DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:[Inhaltsverzeichnis]
DOI Kapitel:Artykuły
DOI Artikel:Polanowska, Jolanta: Powązki - „Un jardin de plaisance, à la mode ou coutume anglaise”*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0552
542
Jolanta Polanowska
16. Cottage of Queen Caroline,
Kew Gardens
kontrastu i różnorodności) z rozwojem ogrodów135. Latem roku 1768 księstwo Czartory-
scy byli w Londynie, zapewne w Kew Gardens, gdzie mogli oglądać Cottage of Queen
Caroline (1754-1771, w kostiumie chatki) (il. 16) oraz w Stowe (?), i być może zdecydo-
wali o zatrudnieniu angielskiego ogrodnika (1773 czynny w Powązkach)136. Cztery lata
później Izabela Czartoryska, bawiąc dłużej w Londynie (1772-1773), zetknęła się z inspi-
rowaną myślą Rousseau modą arystokracji na wychowywanie dzieci na łonie natury, na-
wiązała przyjaźnie w kręgu Horacego Walpole'a i została wielbicielką Alexandre'a
Pope'a137. Także książę, jak można przypuszczać, był zwolennikiem założeń krajobrazo-
wych, na co zdaje się wskazywać dedykowany mu przez Tadeusza Kościuszkę rysunek
Fantastyczny plan Czartoryska (ok. 1774-1775; il. 17), który niewykluczone, że był też
poniekąd ideowym „nierealizowalnym" wariantem koncepcji Powązek138.
Okoliczności te każą zwrócić uwagę na pracę Thomasa Whatelya (1726-1772) Obse-
rvations on Modern Gardening, illustrated by descriptions (1770), pierwszą obszerną pre-
zentację jego teorii i praktyki z wiarygodnym opisem prawie dwudziestu ogrodów139,
w tym Stowe i wspomnianego The Leasowes poety Williama Shenstone'a, wzoru typu
135 DĘBICKI, op. cit., t. 1, s. 18; t. 4, s. 51. Książka Walpole'a z dedykacjąz 1758 była w Puławach: GOŁĘBIOWSKA,
W kręgu Czartoryskich..., s. 49. W B.Czart. jest książka George BICKHAM, The beauties of Stowe or a description of
the most noble House, garden & magnificent buildings ...., London [1756?], sygn. 56297; i egz. dzieła Burke'a, z
marginaliami ręką księcia, sygn. 52 847: FRĄCZYK, op. cit., s. 107.
136 Pobyt słabo znany: LIBISZOWSKA, op. cit., s. 47; WHELAN, „Izabela Czartoryska and the introduction...", s. 73;
FRĄCZYK, op. cit., s. 277. Nazwisko ogrodnika nieznane, wspomniany w: LAUZUN, op. cit.
137 Przyjaźń z Elizabeth Craven, margrabiną von Brandenburg-Ansbach-Bayreuth i Frances Villiers, Contess of Jersey:
FRĄCZYK, op. cit., s. 349, 351. Inspiracje Rousseau w kręgu sióstr Lenox; aspekt omówiony w: WHELAN, „Powąz-
ki...". Por. opinię córki, Zofii: „była pierwszą w Polsce, co się otaczała dziećmi, widziano ją często przechadzającą się
z nimi": Zofia ZAMOYSKA, [Wspomnienia], [w:] Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych, oprac. Danuta
STĘPNIEWSKA, Warszawa 1983, s. 21. O Pope: GOŁĘBIOWSKA, W kręgu Czartoryskich..., s. 51; B.Czart., rkps
2917: Katalog Domku Gotyckiego..., t. 3, k. 171: Szkatułka z drzewa posadzonego przez Popa, [druk:] CZARTORY-
SKA, Pisma..., s. 204, 430.
138 Dedykacja: „GRATITUDO. IN. CORDE AERE PERRENIIOR", sygn.: „T. Kościuszko. Sie[chnowice]: Inw: Fec:",
Muz. XX. Czartoryskich. Wyraz wdzięczności za pomoc w studiach w Paryżu, gdzie książę odwiedzał go 1773-1774:
FRĄCZYK 2012, s. 350; repr. w: Ogród, op. cit., s. 284. Plan ukazuje założenie złożone z trzech geometrycznych
późnobarokowych ogrodów nad dwoma rzekami, łączącymi się pośrodku Czartoryska k. Łucka nad Stryjem, gniazda
rodu (ok. 140 km od Siechnowic) - mógł nawiązywać do jego topografii, a zarazem do planu Powązek, które Kościusz-
ko zapewne poznał w 1774. Plan wiązany ze Stowe: Andrzej MICHAŁOWSKI, „Szkic kartograficzny Czartoryska
Tadeusza Kościuszki - nowe idee w planowaniu", [w:] Czartoryscy - Polska - Europa. Historia i współczesność, red.
Zbigniew BARAN, Kraków 2003, s. 208.
