Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

183

SZCZĘSNY SKIBIŃSKI
Poznań, TPMorń Ształ; TUM

Ewa Łużyniecka, Zygmunt Ś wiechowski, Robert Kunkel,
Wrocław 2008

ł ^ ecenzowana książka stanowi w pewnej mie-
ł-^ rze drugą pozycję serii zapoczątkowanej
^^wydaniem przez Oficynę Wydawniczą Poli-
techniki Wrocławskiej w roku 2002 książki Ewy Łu-
żynieckiej AncA/mUnro /r/o.sztorów cy^ter^ł/cń. Pz-
/ze ńz/zzą^łze z zzzzze cezzońzn ń/ą^Pze. Rozdziały
wstępne tej książki omawiające europejską historię
i architekturę zakonu czynią z niej pierwszą pozycję
tej serii. Grupa małopolskich opactw z racji chrono-
logicznego pierwszeństwa Jędrzejowa, bezpośred-
niej morimondzkiej filiacji oraz bliższych pierwot-
nym założeniom cysterskiej architektury formom
kościołów i klasztorów na pierwszy tom tej serii bar-
dziej by się kwalifikowała. W książce Ewy Łuży-
nieckiej zgrupowano analizowane opactwa według
dwóch odrębnych kryteriów. Pierwszy geograficz-
no-historyczny wydziela klasztory śląskie. Drugi fi-
liacyjny powoduje przekroczenie granic Śląska i w
omawianej grupie znalazła się małopolska filia Lu-
biąża w Mogile. Sytuacja jest więc taka: nie wszyst-
kie klasztory śląskie są filiami bezpośrednimi bądź
pośrednimi Lubiąża (Rudy Raciborskie i Jemielnica
filiacyjnie powiązane są z małopolskim Jędrzejo-
wem), nie wszystkie też filie Lubiąża, jak pokazuje
przykład Mogiły, leżą na Śląsku. Umieszczenie Mo-
giły w zespole złożonym, poza tym jednym wyjąt-
kiem, ze śląskich klasztorów ograniczyło możliwo-
ści włączenia jej do zespołu opactw małopolskich.
Tymczasem osoba głównego fundatora Iwona Odro-
wąża, cały proces fundacji jak i formy najwcześniej-
szej fazy architektury sytuują opactwo mogilskie zde-
cydowanie w kontekście małopolskim*. Ograniczenie
w recenzowanej książce zakresu rozpatrywanych

' Marcin SZYMA, „Ikonografia kościoła Cystersów
w Mogile w pierwszej fazie jego budowy. Przyczynek do
badań nad działalnością fundacyjną Iwona Odrowąża",

klasztorów małopolskich do czterech najwcześniej-
szych, o bezpośredniej filiacji morimondzkiej, wy-
dzieliło grupę szczególnie homogeniczną: zwarte te-
rytorium, wczesna fundacja, ta sama filiacja.
Poszerzenie o klasztor mogilski ukazałoby proble-
matykę małopolskiej architektury cysterskiej w jej
przemianach w miarę upływu czasu. Zapewne roz-
graniczenie między śląskimi a małopolskimi opac-
twami nie było uzgadniane przy powstawaniu pierw-
szej książki, być może plan powstania drugiego
małopolskiego tomu nie był jeszcze gotowy.
Recenzowana książka jest przede wszystkim ka-
talogiem architektury czterech opactw małopolskich
w Jędrzejowie, Sulejowie, Wąchocku i Koprzywni-
cy. Dla każdego z nich przyjęto ten sam schemat pre-
zentacji: najpierw podstawowe daty z historii
i historii budowlanej, opis kościoła, materiał i faktu-
ra, historia budowy i następnie według tego samego
układu zabudowania klasztorne. Omówienie archi-
tektury każdego klasztoru kończy stan badań. Po
wersji polskiej następuje pełna wersja angielska i na
koniec obszerna bibliografia. Niemal 2/3 książki
zajmuje część ilustracyjna: pełna dokumentacja ry-
sunkowa, w tym także historyczne rysunki architek-
toniczne, które stanowią świetne uzupełnienie
historii badań. Te z kolei są ważnym źródłem dla
ukazania początków polskiej historii sztuki, w której
badania Władysława Łuszczkiewicza nad średnio-
wieczną architekturą polską stanowią istotną część.
Detale architektoniczne są prezentowane zarówno
poprzez rysunki jak i zdjęcia. Dokumentacja rysun-
kowa prezentuje najwyższą jakość. Zdjęcia na ogół
bardzo dobre jeśli chodzi o detal. Gorzej wypadły
[w:] w ^o/eczezź^twze Pzzz"opy órońłcwe/, red.
Andrzej Marek WYRWA, Józef DOBOSZ, Poznań 2000,
s. 570-579.