DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Architektura okazjonalna na uroczystości zaślubin i koronację Ludwiki Marii Gonzagi w roku 1646
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0072
66
JACEK ŻUKOWSKI
Zmierzch okazał się hasłem do iluminacji miasta - w oknach zapłonęły świece, na dzie-
dzińcach pochodnie. 11 marca miał miejsce uroczysty bankiet; stół królewski ozdobiły
dwa różnobarwne, złocone obeliski z cukru, wysokości 10 stóp, dekorowane figurami
postaci historycznych oraz odpowiednimi sentencjami^. Po kilku miesiącach, w atmosfe-
rze zawieszenia planów wojny z Imperium Osmańskim, odbył się finał intrady koronacyj-
nej, zainaugurowany na Jasnej Górze, witającej parę królewską okazałymi fajerwerkami.
15 maja krakowska rada miejska podjęła uchwałę o wzniesieniu dwóch bram triumfal-
nych Arwzfowną <2yAęł/ią rcócńą Mczynmnycń (wydano na ten cel 1691 florenów). Nadzor-
cy budowy ze strony stołecznego miasta (Hieronim Pinocci, Adam Nagoth, Sebastian
Zacherla i Jerzy Pipan) kierowali pracami malarzy (Samuel Chmielowicz, Wojciech Świ-
derki, Jan Sockor, Marcin Kdossowski oraz Trykar i Wajgielt, którym wypłacono łącznie
ponad 550 florenów) oraz innych autorów dzieła. Już 12 maja czterej starsi stolarze
(w tym imć Mikołaj) otrzymali pierwszą zapłatę. Wkrótce 60 stolarzy (w tym Borek)
w GasAALA? og/vWz/'c go/mca/o uńazmA na óra/ny AAm/aAe, zwożone następnie na
cmentarz kościoła Mariackiego. Projektami inskrypcji zajęli się zapewne profesorowie
Ałma Mater, co sugeruje napis umieszczony na Bramie Floriańskiej (aneks FVyh O owych
dekoracjach wspomina m.m. awAo z kręgu nuncjusza de Torresa^. Brama wzniesiona
u wylotu ulicy Tworzyjańskiej (dawna nazwa Floriańskiej), przy kamienicy „pod Murzy-
nami", miała formę trójprzelotowego Juku triumfalnego, kunsztownie pokrytego malatu-
rami, rzeźbami i złoceniami. Wygląd całości rekonstruujemy w oparciu o wzbogacony
wnikliwym objaśnieniem (aneks IV) oraz opisem intrady (aneks V) reportażowy szkic
rysunkowy autorstwa agenta wysłanego przez Gdańsk na uroczystości koronacyjne.
Gdańszczanie z uwagą notowali detale krakowskiej oprawy plastycznej jako konkuren-
cyjne wobec łutowych wydarzeń. Od strony wjazdu (il. 11), nad osią głównej arkady znaj-
dowała się inskrypcja dedykacyjna poświęcona Władysławowi IV (IV/1) oraz
odpowiednio motywowany obraz monarchy dosiadającego konia w sztafażu wojskowym
(IV/3). Pod obeliskami wieńczącymi osie boczne przybito kartusze z dalszym ciągiem
programu. Kontynuację mowy skierowanej do króla można było odczytać po lewej stronie
(prawej heraldycznej) oraz pośrodku (IV/4). Poniżej wyobrażono uwieńczoną „muzę"
trzymającą herb i koronę, czyli symbolizującą pokój i triumf personifikację cnoty umiar-
kowania (MoAaraA/a). Prawa strona, zgodnie z utrwalonym obyczajem i zasadami cere-
moniału, przeznaczona była dla królowej. Cnota odwagi (FA/As*), dawniej nieodłączna
towarzyszka króla, teraz wskazywała drogę Ludwice Marii. Przy obu obeliskach stały
rzeźbione w drewnie ukoronowane figury rycerzy, stanowiące personifikacje cnót ewoku-
jących władztwo terytorialne dotychczasowej księżniczki: majeńskiej oraz mantuańsko-
monseraceńskiej (FAzAs* Mayu/wc/z.s'A, FAA,y /Wa/Anau <A Mo7AA[erracensis]). Rewers
^ APGd, rkps 300,53/72, s. 82 oraz 106 (plany rysunkowe rozmieszczenia gości przy stole królewskim w czasie bankie-
tu zaślubinowego oraz koronacyjnego); LE LABOUREUR, op. cit., s. 193.
^ Barwnie opisuje krakowskie bramy J. 1. Kraszewski: „Z prawdziwym zbytkiem rozsiała się na nich łacińska epigrafi-
ka, zastępująca malownicze ozdoby. Napisy opasywały kolumny, zasypywały kapitele, cisnęły się po kątkach, wyginały
w łuki, zataczały kołem i sprawiały wrażenie jakiegoś gwaru niesfornego. Jeden nad drugi wysilał się na hiperbole
i jaskrawość. Pismo Święte i mitologia, historia domowa i obca musiały służyć im za wątek, a poeci starożytni podarci
na kawałki, do niepoznania, pełnili skromne obowiązki heroldów króla", Józef Ignacy KRASZEWSKI, Ao Aó/ewsLA
Awze, Warszawa 1958, s. 321.
^ 6LA ńoąo /ńąparecc/ńo ńń/cMw' arc/i/ Aoą/ńńA co/i /iMruero-M cawnAta rerwA A A/cowr.., ZwAo, Kraków,
21 lipca 1646, Archiwum Watykańskie, Nunziatura di Polonia, f. 54, [odpis w:] AA t. 22, Biblioteka PAU
w Krakowie, rkps 8368, s. 15.