139 Thomas Whately był związany z właścicielami Stowe; por. przedmowa tłumacza Franęois de Paul Latapie, [w:]
WHATELY, L art..., 1773, s. 49.
Jolanta Polanowska
16. Cottage of Queen Caroline,
Kew Gardens
kontrastu i różnorodności) z rozwojem ogrodów135. Latem roku 1768 księstwo Czartory-
scy byli w Londynie, zapewne w Kew Gardens, gdzie mogli oglądać Cottage of Queen
Caroline (1754-1771, w kostiumie chatki) (il. 16) oraz w Stowe (?), i być może zdecydo-
wali o zatrudnieniu angielskiego ogrodnika (1773 czynny w Powązkach)136. Cztery lata
później Izabela Czartoryska, bawiąc dłużej w Londynie (1772-1773), zetknęła się z inspi-
rowaną myślą Rousseau modą arystokracji na wychowywanie dzieci na łonie natury, na-
wiązała przyjaźnie w kręgu Horacego Walpole'a i została wielbicielką Alexandre'a
Pope'a137. Także książę, jak można przypuszczać, był zwolennikiem założeń krajobrazo-
wych, na co zdaje się wskazywać dedykowany mu przez Tadeusza Kościuszkę rysunek
Fantastyczny plan Czartoryska (ok. 1774-1775; il. 17), który niewykluczone, że był też
poniekąd ideowym „nierealizowalnym" wariantem koncepcji Powązek138.
Okoliczności te każą zwrócić uwagę na pracę Thomasa Whatelya (1726-1772) Obse-
rvations on Modern Gardening, illustrated by descriptions (1770), pierwszą obszerną pre-
zentację jego teorii i praktyki z wiarygodnym opisem prawie dwudziestu ogrodów139,
w tym Stowe i wspomnianego The Leasowes poety Williama Shenstone'a, wzoru typu
135 DĘBICKI, op. cit., t. 1, s. 18; t. 4, s. 51. Książka Walpole'a z dedykacjąz 1758 była w Puławach: GOŁĘBIOWSKA,
W kręgu Czartoryskich..., s. 49. W B.Czart. jest książka George BICKHAM, The beauties of Stowe or a description of
the most noble House, garden & magnificent buildings ...., London [1756?], sygn. 56297; i egz. dzieła Burke'a, z
marginaliami ręką księcia, sygn. 52 847: FRĄCZYK, op. cit., s. 107.
136 Pobyt słabo znany: LIBISZOWSKA, op. cit., s. 47; WHELAN, „Izabela Czartoryska and the introduction...", s. 73;
FRĄCZYK, op. cit., s. 277. Nazwisko ogrodnika nieznane, wspomniany w: LAUZUN, op. cit.
137 Przyjaźń z Elizabeth Craven, margrabiną von Brandenburg-Ansbach-Bayreuth i Frances Villiers, Contess of Jersey:
FRĄCZYK, op. cit., s. 349, 351. Inspiracje Rousseau w kręgu sióstr Lenox; aspekt omówiony w: WHELAN, „Powąz-
ki...". Por. opinię córki, Zofii: „była pierwszą w Polsce, co się otaczała dziećmi, widziano ją często przechadzającą się
z nimi": Zofia ZAMOYSKA, [Wspomnienia], [w:] Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych, oprac. Danuta
STĘPNIEWSKA, Warszawa 1983, s. 21. O Pope: GOŁĘBIOWSKA, W kręgu Czartoryskich..., s. 51; B.Czart., rkps
2917: Katalog Domku Gotyckiego..., t. 3, k. 171: Szkatułka z drzewa posadzonego przez Popa, [druk:] CZARTORY-
SKA, Pisma..., s. 204, 430.
138 Dedykacja: „GRATITUDO. IN. CORDE AERE PERRENIIOR", sygn.: „T. Kościuszko. Sie[chnowice]: Inw: Fec:",
Muz. XX. Czartoryskich. Wyraz wdzięczności za pomoc w studiach w Paryżu, gdzie książę odwiedzał go 1773-1774:
FRĄCZYK 2012, s. 350; repr. w: Ogród, op. cit., s. 284. Plan ukazuje założenie złożone z trzech geometrycznych
późnobarokowych ogrodów nad dwoma rzekami, łączącymi się pośrodku Czartoryska k. Łucka nad Stryjem, gniazda
rodu (ok. 140 km od Siechnowic) - mógł nawiązywać do jego topografii, a zarazem do planu Powązek, które Kościusz-
ko zapewne poznał w 1774. Plan wiązany ze Stowe: Andrzej MICHAŁOWSKI, „Szkic kartograficzny Czartoryska
Tadeusza Kościuszki - nowe idee w planowaniu", [w:] Czartoryscy - Polska - Europa. Historia i współczesność, red.
Zbigniew BARAN, Kraków 2003, s. 208.
139 Thomas Whately był związany z właścicielami Stowe; por. przedmowa tłumacza Franęois de Paul Latapie, [w:]
WHATELY, L art..., 1773, s. 49.