DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Karpowicz, Mariusz: O niektórych figurach w polskich nagrobkach XVI-XVII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0052
46
MARIUSZ KARPOWICZ
szyszaka, z prawicą w żelaznej rękawicy. Zasadnicza dyspozycja jednak została. Zarówno
układ figury, jak dokładnie ta sama zbroja, nawet dosłownie identyczny ornament na
wszystkich trzech kirysach. W Poznaniu jednak, przy wszystkich tych efektach i wspania-
łościach wykonania, coś się ważnego zagubiło. Mianowicie charakterystyka twarzy. Gór-
ka ma zapewne zarejestrowane rysy, ale w gruncie rzeczy twarz nijaką, bez wyrazu,
zdawkową. Też ma zmarszczkę między brwiami, bruzdy na czole, ale bez psychologicz-
nego uzasadnienia. Kontaktu z widzem, zapowiadającego barok, osiągniętego w płycie
lubelskiej, Górka zupełnie nie sięga. Canavesi zawrócił z drogi, poszedł na efektowną,
techniczną łatwiznę, zaraz potem wpadł w zdawkową rutynę i nigdy już do klasy i siły
charakterystyki, jaką osiągnął w płycie lubełskiej, nie powrócił.
Jaka zatem konkluzja z tych wszystkich porównań i rozważań? Otóż dwojaka. Po pierw-
sze - płyta lubełska jest osobistym dziełem Gerolama i stanowi w jego dorobku obiekt
wiełkiej wagi, bo opatrzony wyjątkową ambitną charakterystyką. Po drugie - datowanie
płyty trzeba umieścić w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, zaraz po powstaniu nagrob-
ków w Książu. A właśnie w rok po ich wykonaniu, w każdym razie przed 1567, archiwal-
nie wiadomo, że Canavesi zrealizował nagrobek Gabriela Tarły (zm. 1565), dworzanina
królewskiego i od 1553 kasztelana radomskiego, nagrobek uznawany za zaginiony^-. Ro-
dzina Tarłów miała dobra po obu stronach Wisły - zarówno w sandomierskim, jak i na
lubelszczyźnie. Gabriel był na dodatek starostą chełmskim, lubaczowskim i kowelskirrf C
Stawiam zatem jeszcze jedną hipotezę - nasza lubelska płyta przedstawia Gabriela Tarłę^.
To sensacyjne określenie należy się moim zdaniem figurze Macieja Czamkowskiego
z piętrowego nagrobka, jego i żony Anny, w Czarnkowie na terenie Wielkopolski^. Pomi-
mo rozlicznych wzmianek w literaturze naukowej, wprowadzenia tego nagrobka do syn-
tezy tzw. „krakowskiej"^, a nawet monograficznej pracy Jana Skuratowicza^- do dziś
jest to dzieło tajemnicze i zagadkowe.
Jeszcze Władysław Łoziński znalazł dane archiwalne o zamówieniu nagrobka Macieja
i Anny przez ich syna, biskupa poznańskiego Andrzeja, u rzeźbiarza lwowskiego Herma-
na van Hutte-Czapki przed rokiem 1562^. Tadeusz Mańkowski uzupełnił te dane wiado-
mościami o konflikcie i procesie między Huttem a jego uczniem Janem Zarębą a nagrobek
zidentyfikował z tym w Czarnkowie. W jego interpretacji męską figurę wykonał mistrz -
Hutte, znacznie słabszą-kobiecą-uczeń Zaręba^ . Tymczasem z materiału archiwalnego,
32 SINKO, op. cit., s. 136, 168-169.
33 Włodzimierz DWORZACZEK, Cenga/ogm, Warszawa 1965, tabl. 131.
34 Pokwitowanie Hieronima na 100 florenów na poczet nagrobka Tarły znali już Ambroży GRABOWSKI, AkazTazczła
aa^zg/ arc/zgo/ogzz, Lipsk 1854, s. 74 oraz W.J. WDOWISZEWSKI, komunikat „Spraw. Kom. Hist. Sztuki", IV, 1891,
s. LXX-LXXI, tamże przypuszczenie, że miejscem przeznaczenia jest Zakliczyn. Tymczasem w tekście, opubiikowa-
nym w całości przez SINKO, op. cit., s. 168-169, żadne miejsce nie jest wymienione.
33 Kata/og Zańytłów Aztałz' w PoAcg, t.V, Województwo Poznańskie, zesz.2, Powiat czamkowski, red Teresa RUSZ-
CZYŃSKA, Aniela SŁAWSKA, Warszawa 1966, s. 5, ńg. 55-59.
36 Tadeusz MAŃKOWSKI, „Sztuka nowożytna", [w:] //Atoaza ^ztałząoAkzg/', t. II, Kraków 1962, s. 139, ryc. 73.
32 Jan SKURATOWICZ, „Z badań nad rzeźbą nagrobną w Poisce. Nagrobki Czamkowskich w Czarnkowie i Górków
w Komiku", [w:] Pgag^aas'. Tztała z' z&o/ogza, Warszawa 1976, s. 468-476.
3^ Władysław ŁOZIŃSKI, SztaAa AwwsAa ATT i ATT/ Mgła, Lwów 1898, s. 109.
3^ Tadeusz MAŃKOWSKI, „Od renesansu włoskiego do północnego. Ustęp z dziejów rzeźby w Polsce", Pza/gąa
/ZAtoazz óztałz z KaTazy, X,1948, nr %, s. 270-271.
