Benevoio po rozdziaie prezentującym główne miasta barokowej Europy,
następuje bezpośrednio rozdział poświęcony miastu wczesnokapitałistycznemu, w którym probiematyka defortyfikacji
nie została w ogółe poruszona. Leonardo BENEVOLO, LAe AAtcry o/tAe Cńy, Cambridge Mass. 1980.
* Yair MINTZKER, LAe o/* *tAe German Clą, /dW-Aób, dysertacja doktorska, Stanford University,
2009, s. 23. Chciałabym serdecznie podziękować Autorowi za udostępnienie mi jeszcze nie publikowanego tekstu
rozprawy.
^ MłNTZRER, op. cit., s. 63-64.