DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Odbudowa Kalisza po zniszczeniach 1914 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0692
678
Małgorzata Omilanowska
Termin nadsyłania projektów upływał 3 maja, a w sądzie konkursowym zasiedli: bur-
mistrz Kalisza Teodor Prądzyński, radca W. Krzyżagórski, dyrektor Leon Dziewulski,
a także architekci Konstanty Jakimowicz, Karol Jankowski, Jan Heurich, Jarosław Woj-
ciechowski, Kazimierz Loewe, Stefan Cybichowski i Karol Tichy. Z 31 nadesłanych pro-
jektów jury przyznało pierwszą nagrodę autorom projektu pracy nr 30 - Zdzisławowi
Kalinowskiemu, Karolowi Sicińskiemu i Edwardowi Eberowi, drugą projektowi nr 17
Kazimierza Tołłoczki i Brunona Zborowskiego, a trzecią pracy nr 23 Tadeusza Zielińskie-
go, Zygmunta Wójcickiego i Wacława Tomaszewskiego49. Autorzy projektu nr 7 - Stefan
Szyller i Antoni Sygietyński - ujawnili swoje autorstwo50. Niestety nie opublikowano ani
uzasadnienia decyzji sędziów konkursu, ani samych projektów. Ocalały jedynie fotokopie
wizualizacji dwóch projektów oraz jeden zestaw fotokopii projektów fasad kamienic przy-
rynkowych złożony z czterech rysunków51. Nagrodzone projekty zakładały budowę po-
tężnych, czteroskrzydłowych gmachów z symetryczną fasadą i wysoką wieżą na osi.
Zapewne dziełem Tołłoczki i Zborowskiego był projekt gmachu czterokondygnacyjnego
z monumentalnym ryzalitem wieżowym od frontu i zwieńczeniem w postaci attyki w du-
chu zmodernizowanego renesansu polskiego (il. 12). Rysunek identyfikowany z projek-
tem Zielińskiego i jego zespołu zakładał nadanie czterokondygnacyjnemu ratuszowi
kształtu w duchu manieryzmu polskiego z przysadzistym portalem, dzielonymi smukłymi
kolumnami w typie „wawelskim", oknami frontowego piano nobile i wysoką attyką inspi-
rowaną twórczością Santi Gucciego (il. 13). Tej samej ręki są też wizualizacje fasad ka-
mienic przyrynkowych, zakładające wprowadzenie w Kaliszu systemu podcieni (il. 14).
Władze miasta nie zdecydowały się jednak na realizację któregokolwiek z nich, ale
zakupiły projekt Stefana Szyllera i podjęły kroki w celu zamówienia u niego projektu
realizacyjnego. Za jego projektem lobbowała też lokalna prasa, ale w łonie rady miejskiej
pomysł zwrócenia się właśnie do Szyllera miał kilku zajadłych przeciwników52. W efek-
cie powierzono mu w październiku 1918 r. sporządzenie projektu realizacyjnego, aczkol-
wiek z góry sformułowano prośbę o wprowadzenie pewnych zmian względem wersji
konkursowej i przedstawienie projektu w dwóch wariantach53. Odzyskanie przez Polskę
niepodległości i formowanie się nowych władz państwa oraz nowych struktur samorządo-
wych opóźniły prace nad projektem, ale 29 kwietnia 1919 r. magistrat przedstawił wła-
dzom centralnym szkic projektu Szyllera do zatwierdzenia i 3 czerwca Sekcja Budowlana
Ministerstwa Robót Publicznych odniosła się do niego, uznając za niezadowalający54.
Skrytykowano przede wszystkim rozmiary gmachu i jego architekturę zarzucając, że „nie
przedstawia jednolitej kompozycji, lecz luźno związany zbiór szczegółów z różnych za-
bytków budownictwa polskiego"55. Szyller skorygował projekt, pomniejszając nieco bu-
dynek, ale i ta wersja okazała się niezadowalająca. Tym razem opinię wystawiło
Ministerstwo Kultury i Sztuki 30 lipca 1919 r., w piśmie sygnowanym przez ministra
Zenona Przesmyckiego wytykając błędy w rozplanowaniu wnętrz, a także styl gmachu:
49 „Rozstrzygnięcie konkursu na odbudowę ratusza w Kaliszu", Gazeta Kaliska, 1918, nr 65, s. 2.
50 „Konkurs na ratusz", Rzeczy Piękne, 1:1918, nr 2, s. 39.
51 Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN (neg. 7524-7527, 7528a-b, 7529a-b).
52 „Wystawa planów ratusza", Gazeta Kaliska, 1918, nr 109, s. 3.
53 „Z Rady Miejskiej", Gazeta Kaliska, 1918, nr 92, s. 1; nr 115, s. 2.
54 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu, II teczka, sygn. 2913, k. 3. List z Ministerstwa
Robót Publicznych do Magistratu m. Kalisza, 3 VI 1919. W tym miejscu chciałabym serdecznie podziękować Maciejo-
wi Błachowiczowi za udostępnienie mi fotokopii tego zespołu archiwalnego.