MARIUSZ KARPOWICZ
szyszaka, z prawicą w żelaznej rękawicy. Zasadnicza dyspozycja jednak została. Zarówno
układ figury, jak dokładnie ta sama zbroja, nawet dosłownie identyczny ornament na
wszystkich trzech kirysach. W Poznaniu jednak, przy wszystkich tych efektach i wspania-
łościach wykonania, coś się ważnego zagubiło. Mianowicie charakterystyka twarzy. Gór-
ka ma zapewne zarejestrowane rysy, ale w gruncie rzeczy twarz nijaką, bez wyrazu,
zdawkową. Też ma zmarszczkę między brwiami, bruzdy na czole, ale bez psychologicz-
nego uzasadnienia. Kontaktu z widzem, zapowiadającego barok, osiągniętego w płycie
lubelskiej, Górka zupełnie nie sięga. Canavesi zawrócił z drogi, poszedł na efektowną,
techniczną łatwiznę, zaraz potem wpadł w zdawkową rutynę i nigdy już do klasy i siły
charakterystyki, jaką osiągnął w płycie lubełskiej, nie powrócił.
Jaka zatem konkluzja z tych wszystkich porównań i rozważań? Otóż dwojaka. Po pierw-
sze - płyta lubełska jest osobistym dziełem Gerolama i stanowi w jego dorobku obiekt
wiełkiej wagi, bo opatrzony wyjątkową ambitną charakterystyką. Po drugie - datowanie
płyty trzeba umieścić w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, zaraz po powstaniu nagrob-
ków w Książu. A właśnie w rok po ich wykonaniu, w każdym razie przed 1567, archiwal-
nie wiadomo, że Canavesi zrealizował nagrobek Gabriela Tarły (zm. 1565), dworzanina
królewskiego i od 1553 kasztelana radomskiego, nagrobek uznawany za zaginiony^-. Ro-
dzina Tarłów miała dobra po obu stronach Wisły - zarówno w sandomierskim, jak i na
lubelszczyźnie. Gabriel był na dodatek starostą chełmskim, lubaczowskim i kowelskirrf C
Stawiam zatem jeszcze jedną hipotezę - nasza lubelska płyta przedstawia Gabriela Tarłę^.
To sensacyjne określenie należy się moim zdaniem figurze Macieja Czamkowskiego
z piętrowego nagrobka, jego i żony Anny, w Czarnkowie na terenie Wielkopolski^. Pomi-
mo rozlicznych wzmianek w literaturze naukowej, wprowadzenia tego nagrobka do syn-
tezy tzw. „krakowskiej"^, a nawet monograficznej pracy Jana Skuratowicza^- do dziś
jest to dzieło tajemnicze i zagadkowe.
Jeszcze Władysław Łoziński znalazł dane archiwalne o zamówieniu nagrobka Macieja
i Anny przez ich syna, biskupa poznańskiego Andrzeja, u rzeźbiarza lwowskiego Herma-
na van Hutte-Czapki przed rokiem 1562^. Tadeusz Mańkowski uzupełnił te dane wiado-
mościami o konflikcie i procesie między Huttem a jego uczniem Janem Zarębą a nagrobek
zidentyfikował z tym w Czarnkowie. W jego interpretacji męską figurę wykonał mistrz -
Hutte, znacznie słabszą-kobiecą-uczeń Zaręba^ . Tymczasem z materiału archiwalnego,
32 SINKO, op. cit., s. 136, 168-169.
33 Włodzimierz DWORZACZEK, Cenga/ogm, Warszawa 1965, tabl. 131.
34 Pokwitowanie Hieronima na 100 florenów na poczet nagrobka Tarły znali już Ambroży GRABOWSKI, AkazTazczła
aa^zg/ arc/zgo/ogzz, Lipsk 1854, s. 74 oraz W.J. WDOWISZEWSKI, komunikat „Spraw. Kom. Hist. Sztuki", IV, 1891,
s. LXX-LXXI, tamże przypuszczenie, że miejscem przeznaczenia jest Zakliczyn. Tymczasem w tekście, opubiikowa-
nym w całości przez SINKO, op. cit., s. 168-169, żadne miejsce nie jest wymienione.
33 Kata/og Zańytłów Aztałz' w PoAcg, t.V, Województwo Poznańskie, zesz.2, Powiat czamkowski, red Teresa RUSZ-
CZYŃSKA, Aniela SŁAWSKA, Warszawa 1966, s. 5, ńg. 55-59.
36 Tadeusz MAŃKOWSKI, „Sztuka nowożytna", [w:] //Atoaza ^ztałząoAkzg/', t. II, Kraków 1962, s. 139, ryc. 73.
32 Jan SKURATOWICZ, „Z badań nad rzeźbą nagrobną w Poisce. Nagrobki Czamkowskich w Czarnkowie i Górków
w Komiku", [w:] Pgag^aas'. Tztała z' z&o/ogza, Warszawa 1976, s. 468-476.
3^ Władysław ŁOZIŃSKI, SztaAa AwwsAa ATT i ATT/ Mgła, Lwów 1898, s. 109.
3^ Tadeusz MAŃKOWSKI, „Od renesansu włoskiego do północnego. Ustęp z dziejów rzeźby w Polsce", Pza/gąa
/ZAtoazz óztałz z KaTazy, X,1948, nr %, s. 270-271.