DOI Heft:
Nr.4
DOI Artikel:Szczepińska-Tramer, Joanna: Konstanty Brandel i sztuka europejska jego epoki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0414
404
JOANNA SZCZEPIŃSKA-TRAMER
W swym studium o „przechodzeniu rzeczy przez czas", o i o fascyna-
cji Brandla przestrzenią i czasem jako kategoriami intelektualnymi, Irena Jakimowicz
nazwała postawę artysty „przekraczaniem nie tylko czasu historycznego, lecz także kon-
cepcji czasu w ogóle; permanentnej aktualności wątków raz niegdyś podjętych, stałej go-
towości do ich kontynuowania i pogłębiania. Ta gra artysty z czasem stwarza niezwykłe
trudności dla badacza i niekiedy niemal że uniemożliwia datowanie jego dzieł"E
W pracy nad dziełem Brandla problem ten powraca nieprzerwanie; aż do powstania
pytania, czy próby podejmowania jakichkolwiek rozstrzygnięć w tej dziedzinie mają w
ogóle sens. Ponieważ, na skutek całkowitej „achronologiczności" zjakąBrandel budował
swe dzieło - mam na myśli jego nieustanne powroty do prac od dawna już ukończonych
i latami przechowywanych potem w atelier, oraz związaną z tym całkowitą fantazyjność
ich datowania - przy ustaleniu dat ich powstania prawie nigdy nie mamy do czynienia
z faktami. Tylko z przypuszczeniami lub interpretacjami. „Twardymi" faktami mogą tu
być dla badacza jedynie dotyczące tych prac daty wystaw lub wzmianek w prasie - o ile
wymienionych w nich dzieł nie zidentyfikowano fałszywie. Nawet wyryta na matrycy
jednej z rycin data „1907", u tego szczególnego artysty nie wydaje się źródłem pewnym.
Jak pisze Władysława Jaworska we wstępie do katalogu wystawy 1958 rĄ Brandel,
którego kilkakrotnie odwiedziła w roku 1957, malował swoje obrazy z pamięci, w pra-
cowni, wracając do nich wielokrotnie, nawet po 30 latach (7A/ż<3Źz ć)/asz7?<3, w 7977
„Akwarele", nr 20 datowany na „lata 20-te". Zaczęty w 1917, skończył w 1954).
„W „robocie" - pisze Jaworska - ma około trzydziestu obrazów, ale właściwie wszystkie
prace są jeszcze „w robocie", bo nigdy żadnej nie uważa za ostatecznie skończoną". Co
znaczy, że nie tylko ryciny, lecz także akwarelowe pejzaże były dziełami tworzonymi
z pamięci, w atelier, „z wyobraźni", ze wspomnienia; wobec czego wiąząnie ich z datami
pobytów artysty we Włoszech, w Ecole des Beaux Arts, w Bahii czy w Łapinóżku jest
pozbawione sensu.
Pracując z Brandlem w 10 lat po Jaworskiej, ja również byłam świadkiem, jak był stale
zajęty przemalowywaniem swoich starych gwaszów i akwarel i, z wizyty na wizytę, poka-
zywał mi, co zrobił (przerobił) od wczoraj. Nie mógł już wówczas przerabiać rycin, ponie-
waż od dawna przestawszy zajmować się grafiką, nie miał już takich możliwości
technicznych. Ale mógł, rzecz jasna, dopisać np. datę „1907" na płycie (matrycy) Ao/re
Duwg 77 (ATń. 7977 nr 12, 7b/wi 2997 nr 224) w każdym momencie przed 1945 r.
Podobnie ze sporządzonymi przez samego artystę spisami jego prac^. W
rg/, oraz ójpTwT O/ę/ąyc/7 z egzemplarza w Bibliotece Polskiej w Paryżu (/CuT 7?. 7?/9/.
7W.)'o, jedynych rozdziałach tego spisu w których jego przyjaciołom udało się skłonić
artystę do wpisania wszęJz/g dat wykonania dzieł oraz miejsc ich przechowania, porządek
numeracji nie pozostaje w żadnym związku z chronologią. Ponieważ, po pierwsze, artysta
wielu dat nie pamięta i nie troszczy się o nie; po drugie, ponieważ praca nad wieloma
dziełami jest jeszcze w toku. I tak, w ópA/oż!7woro/, nr 155 Jfb/o Tóą/o/owsAo, opatrzona
datą „1926", występuje bezpośrednio po nr 154 1956, a przed nr 156 Z77(7ć/
^ JAKIMOWICZ, „L'abh*ne...", s. 46. Wszystkie cytaty z tego artykułu są w moim przekładzie, J. S. T.
Władysława JAWORSKA, [wstęp do]: Ao/isAm/y Brn/7&/, Antn/og uyVnwy g/ą/Zżt / wn/miyTwn, Warszawa, Muzeum
Narodowe w Warszawie, czerwiec - lipiec 1958, (88 pozycji, 6 ilustracji), s. 11-12. Tekst katalogu opracowały: Irena
JAKIMOWICZ (grafika), Maria ROGOYSKA przy współudziale Haliny PIPREK (malarstwo).
9 Pisze o nich obszernie SUPRUNIUK, KRASNODĘBSKA, BOBROWSKA-JAKUBOWSKA, op. cit., s. 33-34.
Maszynopis SpA gm/% nłwn/W/t o/ę/ąyc/? Ao/7Vo?7Ago R/^nnJ/n przechowywany w Bibliotece Polskiej
w Paryżu, An7n/og/^ło/?Aów BAB, Warszawa, 1996, t. VII, sygn. 1308, teka VII. Cyt. dalej: Ant. A B/B/. Bo/.
