Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

26

TADEUSZ JURKOWLANIEC

22. H/Zc/ihcrg,
/V6/6//* *67?76/ PÓ//70C/777-
Hh^Z/ń//'/?, ko^c/ó/
2. ćy,s7c/*.s'óm. D/z/zhc/
Oc/ń/Z/Y////.
UO/7 J/Ż/zc/z-Dc/g (2/77.
U 7360) zycgo
ŻD77)' A7z7/gO/*ZćZ/T VO/7
AuUC/Z^ńc/g-Dc/g
(2w. 79 77 7229).
D/'6Zg7/7C/Z/. To/.
Dzr/czz.sz yzz/*AoM7rz/zz'ec
(3979)
a ich pozy i gesty nie kojarzą się wprost z czynnością dźwigania ciężarów^. Do grupy
drugiej zaliczam cztery konsole z postaciami ukazanymi w pozach atlantów, a więc dwa
wsporniki z figurkami mężczyzn (N.3.a; N.4.a; il. 1, 14, 16, 21) oraz-warunkowo-dwa
z wyobrażeniami kobiet. Warunkowo - albowiem cień wątpliwości budzi konsola (S.4.b;
il. 1, 13) ze względu na raczej pasywną (a może stateczną?) pozę matrony(?) z dłońmi
jakby bezwiednie opartymi na kolanach, oraz - ze znacznie większą niepewnością - kro-
ksztyn (N.3.b; il. 1, 14-15, 18-19) z przedstawieniem kobiety, wykonującej pod adresem
młodzieńca najprawdopodobniej prowokujące gesty, która jednak zarazem ugina się pod
brzemieniem taszczonym na barkach i pośladkach.
Średniowieczne przedstawienia dźwigania lub podpierania ciężaru można interpreto-
wać jako unaocznienie stosunku podporządkowania, jako dobrowolny akt wspierania czy
współdziałania, wreszcie - jako działanie z przymusu, czyli najczęściej jako karę''*. Po-
staci mężczyzn w pozie atlanta na wspornikach w budowlach romańskich i gotyckich są
określane zwykle jako wyobrażenia twórcy gmachu i (lub) jego dekoracji rzeźbiarskiej^.
Dźwiganie tego ciężaru ma oznaczać, że na budowniczym spoczywa odpowiedzialność
za dzieło \ Trudniej zaproponować interpretację podobnie upozowanej postaci kobiety.
Do grupy tej należy pięć kroksztynów z postaciami jezdnymi (S.l.a - zniszczona; S.2.a, b; S.3.a, b; il. 1), szósty -
z Samsonem rozdzierającym lwa (S.4.a) oraz jedenaście kolejnych wsporników z figurami: zakonnika (S.l.b), pięciu
kobiet (SE.b; E.b; NE.a; N.l.b; N.2.b) i pięciu zapewne mężczyzn świeckich (SE.a; E.a; NE.b; N.l.a - zniszczony;
N.2.a).
'' Stefan SCHWEITZER, ,2X^777^/77/77 .SY/M/zz/A? Zum Nachleben des antiken Atlasmotiv und zur Genese architektoni-
scher Stutzfiguren im Mittelalter" [w:] 9/V2o/' r/e/* Mrze/?/ 777 49z7/e/%//e/* 77/77/ Aez/zeh /?yza/7z - 6%z;'2e77/ - /?z//2%/?2.
7/7/6/177777077%/ C077/67*e77C6 /7/'OCee2//7gS', Ae/2 777 Go7//'/?gg/7, ^67*77777/7)' 0(/. 27-22, 2992, <2777/ 777 Mo^COW, T^ZZ^/ZZ Dc/. d-7,
2992, hg. Otto Gerhard OEXLE, Michaił A. BOJCOV, Góttingen 2007, s. 141. Zob. też: Edmund W. BRAUN, „Atlant"
[w:] /?e%//e.xz'ło/7 z///* Dezz Ac/ze/z Wzzzz^/ge^cAzc/y/e, Hrsg. von Otto SCHM1TT, Bd. IT - ^ozz/zeAze//, Stuttgart 1937, szp.
1180-1183; Karl CLAUSBERG, „Herkules-Metamorphosen. Glanz und Elend der Atlanten im Mittelalter" [w:] /7e/*%-
k/e.s'. E/e/Dz/e.s'. A/6/%77!o/y//7o^czz z/e.s' //67*o.s' z/z 7/7/*67* 777 67/777/67! OeZ/rz//, hrsg. von Ralph KRAY und Stephan OETTER-
MANN, Basel [u.a.], 1994, s. 47-72.
* Kurt GERSTENBERG, D/T z/ezzAe/zezz 9%z7/776A/6/*/777277Aye z/e.s* M/Z/e/rz/zens'. Berlin 1966; zob. też recenzje: Heinz
STAFSKI [w:], Ze/Ae/zrz///zz/^z/zz.y/ge.yc/zzc/z/e 29, 1966, s. 258-260; Fritz ARENS, [w:] D%^ A/zzzz^/ez* 20, 1967, Heft 4,
s. 320-321.
^ Alfred SCHOTTNER, D;'e „07*2777777^6/7" 267* 7777//6/%//67*/7c/7677 Do777/7% 77/777//677. k67*^c/?7*7'///76/7!7/7g 777/ 2 Do7*A6/77*67'/77777g
2c/* 77777/72/76/7 77'/767*/76/67*/67? /?6g6//7 2e/*ó7677?7776/z677, Munster 1995, (Yolkskundc) Bd. 7, S. 66.