DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Oczko, Piotr: Martwa natura w wędzidle stereotypu: Wizje sztuki holenderskiej Zbigniewa Herberta i problem z ich recepcją
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0102
100
Piotr Oczko
6. Anonim (Johannes Torrentius?), Martwa natura z czaszkami dwóch prosiaków,
ok. 1620-1640. © Rijksmuseum, Amsterdam
może posłużyć jako przykład swobodnego, hołdującego licentia poetica, a nie naukowego
podejścia Herberta do kwestii kwerend i źródeł. Autor, pracujący nad swymi esejami
w latach 70. i 80. XX w., opiera się bowiem głównie na trzech przestarzałych pracach
Abrahama Brediusa z roku 1890, 1907 i 191721, które zna najprawdopodobniej z pobież-
nych streszczeń22 (poeta nie włada językiem niderlandzkim, choć takie wrażenie kilka-
krotnie stara się stworzyć). W rezultacie czytelnik dostaje przepiękny, poruszający literacki
apokryf niemający wiele wspólnego z faktami, w którym Torrentius staje się kimś na kształt
romantycznego prowokatora, zbuntowanego artysty-outsidera przypominającego nieco
Rembrandta, oczywiście tego z XIX-wiecznego, stereotypowego mitu Van Rijna23 („wyło-
niło się nagle przed moimi oczami zdumiewające życie tego malarza, życie burzliwe,
niezwykle dramatyczne..."24). Wydana w 2014 r. książka Wima Ceruttiego De schilder en
vrijdenker. Torrentius 1588-164425 (Malarz i wolnomyśliciel. Torrentius 1588-1644) po-
kazuje, że już w latach 70. stan badań nad twórczością Torrentiusa był bardzo zaawanso-
wany, a bibliografia dostępnych prac liczyła kilkaset pozycji (por. Herbert: „dla tych
nielicznych, którzy o nim pisali..."26). Sięgnąwszy do nich, autor nie marzyłby raczej, że
„nie jest wykluczone - szanse są niewielkie - że któregoś dnia wyłoni się nowy Torren-
tius"27 i mógłby powołać się nie na 4, ale na przynajmniej 50 niezachowanych i znanych
21 Abraham BREDIUS, „Het schildersregister van Jan Sysmus, stads doctor van Amsterdam", Oud-Holland 8 (1890),
s. 1-313; id., Johannes Torrentius, schilder, 1589-1644, Den Haag 1909; id., „Johannes Symonsz. Torrentius. Een
nalezing", Oud-Holland 35 (1917), s. 219-223.
22 Opracowania mogące być pośrednio podstawą narracji Zbigniewa Herberta w miarę możliwości rekonstruuję w po-
niższych przypisach.
23 Zob. np. Agnieszka ROSALES-RODRIGUEZ, Śladami dawnych mistrzów. Mit Holandii złotego wieku w dziewięt-
nastowiecznej kulturze artystycznej, Warszawa 2008, s. 181-197; ŚNIEDZIEWSKA, Siedemnastowieczne malarstwo
holenderskie..., s. 238-277 - tam dalsza bibliografia.
24 HERBERT, op. cit., s. 90.
25 Wim CERUTTI, De schilder en vrijdenker. Torrentius 1588-1644, Haarlem 2014.
26 HERBERT, op. cit., s. 90.
27 Ibid., s. 106.
Piotr Oczko
6. Anonim (Johannes Torrentius?), Martwa natura z czaszkami dwóch prosiaków,
ok. 1620-1640. © Rijksmuseum, Amsterdam
może posłużyć jako przykład swobodnego, hołdującego licentia poetica, a nie naukowego
podejścia Herberta do kwestii kwerend i źródeł. Autor, pracujący nad swymi esejami
w latach 70. i 80. XX w., opiera się bowiem głównie na trzech przestarzałych pracach
Abrahama Brediusa z roku 1890, 1907 i 191721, które zna najprawdopodobniej z pobież-
nych streszczeń22 (poeta nie włada językiem niderlandzkim, choć takie wrażenie kilka-
krotnie stara się stworzyć). W rezultacie czytelnik dostaje przepiękny, poruszający literacki
apokryf niemający wiele wspólnego z faktami, w którym Torrentius staje się kimś na kształt
romantycznego prowokatora, zbuntowanego artysty-outsidera przypominającego nieco
Rembrandta, oczywiście tego z XIX-wiecznego, stereotypowego mitu Van Rijna23 („wyło-
niło się nagle przed moimi oczami zdumiewające życie tego malarza, życie burzliwe,
niezwykle dramatyczne..."24). Wydana w 2014 r. książka Wima Ceruttiego De schilder en
vrijdenker. Torrentius 1588-164425 (Malarz i wolnomyśliciel. Torrentius 1588-1644) po-
kazuje, że już w latach 70. stan badań nad twórczością Torrentiusa był bardzo zaawanso-
wany, a bibliografia dostępnych prac liczyła kilkaset pozycji (por. Herbert: „dla tych
nielicznych, którzy o nim pisali..."26). Sięgnąwszy do nich, autor nie marzyłby raczej, że
„nie jest wykluczone - szanse są niewielkie - że któregoś dnia wyłoni się nowy Torren-
tius"27 i mógłby powołać się nie na 4, ale na przynajmniej 50 niezachowanych i znanych
21 Abraham BREDIUS, „Het schildersregister van Jan Sysmus, stads doctor van Amsterdam", Oud-Holland 8 (1890),
s. 1-313; id., Johannes Torrentius, schilder, 1589-1644, Den Haag 1909; id., „Johannes Symonsz. Torrentius. Een
nalezing", Oud-Holland 35 (1917), s. 219-223.
22 Opracowania mogące być pośrednio podstawą narracji Zbigniewa Herberta w miarę możliwości rekonstruuję w po-
niższych przypisach.
23 Zob. np. Agnieszka ROSALES-RODRIGUEZ, Śladami dawnych mistrzów. Mit Holandii złotego wieku w dziewięt-
nastowiecznej kulturze artystycznej, Warszawa 2008, s. 181-197; ŚNIEDZIEWSKA, Siedemnastowieczne malarstwo
holenderskie..., s. 238-277 - tam dalsza bibliografia.
24 HERBERT, op. cit., s. 90.
25 Wim CERUTTI, De schilder en vrijdenker. Torrentius 1588-1644, Haarlem 2014.
26 HERBERT, op. cit., s. 90.
27 Ibid., s. 106.