Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

514

MAGDALENA jARZEWtCZ

zasadniczo różni się od pierwotnego projektu, który
zakładał opracowanie historii Pracowni w Hotelu Eu-
ropejskim w Warszawie i pokazać miał dorobek czte-
rech malarzy oraz kilku bliskich im twórczo w okresie
funkcjonowania Pracowni, w latach 1874-1883"
(s. 265). Pomija jednak nazwisko Piotrowskiego w ty-
tule wystawy, a w książce nie daje jego biogramu,
choć twórczość tego artysty w kontekście Pracowni
wzmiankowana była w literaturze przedmiotu-. Ma-
ria Gołąb nie raz wymienia w katalogu Antoniego
Piotrowskiego, na którego wspomnieniach się opie-
ra (por. przyp. 4 s. 35) oraz je cytuje (s. 133-134),
jednakże, jak zaznacza, odnosi się do nich „ze szcze-
gólną ostrożnością" (s. 45). W sytuacji kiedy
„Monograflści Witkiewicza i Chełmońskiego [...]
wyliczają niemożliwe do uzgodnienia sprzeczności
odnoszące się do początków Pracowni; także pro-
wadzone obecnie kwerendy nie doprowadziły do
pozyskania materiałów, które rozstrzygnęłyby rzecz
przekonująco." (s. 45). Autorka nie przyjmuje daty,
jaka pada we wspomnieniach Piotrowskiego (jesień
1873), a przychyla się do daty późniejszej - jesień
1874, pisze bowiem: „[...] przyznać należy, że wer-
sja Witkiewiczówny bliższa jest prawdy niż barwne
opowieści Piotrowskiego"(s. 46)." Może szkoda, że
te „barwne opowieści Piotrowskiego", pozostające
w maszynopisie (przyp. 4 s. 77) są przytoczone
w bardzo niewielkim wycinku.
Marii Gołąb wspomina, że Adam Chmielowski
w 1887 r. „wstąpił do zakonu oo. kapucynów - przy-
brał imię Brata Alberta" (s. 130). Sformułowanie to
jednak budzi poważne wątpliwości. W 1880 r.
Chmielowski rozpoczął nowicjat u Ojców Jezuitów
w Starej Wsi, jednak opuścił nowicjat i znalazł się w
zakładzie dla nerwowo chorych we LwowieC Póź-
niej przebywając u brata, związał się z tercjarstwem
św. Franciszka z Asyżu. Opuścił Podole w 1884 r.
i osiedlił się w Krakowie, tu mieszkał u kapucynów
i przygotowywał we współpracy z O. Henrykiem
Pyndykowskim SJ tłumaczenie pracy O. Hilarego
A7<f?/???r//g A/ż/'? o/Y//'/?/',s'. W tym czasie zainteresował
się encykliką źhrsyńcrńo papieża Leon XIII, która
była zapowiedzią encykliki /?g/i//77 Novnm7/777Ń
„W sierpniu 1887 roku przywdział habit regularnego

* Andrzej RYSZK1EW1CZ, Ma/miyDw goAł/e. Ro/7?n/7-
(yz/7? 77Ato/yz/77 Rcć/Z/zw, Warszawa 1989, w notach doty-
czących Adama Chmielowskiego (s. 335) i Józefa
Chełmońskiego (s. 348) Ryszkiewicz pisze, że Piotrowski
malował w pracowni w Hotelu Europejskim. Natomiast
w biogramie Antoniego Piotrowskiego w ó/cw/z/h/ a/-(y-
.s7ów goAł/c/? i cńcycń w PoAce &7ń/a/'ącyc/7, t.. VII s.
211, autorka Urszula LESZCZYŃSKA podaje, że Pio-
trowski „Jesionią 1873 razem z Chełmońskim i St. Wit-
kiewiczem zamieszkał w wynajętej pracowni w Hotelu
Europejskim."

tercjarza, a rok później, 25 sierpnia, złożył śłub czy-
stości na ręce Ks. kard. Dunajewskiego"^. Wynika
z tego, że Chmielowski mieszkał u kapucynów, jed-
nak do tego zakonu nie wstępował.
Sądzę, że na wystawie zabrakło obrazu Adama
Chmielowskiego JL/z/Y Małgorzaty będącego
własnością Braci Albertynów w Krakowie. Obraz
powstał w 1880 r„ zapewne w nowicjacie u jezuitów
i w tym zakonie pozostawał, przez 56 łat, gdyż, jak
pisze Elżbieta Charazińska został przekazany Bra-
ciom Albertynom przez Generała Towarzystwa Jezu-
sowego, ks. Włodzimierza Ledóchowskiego w 1936
rC Maria Gołąb przywołuje recenzje Henryka Sien-
kiewicza i Henryka Struvego opisujące ten obraz
błędnie jako „Widzenie św. Teresy", co sprostowała
już Elżbieta Charazińska, pisząc, że św. Brat Albert
ukazał wizję św. Małgorzaty Alacoąue'. W przedru-
ku recenzji H. Sienkiewicza (s. 245-246) Autorka
wystawy nie prostuje tego błędu, nie umieszcza rów-
nież w „antologii" recenzji H. Struvego.
Brat Albert namalował w 1876 r. (w Pracowni)
obraz Gg/Y<7 /777'ńAcz', prezentowany na wystawie.
Szkoda, że nie uwzględniono jego przedstawienia
Serca Pana Jezusa, które (mieszcząc się w ramach
czasowych), mówiłby coś o „miłości nadprzyrodzo-
nej". A przecież w obu tych obrazach silnie wyraża
się idealizm artysty - późniejszego świętego. Zabra-
kło również (może tylko w formie reprodukcji) ob-
razu Ecce Mewo, w którym wyraża się dusza
świętego Brata Alberta.
Wśród interesującego zestawu obrazów mi-
strzów okresu Młodej Polski nie znalazła się praca
Ludwika De LaveauxDo 7777<zsy<3, 1889 r., z Muzeum
Narodowego w Poznaniu. Zwrócenie uwagi na tę
kompozycję wydaje mi się szczególnie uzasadnione
w kontekście obrazu Józefa Chełmońskiego Dz/Yw-
czy?7<? z Jzń<3?7g777 (w katalogu wystawy poz. 60,
s. 297, nie eksponowany). W obrazie Chełmońskie-
go silne światło boczne rozjaśnia postać dziewczy-
ny, padający w lewą stronę cień podkreśla ruch
postaci i taneczne uniesienie prawej ręki. Kilkana-
ście lat późniejsza praca De Laveaux przedstawia
dwie wiejskie dziewczyny ukazane pod światło, ich
delikatne cienie padają w kierunku widza. Młode
' Remigiusz T. CIESIELSKI, AT/w/Ycc/z/T P/Y/A? 4/ńc/A/
C/77777'e/owył7ggo, broszura wydana przez Klasztor Karme-
litów Bosych w Poznaniu, 2008, s. 8.
^ Ks. Konstanty MICHALSKI, P/YAH/ńcA, Londyn 1960,
s. 63.
3 CIESIELSKI, op. cit., s. 9.
^ Elżbieta CHARAZIŃSKA, 4&/7? C/7/7?/T/owsi/ - św.
ń/W^/ńe/t Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 16
października 1995 - 15 stycznia, s. 57, tu też barwna re-
produkcja obrazu.
7 Ibid., s. 112.