JACEK ŻUKOWSKI
Zmierzch okazał się hasłem do iluminacji miasta - w oknach zapłonęły świece, na dzie-
dzińcach pochodnie. 11 marca miał miejsce uroczysty bankiet; stół królewski ozdobiły
dwa różnobarwne, złocone obeliski z cukru, wysokości 10 stóp, dekorowane figurami
postaci historycznych oraz odpowiednimi sentencjami^. Po kilku miesiącach, w atmosfe-
rze zawieszenia planów wojny z Imperium Osmańskim, odbył się finał intrady koronacyj-
nej, zainaugurowany na Jasnej Górze, witającej parę królewską okazałymi fajerwerkami.
15 maja krakowska rada miejska podjęła uchwałę o wzniesieniu dwóch bram triumfal-
nych Arwzfowną <2yAęł/ią rcócńą Mczynmnycń (wydano na ten cel 1691 florenów). Nadzor-
cy budowy ze strony stołecznego miasta (Hieronim Pinocci, Adam Nagoth, Sebastian
Zacherla i Jerzy Pipan) kierowali pracami malarzy (Samuel Chmielowicz, Wojciech Świ-
derki, Jan Sockor, Marcin Kdossowski oraz Trykar i Wajgielt, którym wypłacono łącznie
ponad 550 florenów) oraz innych autorów dzieła. Już 12 maja czterej starsi stolarze
(w tym imć Mikołaj) otrzymali pierwszą zapłatę. Wkrótce 60 stolarzy (w tym Borek)
w GasAALA? og/vWz/'c go/mca/o uńazmA na óra/ny AAm/aAe, zwożone następnie na
cmentarz kościoła Mariackiego. Projektami inskrypcji zajęli się zapewne profesorowie
Ałma Mater, co sugeruje napis umieszczony na Bramie Floriańskiej (aneks FVyh O owych
dekoracjach wspomina m.m. awAo z kręgu nuncjusza de Torresa^. Brama wzniesiona
u wylotu ulicy Tworzyjańskiej (dawna nazwa Floriańskiej), przy kamienicy „pod Murzy-
nami", miała formę trójprzelotowego Juku triumfalnego, kunsztownie pokrytego malatu-
rami, rzeźbami i złoceniami. Wygląd całości rekonstruujemy w oparciu o wzbogacony
wnikliwym objaśnieniem (aneks IV) oraz opisem intrady (aneks V) reportażowy szkic
rysunkowy autorstwa agenta wysłanego przez Gdańsk na uroczystości koronacyjne.
Gdańszczanie z uwagą notowali detale krakowskiej oprawy plastycznej jako konkuren-
cyjne wobec łutowych wydarzeń. Od strony wjazdu (il. 11), nad osią głównej arkady znaj-
dowała się inskrypcja dedykacyjna poświęcona Władysławowi IV (IV/1) oraz
odpowiednio motywowany obraz monarchy dosiadającego konia w sztafażu wojskowym
(IV/3). Pod obeliskami wieńczącymi osie boczne przybito kartusze z dalszym ciągiem
programu. Kontynuację mowy skierowanej do króla można było odczytać po lewej stronie
(prawej heraldycznej) oraz pośrodku (IV/4). Poniżej wyobrażono uwieńczoną „muzę"
trzymającą herb i koronę, czyli symbolizującą pokój i triumf personifikację cnoty umiar-
kowania (MoAaraA/a). Prawa strona, zgodnie z utrwalonym obyczajem i zasadami cere-
moniału, przeznaczona była dla królowej. Cnota odwagi (FA/As*), dawniej nieodłączna
towarzyszka króla, teraz wskazywała drogę Ludwice Marii. Przy obu obeliskach stały
rzeźbione w drewnie ukoronowane figury rycerzy, stanowiące personifikacje cnót ewoku-
jących władztwo terytorialne dotychczasowej księżniczki: majeńskiej oraz mantuańsko-
monseraceńskiej (FAzAs* Mayu/wc/z.s'A, FAA,y /Wa/Anau <A Mo7AA[erracensis]). Rewers
^ APGd, rkps 300,53/72, s. 82 oraz 106 (plany rysunkowe rozmieszczenia gości przy stole królewskim w czasie bankie-
tu zaślubinowego oraz koronacyjnego); LE LABOUREUR, op. cit., s. 193.
^ Barwnie opisuje krakowskie bramy J. 1. Kraszewski: „Z prawdziwym zbytkiem rozsiała się na nich łacińska epigrafi-
ka, zastępująca malownicze ozdoby. Napisy opasywały kolumny, zasypywały kapitele, cisnęły się po kątkach, wyginały
w łuki, zataczały kołem i sprawiały wrażenie jakiegoś gwaru niesfornego. Jeden nad drugi wysilał się na hiperbole
i jaskrawość. Pismo Święte i mitologia, historia domowa i obca musiały służyć im za wątek, a poeci starożytni podarci
na kawałki, do niepoznania, pełnili skromne obowiązki heroldów króla", Józef Ignacy KRASZEWSKI, Ao Aó/ewsLA
Awze, Warszawa 1958, s. 321.
^ 6LA ńoąo /ńąparecc/ńo ńń/cMw' arc/i/ Aoą/ńńA co/i /iMruero-M cawnAta rerwA A A/cowr.., ZwAo, Kraków,
21 lipca 1646, Archiwum Watykańskie, Nunziatura di Polonia, f. 54, [odpis w:] AA t. 22, Biblioteka PAU
w Krakowie, rkps 8368, s. 15.