JOANNA SZCZEPIŃSKA-TRAMER
W swym studium o „przechodzeniu rzeczy przez czas", o i o fascyna-
cji Brandla przestrzenią i czasem jako kategoriami intelektualnymi, Irena Jakimowicz
nazwała postawę artysty „przekraczaniem nie tylko czasu historycznego, lecz także kon-
cepcji czasu w ogóle; permanentnej aktualności wątków raz niegdyś podjętych, stałej go-
towości do ich kontynuowania i pogłębiania. Ta gra artysty z czasem stwarza niezwykłe
trudności dla badacza i niekiedy niemal że uniemożliwia datowanie jego dzieł"E
W pracy nad dziełem Brandla problem ten powraca nieprzerwanie; aż do powstania
pytania, czy próby podejmowania jakichkolwiek rozstrzygnięć w tej dziedzinie mają w
ogóle sens. Ponieważ, na skutek całkowitej „achronologiczności" zjakąBrandel budował
swe dzieło - mam na myśli jego nieustanne powroty do prac od dawna już ukończonych
i latami przechowywanych potem w atelier, oraz związaną z tym całkowitą fantazyjność
ich datowania - przy ustaleniu dat ich powstania prawie nigdy nie mamy do czynienia
z faktami. Tylko z przypuszczeniami lub interpretacjami. „Twardymi" faktami mogą tu
być dla badacza jedynie dotyczące tych prac daty wystaw lub wzmianek w prasie - o ile
wymienionych w nich dzieł nie zidentyfikowano fałszywie. Nawet wyryta na matrycy
jednej z rycin data „1907", u tego szczególnego artysty nie wydaje się źródłem pewnym.
Jak pisze Władysława Jaworska we wstępie do katalogu wystawy 1958 rĄ Brandel,
którego kilkakrotnie odwiedziła w roku 1957, malował swoje obrazy z pamięci, w pra-
cowni, wracając do nich wielokrotnie, nawet po 30 latach (7A/ż<3Źz ć)/asz7?<3, w 7977
„Akwarele", nr 20 datowany na „lata 20-te". Zaczęty w 1917, skończył w 1954).
„W „robocie" - pisze Jaworska - ma około trzydziestu obrazów, ale właściwie wszystkie
prace są jeszcze „w robocie", bo nigdy żadnej nie uważa za ostatecznie skończoną". Co
znaczy, że nie tylko ryciny, lecz także akwarelowe pejzaże były dziełami tworzonymi
z pamięci, w atelier, „z wyobraźni", ze wspomnienia; wobec czego wiąząnie ich z datami
pobytów artysty we Włoszech, w Ecole des Beaux Arts, w Bahii czy w Łapinóżku jest
pozbawione sensu.
Pracując z Brandlem w 10 lat po Jaworskiej, ja również byłam świadkiem, jak był stale
zajęty przemalowywaniem swoich starych gwaszów i akwarel i, z wizyty na wizytę, poka-
zywał mi, co zrobił (przerobił) od wczoraj. Nie mógł już wówczas przerabiać rycin, ponie-
waż od dawna przestawszy zajmować się grafiką, nie miał już takich możliwości
technicznych. Ale mógł, rzecz jasna, dopisać np. datę „1907" na płycie (matrycy) Ao/re
Duwg 77 (ATń. 7977 nr 12, 7b/wi 2997 nr 224) w każdym momencie przed 1945 r.
Podobnie ze sporządzonymi przez samego artystę spisami jego prac^. W
rg/, oraz ójpTwT O/ę/ąyc/7 z egzemplarza w Bibliotece Polskiej w Paryżu (/CuT 7?. 7?/9/.
7W.)'o, jedynych rozdziałach tego spisu w których jego przyjaciołom udało się skłonić
artystę do wpisania wszęJz/g dat wykonania dzieł oraz miejsc ich przechowania, porządek
numeracji nie pozostaje w żadnym związku z chronologią. Ponieważ, po pierwsze, artysta
wielu dat nie pamięta i nie troszczy się o nie; po drugie, ponieważ praca nad wieloma
dziełami jest jeszcze w toku. I tak, w ópA/oż!7woro/, nr 155 Jfb/o Tóą/o/owsAo, opatrzona
datą „1926", występuje bezpośrednio po nr 154 1956, a przed nr 156 Z77(7ć/
^ JAKIMOWICZ, „L'abh*ne...", s. 46. Wszystkie cytaty z tego artykułu są w moim przekładzie, J. S. T.
Władysława JAWORSKA, [wstęp do]: Ao/isAm/y Brn/7&/, Antn/og uyVnwy g/ą/Zżt / wn/miyTwn, Warszawa, Muzeum
Narodowe w Warszawie, czerwiec - lipiec 1958, (88 pozycji, 6 ilustracji), s. 11-12. Tekst katalogu opracowały: Irena
JAKIMOWICZ (grafika), Maria ROGOYSKA przy współudziale Haliny PIPREK (malarstwo).
9 Pisze o nich obszernie SUPRUNIUK, KRASNODĘBSKA, BOBROWSKA-JAKUBOWSKA, op. cit., s. 33-34.
Maszynopis SpA gm/% nłwn/W/t o/ę/ąyc/? Ao/7Vo?7Ago R/^nnJ/n przechowywany w Bibliotece Polskiej
w Paryżu, An7n/og/^ło/?Aów BAB, Warszawa, 1996, t. VII, sygn. 1308, teka VII. Cyt. dalej: Ant. A B/B/. Bo/.