55 Ibidem, k. 3r.
Małgorzata Omilanowska
Termin nadsyłania projektów upływał 3 maja, a w sądzie konkursowym zasiedli: bur-
mistrz Kalisza Teodor Prądzyński, radca W. Krzyżagórski, dyrektor Leon Dziewulski,
a także architekci Konstanty Jakimowicz, Karol Jankowski, Jan Heurich, Jarosław Woj-
ciechowski, Kazimierz Loewe, Stefan Cybichowski i Karol Tichy. Z 31 nadesłanych pro-
jektów jury przyznało pierwszą nagrodę autorom projektu pracy nr 30 - Zdzisławowi
Kalinowskiemu, Karolowi Sicińskiemu i Edwardowi Eberowi, drugą projektowi nr 17
Kazimierza Tołłoczki i Brunona Zborowskiego, a trzecią pracy nr 23 Tadeusza Zielińskie-
go, Zygmunta Wójcickiego i Wacława Tomaszewskiego49. Autorzy projektu nr 7 - Stefan
Szyller i Antoni Sygietyński - ujawnili swoje autorstwo50. Niestety nie opublikowano ani
uzasadnienia decyzji sędziów konkursu, ani samych projektów. Ocalały jedynie fotokopie
wizualizacji dwóch projektów oraz jeden zestaw fotokopii projektów fasad kamienic przy-
rynkowych złożony z czterech rysunków51. Nagrodzone projekty zakładały budowę po-
tężnych, czteroskrzydłowych gmachów z symetryczną fasadą i wysoką wieżą na osi.
Zapewne dziełem Tołłoczki i Zborowskiego był projekt gmachu czterokondygnacyjnego
z monumentalnym ryzalitem wieżowym od frontu i zwieńczeniem w postaci attyki w du-
chu zmodernizowanego renesansu polskiego (il. 12). Rysunek identyfikowany z projek-
tem Zielińskiego i jego zespołu zakładał nadanie czterokondygnacyjnemu ratuszowi
kształtu w duchu manieryzmu polskiego z przysadzistym portalem, dzielonymi smukłymi
kolumnami w typie „wawelskim", oknami frontowego piano nobile i wysoką attyką inspi-
rowaną twórczością Santi Gucciego (il. 13). Tej samej ręki są też wizualizacje fasad ka-
mienic przyrynkowych, zakładające wprowadzenie w Kaliszu systemu podcieni (il. 14).
Władze miasta nie zdecydowały się jednak na realizację któregokolwiek z nich, ale
zakupiły projekt Stefana Szyllera i podjęły kroki w celu zamówienia u niego projektu
realizacyjnego. Za jego projektem lobbowała też lokalna prasa, ale w łonie rady miejskiej
pomysł zwrócenia się właśnie do Szyllera miał kilku zajadłych przeciwników52. W efek-
cie powierzono mu w październiku 1918 r. sporządzenie projektu realizacyjnego, aczkol-
wiek z góry sformułowano prośbę o wprowadzenie pewnych zmian względem wersji
konkursowej i przedstawienie projektu w dwóch wariantach53. Odzyskanie przez Polskę
niepodległości i formowanie się nowych władz państwa oraz nowych struktur samorządo-
wych opóźniły prace nad projektem, ale 29 kwietnia 1919 r. magistrat przedstawił wła-
dzom centralnym szkic projektu Szyllera do zatwierdzenia i 3 czerwca Sekcja Budowlana
Ministerstwa Robót Publicznych odniosła się do niego, uznając za niezadowalający54.
Skrytykowano przede wszystkim rozmiary gmachu i jego architekturę zarzucając, że „nie
przedstawia jednolitej kompozycji, lecz luźno związany zbiór szczegółów z różnych za-
bytków budownictwa polskiego"55. Szyller skorygował projekt, pomniejszając nieco bu-
dynek, ale i ta wersja okazała się niezadowalająca. Tym razem opinię wystawiło
Ministerstwo Kultury i Sztuki 30 lipca 1919 r., w piśmie sygnowanym przez ministra
Zenona Przesmyckiego wytykając błędy w rozplanowaniu wnętrz, a także styl gmachu:
49 „Rozstrzygnięcie konkursu na odbudowę ratusza w Kaliszu", Gazeta Kaliska, 1918, nr 65, s. 2.
50 „Konkurs na ratusz", Rzeczy Piękne, 1:1918, nr 2, s. 39.
51 Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN (neg. 7524-7527, 7528a-b, 7529a-b).
52 „Wystawa planów ratusza", Gazeta Kaliska, 1918, nr 109, s. 3.
53 „Z Rady Miejskiej", Gazeta Kaliska, 1918, nr 92, s. 1; nr 115, s. 2.
54 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu, II teczka, sygn. 2913, k. 3. List z Ministerstwa
Robót Publicznych do Magistratu m. Kalisza, 3 VI 1919. W tym miejscu chciałabym serdecznie podziękować Maciejo-
wi Błachowiczowi za udostępnienie mi fotokopii tego zespołu archiwalnego.
55 Ibidem, k. 3r.