Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

RECENZJE ] POLEMIKi

377

siedem. Pierwszy, z roku 1347, był przeznaczony
dla kannelitów trzewiczkowych z kościołem Matki
Boskiej Śnieżnej i w zasadzie równolegle z nim za-
łożony Emaus, którego rolą miało być szerzenie
wiaiy również w okolicznych krajach słowiańskich.
Następnie w roku 1350 Nowe Miasto ukoronowano
postawionym na najwyższym miejscu klasztorem
dla kanoników regularnych św. Augustyna wraz
z kościołem pod wezwaniem św. Karola Wielkiego.
Siostrzaną fundacją z roku 1354 był klasztor w In-
gelheim, miejscu urodzenia Karola Wielkiego, ob-
sadzony przez zakonników z Czech.
Dla swojej umiłowanej św. Katarzyny Aleksan-
dryjskiej cesarz założył na Nowym Mieście żeński
klasztor augustianek eremitek. Dalej, za swego ro-
dzaju (Vojtech Birmbaum mówił niegdyś
wręcz o „kolekcjonerstwie" Karola^) należy uznać
założenie w roku 1354 klasztoru św. Ambrożego
z obrządkiem mediolańskim i ambrozjańską liturgią.
Jego znaczące usytuowanie - naprzeciwko Bramy
Prochowej i królewskiego dworu na Starym Mieście
- miało przypominać koronację Karola żelazną ko-
roną w Mediolanie w roku 1355. Pod Wyszehradem,
w roku 1359 klasztor otrzymali Słudzy Marii Panny
(Serw ź?e<3ń3c AfurzUe DTgńrA), a na koniec, w roku
i362, została założona kolegiata św. Apolinarego.
W zakończeniu autorka artykułu inspirująco
wskazuje również na długotrwały efekt gospodarczy
tych inicjatyw: klasztory na ziemiach Korony Cze-
skiej przynosiły władcy dochód co najmniej taki, jak
miasta królewskie i były dlań jednym z głównych
źródeł finansowych.
Kolejny artykuł Zoe Opaćić, historyczki sztuki
z Londynu, inicjuje szerszą problematykę znaczenia
klasztoru Emaus. Zamiarem autorki jest tu „wyraźne
przesunięcie od przesłania narodowego w stronę
uniwersalnego". Uważa ona, iż klasztor Emaus „był
włączony do głównych ceremonii publicznych od-
bywających się [niemal] u jego progu". Było tak już
z pewnością podczas tradycyjnych pielgrzymek ko-
ronacyjnych z praskiego Hradu na Vyszehrad, które
Karol IV nakazał w Regule koronacyjnej z lat 1344-
1346, podobnie jak i w czasie pogrzebu cesarza.
Również w uroczystości wystawiania rzymskich re-
likwii, oraz relikwii świętych, które cesarz zebrał
z całej Europy, klasztorowi Emaus było przeznaczo-
ne honorowe miejsce. Obie hipotezy są niezwykle
* Vojtech B1RNBAUM, „Kareł IV. jako sberatel a Praha
(1933)", [w:] Dktyzde/m Praha 1947, s. 146-152.
4 W kaplicy znalazły także znaczące miejsce obrazy przed-
stawiające kulminację Męki Chrystusa (Przybicie do
Krzyża, Ukrzyżowanie, Przebicie boku włócznią i Zstą-
pienie do Otchłani). Zuzana VŚETEĆKOVA, „Cońcłe
wn/ńy u k/7'źone cńodńe k/ńsfera AG óUwmecń ",
U/Hćm 44, 1996, s. 131-148 i Klara BENEŚOVSKA,

kuszące. Autorka rozwija je odwołując się do rezul-
tatów aktualnych badań, które sugerują, że relikwie
te przed publicznym okazaniem mogły być przecho-
wywane w kaplicy we wschodnim skrzydle klaszto-
ruk Zwraca też uwagę na to, że niektóre z relikwii
pojawiających w czasie święta na placu przed klasz-
torem mają związek z tematami cyklu malowideł
z przyklasztornego kościoła. Na przykład, w związ-
ku z kultem Świętych Gwoździ Chrystusa Pana
przypomina tablicowy obraz Ukrzyżowania z pra-
skiego Emaus, na którym wyraźnie zaakcentowano
wielkie gwoździe i włócznie w tle.
W zakończeniu autorka występuje z inspirującą
propozycją porównania tej ikonografii z rękopisem
A/ora/Gate-y Karola, choć autorstwo cesarza jest wąt-
pliwe i bezpieczniej jest mówić o jego powstaniu
w kręgu Karola*. Interpretacje autorki z pewnością
wymagają dalszych uwag i korekt.
Kareł Otavsky również przedstawił szczegółowy
wykład o relikwiach zgromadzonych przez Karola
IV oraz omówił je w nawiązaniu do wzoru francu-
skiego. Rzeczywistym wkładem jego artykułu jest
zwrócenie uwagi na szaty liturgiczne pozyskane
przez akwizgrańskiego kanonika i wielkiego zbiera-
cza antyków Franza Bocka w roku 1857 na Karlśtej-
nie. Są to dalmatyki i tunicelle przeznaczone na dni
żałoby i ozdobione aniołami niosącymi symbole
Męki Pańskiej. Sam Bock część z nich przekazał
wielu muzeom i dzisiaj są one rozproszone w jede-
nastu zbiorach. Autor zakłada, że Karol IV nabył je
we włoskiej Lucce chyba w roku 1368, skąd pocho-
dzi! również jedwabny materiał z wizerunkiem „vol-
to santo" z Lukki. Przypomnijmy jeszcze tylko, że
właśnie ten wizerunek Chrystusa za jedyny „właści-
wy" uważał zagorzały przeciwnik czczenia wizerun-
ków i prekursor husytyzmu Matej z Janova.
Dwa istotne zagadnienia omawia Klara Be-
neśovska, znawczyni czeskiej późnogotyckiej archi-
tektury. Pierwsze z nich dotyczy architekta-urbani-
sty praskiego Nowego Miasta, które było lokowane
w roku 1348. Udział w tej lokacji Karola IV z jego
augustyńską wizją Nowego Jeruzalem, czy inaczej -
drugiego Rzymu autorka uważa za oczywisty. Już
w roku 1973 Vilem Lorenc za „projektanta wyko-
nawczego" uznał Matyaśa z Arras, pierwszego bu-
downiczego praskiej katedry w latach 1344-1352.
Przestrzeń przeznaczona pod nową zabudowę była
„Benediktinsky klaster Na Slovanech s kostelem Panny
Marie a slovanskych patronu", U/7re/7f44,1996, s. 118-130.
^ Bernd-Ulrich HERGEMÓLLER, Cogor zldrensu??? te.
Dre;' óń/dien zMw Pro/i/ AGAy
/E tmd yewer Ańmz/U, Warendorf 1999, s. 404, wątpi
w bezpośrednie autorstwo Karola, ale przyznaje, że Mo-
/"a/ńntey odzwierciedlają myśli i teologiczne poglądy ce-
sarza.