DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0306
298
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
3. CA/TAZ/A/? Tz/ńw/g y?O.S',S'(? Z 7.SY7Ł2Ż4//777Ł77772, p/r777 /7Ł2/W72 C/^/OÓ/Y/ZOWGgO ZY/oŻ077YgG 27Ł7 7^e7Y77Ł7c/7
powŁ77owycA w Fre/777'e, rep/: wg Der Stadtebau, Handbuch der Architektur,
A 77?., P. 77ń-7?ń., T)u7Y7?.s7<2<37 73P0
demilitaryzacyjne. Nie objęły one także miast o znaczeniu strategicznym, gdzie zaraz po
kongresie wiedeńskim podjęto odbudowę twierdz iub budowę nowych fortyfikacji (przy
czym w tym drugim przypadku zachodziły jednocześnie procesy umacniania miast nowo-
cześniejszymi systemami obronnymi przy jednoczesnej demiłitaryzacji starszych, głów-
nie średniowiecznych umocnień, które straciły waiory obronne w wyniku rozwoju technik
wojennych).
Nowy porządek granic europejskich ustalony podczas kongresu wiedeńskiego wyzna-
czył nowe priorytety militarne w poszczególnych krajach. Prusy pozyskawszy nowe
prowincje nadreńskie w pierwszej kolejności podjęły zadanie ufortyfikowania granicy
z Francją, budując ogromne założenia militarne w Koblencji i Kolonii, gdzie powstał gi-
gantyczny pierścień twierdzy poligonalnej otaczającej miasto od zachodu, a także w Min-
den broniącym Prus przed królestwem Hanoweru. W 2. połowie lat 20. XIX w. podjęto
decyzję o nowoczesnym umocnieniu kolejnych miast, licząc się z ewentualnymi konflik-
tami także z innymi sąsiadami. Status twierdzy uzyskały wówczas miasta położone przy
nowej granicy z cesarstwem rosyjskim, m.in. Poznań, gdzie w 1828 r. rozpoczęto budowę
twierdzy poligonalnej według projektu Johanna Brese, Toruń, gdzie nowożytne fortyfika-
cje modernizowano już od 1818 r., a doi833 wzniesiono fort poligonalny św. Jakuba
i umocniony przyczółek mostowy oraz Królewiec, gdzie od 1842 r. wznoszono twierdzę
poligonalną na wzór Poznania^. Ogromne założenia fortyfikacyjne powstawały także
w innych państwach niemieckich należących do Związku Niemieckiego, jak chociażby
w Rastatt, w którym twierdza powstała w latach 1842-1852, czy naddunajskie twierdze
w Ulm wznoszone od 1842 r. i bawarska w Ingolstadt budowana od 1828 r.
Co ciekawe, największe miasta, mimo przyrostu ludności, nie spieszyły się ze zniesie-
niem fizycznych granic i inkorporacją przedmieść, oznaczałoby to bowiem utratę kontroli
nad bezpieczeństwem wewnętrznym i przewozem towarów, ale i przejęcie odpowiedzial-
ności (także finansowej) za mieszkańców dzielnic z reguły najbiedniejszych-^. Berlin
Por. m.in. Jacek BIESIADKA, Andrzej GAWLAK, Szymon KUCHARSKI, Mariusz WOJCIECHOWSKI, Tw/W&u
Pozna/?. O /77M^7<3 foz/?<3772% wATA/AWw/eC/, Poznań 2006, s. 19 i nn.
^ Zgodnie z pruskim ustawodawstwem po reformie Steina i Hardenberga (1808 &ń'&eo7'<77722/7g) władze miasta ponosiły
koszty opieki nad najuboższą warstwą ludności. Por. MINTZKER, op. cit., s. 277.
MAŁGORZATA OMILANOWSKA
3. CA/TAZ/A/? Tz/ńw/g y?O.S',S'(? Z 7.SY7Ł2Ż4//777Ł77772, p/r777 /7Ł2/W72 C/^/OÓ/Y/ZOWGgO ZY/oŻ077YgG 27Ł7 7^e7Y77Ł7c/7
powŁ77owycA w Fre/777'e, rep/: wg Der Stadtebau, Handbuch der Architektur,
A 77?., P. 77ń-7?ń., T)u7Y7?.s7<2<37 73P0
demilitaryzacyjne. Nie objęły one także miast o znaczeniu strategicznym, gdzie zaraz po
kongresie wiedeńskim podjęto odbudowę twierdz iub budowę nowych fortyfikacji (przy
czym w tym drugim przypadku zachodziły jednocześnie procesy umacniania miast nowo-
cześniejszymi systemami obronnymi przy jednoczesnej demiłitaryzacji starszych, głów-
nie średniowiecznych umocnień, które straciły waiory obronne w wyniku rozwoju technik
wojennych).
Nowy porządek granic europejskich ustalony podczas kongresu wiedeńskiego wyzna-
czył nowe priorytety militarne w poszczególnych krajach. Prusy pozyskawszy nowe
prowincje nadreńskie w pierwszej kolejności podjęły zadanie ufortyfikowania granicy
z Francją, budując ogromne założenia militarne w Koblencji i Kolonii, gdzie powstał gi-
gantyczny pierścień twierdzy poligonalnej otaczającej miasto od zachodu, a także w Min-
den broniącym Prus przed królestwem Hanoweru. W 2. połowie lat 20. XIX w. podjęto
decyzję o nowoczesnym umocnieniu kolejnych miast, licząc się z ewentualnymi konflik-
tami także z innymi sąsiadami. Status twierdzy uzyskały wówczas miasta położone przy
nowej granicy z cesarstwem rosyjskim, m.in. Poznań, gdzie w 1828 r. rozpoczęto budowę
twierdzy poligonalnej według projektu Johanna Brese, Toruń, gdzie nowożytne fortyfika-
cje modernizowano już od 1818 r., a doi833 wzniesiono fort poligonalny św. Jakuba
i umocniony przyczółek mostowy oraz Królewiec, gdzie od 1842 r. wznoszono twierdzę
poligonalną na wzór Poznania^. Ogromne założenia fortyfikacyjne powstawały także
w innych państwach niemieckich należących do Związku Niemieckiego, jak chociażby
w Rastatt, w którym twierdza powstała w latach 1842-1852, czy naddunajskie twierdze
w Ulm wznoszone od 1842 r. i bawarska w Ingolstadt budowana od 1828 r.
Co ciekawe, największe miasta, mimo przyrostu ludności, nie spieszyły się ze zniesie-
niem fizycznych granic i inkorporacją przedmieść, oznaczałoby to bowiem utratę kontroli
nad bezpieczeństwem wewnętrznym i przewozem towarów, ale i przejęcie odpowiedzial-
ności (także finansowej) za mieszkańców dzielnic z reguły najbiedniejszych-^. Berlin
Por. m.in. Jacek BIESIADKA, Andrzej GAWLAK, Szymon KUCHARSKI, Mariusz WOJCIECHOWSKI, Tw/W&u
Pozna/?. O /77M^7<3 foz/?<3772% wATA/AWw/eC/, Poznań 2006, s. 19 i nn.
^ Zgodnie z pruskim ustawodawstwem po reformie Steina i Hardenberga (1808 &ń'&eo7'<77722/7g) władze miasta ponosiły
koszty opieki nad najuboższą warstwą ludności. Por. MINTZKER, op. cit., s. 277.