DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Błotnicka-Mazur, Elżbieta: Davida Smitha rzeźbiarska inskrypcja przestrzeni
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0772
758
Elżbieta Błotnicka-Mazur
artystycznych praktyk11. Wśród amerykańskich nowatorów rzeźby na jednym z czoło-
wych miejsc plasuje się David Smith, bezpośrednio czerpiący z dokonań europejskiej
awangardy12. Zafascynowany pracami Picassa i - jak już wyżej sygnalizowano - przede
wszystkim Gonzaleza na początku lat 30. XX w., do swojej twórczości z powodzeniem
wprowadził żelazo i techniki kucia mechanicznego oraz spawania. Jego prace stały się
rzeźbiarskim dopełnieniem kulminacji amerykańskiego modernizmu, jaką niewątpliwie
był malarski ekspresjonizm abstrakcyjny. Nowy sposób rzeźbiarskiej wypowiedzi doty-
czył nie tylko wprowadzenia na grunt amerykański języka form, materii i nowych techno-
logii, lecz także połączenia liryczności wyrazu i przemysłowej stali, co w konsekwencji
ostatecznie doprowadziło do zerwania z tradycją monumentalnego monolitu. Richard
Mulholland wskazuje, iż zainteresowanie Smitha materiałami i technikami wywodzącymi
się z przemysłu nie pozostawały bez związku z jego politycznymi sympatiami w latach
30. XX w., kiedy to był związany z lewicowym Związkiem Artystów. Był także zaangażo-
wany w dziale rzeźby Federal Art Project of the Works Progress Administration, realizu-
jącego publiczne zamówienia finansowe przez państwo w ramach programu New Deal -
projektu reform ekonomiczno-społecznych zainicjowanego przez prezydenta Roosevelta
w dobie Wielkiego Kryzysu13.
Szczególnym admiratorem sztuki Smitha począwszy od drugiej połowy lat 40. stał się
Clement Greenberg, u którego w tym czasie nastąpił jednocześnie wzrost zainteresowania
rzeźbą. Dzieła Smithajawiły mu sięjako rzeźbiarski odpowiednik abstrakcyjnego ekspre-
sjonizmu w malarstwie. Uważał, iż był on jedynym - obok Pollocka - współczesnym
amerykańskim artystą, którego sztuka mogła z sukcesem poddać się międzynarodowej
ocenie14. Za sprawą Clementa Greenberga w połowie lat 50. XX w. Smith i jego dzieła
11 Rosalind KRAUSS, „Magician's Game. Decades of Transformation 1930-1950", [w:] 200 Years of American Sculp-
ture..., s. 161.
12 Za Piotrem Piotrowskim przyjmuję subtelne rozróżnienie pomiędzy modernizmem i awangardą, której właściwie
w Stanach Zjednoczonych w pierwszych dziesięcioleciach XX w. nie było, a związana „niemal wyłącznie z Ducham-
pem [...] była skażona paradygmatem modernizmu, a więc pojęciem sztuki czystej, autonomicznej, niezaangażowanej,
etc." (Piotr PIOTROWSKI, „Awangarda i modernizm", [w:] id., W cieniu Duchampa. Notatki nowojorskie, Poznań
1996, s. 27-48).
13 Richard MULHOLLAND, „From Dreams and Visions and Things Not Known": Technique and Process in David
Smith 's Drawings, niepublikowana rozprawa doktorska, promotorzy: Harriet Standeven, Narayan Khandekar, Royal
College of Art, Londyn 2010, s. 17. New Deal opracowany przez Roosevelta w odpowiedzi na kryzys światowy obejmo-
wał między innymi działania mające na celu centralne wsparcie dla sztuki i artystów w formie masowych publicznych
zamówień finansowanych przez państwo. Uczestnicy programu byli zachęcani do przedstawiania „American Scene"
z jej rozpoznawalnymi tematami, począwszy od portretów, przez widoki miast i wsi, akcentujące tradycyjne wartości
Ameryki: ciężką pracę, poczucie wspólnoty i optymizm.
14 Clement GREENBERG, „The Present Prospects of American Painting and Sculpture" (1947), [w:] Clement Green-
berg: Collected Essays and Criticism, t. 2: Arrogant Purpose. 1945-1949, red. John O'BRIAN, Chicago 1986, s. 166-
167; cyt. za: David J. GETSY, „Tactility or Opticality, Henry Moore or David Smith: Herbert Read and Clement
Greenberg on «The Art of Sculpture», 1956", [w:] Anglo-American Exchange in Postwar Sculpture, 1945-1975, red.
Rebecca PEABODY, Los Angeles 2011, s. 108. Wprawdzie niniejszy tekst poświęcony jest rzeźbie Davida Smitha
i temu, jak była postrzegana przez opiniotwórczych amerykańskich krytyków (Greenberg i Krauss), warto jednak odno-
tować, że Smith w latach 40. i 50. XX w. nie był jedynym rzeźbiarzem kojarzonym z nurtem abstrakcyjnego ekspresjo-
nizmu, któremu Greenberg poświęcał krytyczną uwagę. Natomiast wsparcie tego ostatniego dla sztuki twórców
abstrakcyjnych prac rzeźbiarskich w metalu o konstruktywistyczno-surrealistycznej proweniencji, takich jak Theodore
Roszak, Herbert Ferber, Ibram Lassaw, Seymour Lipton czy David Hare, dość szybko i nieoczekiwanie się skończyło.
Na zjawisko swoistego przemilczania w narracjach amerykańskiej sztuki powojennej, począwszy od ok. połowy lat 50.
XX w., tej grupy rzeźbiarzy ekspresjonistów abstrakcyjnych - za wyjątkiem Davida Smitha - a przede wszystkim na
rolę, jaką odegrały w tym pisma Greenberga, a potem jego uczennic (Rosalind Krauss i Jane Harrison Cone), zwróciła
Elżbieta Błotnicka-Mazur
artystycznych praktyk11. Wśród amerykańskich nowatorów rzeźby na jednym z czoło-
wych miejsc plasuje się David Smith, bezpośrednio czerpiący z dokonań europejskiej
awangardy12. Zafascynowany pracami Picassa i - jak już wyżej sygnalizowano - przede
wszystkim Gonzaleza na początku lat 30. XX w., do swojej twórczości z powodzeniem
wprowadził żelazo i techniki kucia mechanicznego oraz spawania. Jego prace stały się
rzeźbiarskim dopełnieniem kulminacji amerykańskiego modernizmu, jaką niewątpliwie
był malarski ekspresjonizm abstrakcyjny. Nowy sposób rzeźbiarskiej wypowiedzi doty-
czył nie tylko wprowadzenia na grunt amerykański języka form, materii i nowych techno-
logii, lecz także połączenia liryczności wyrazu i przemysłowej stali, co w konsekwencji
ostatecznie doprowadziło do zerwania z tradycją monumentalnego monolitu. Richard
Mulholland wskazuje, iż zainteresowanie Smitha materiałami i technikami wywodzącymi
się z przemysłu nie pozostawały bez związku z jego politycznymi sympatiami w latach
30. XX w., kiedy to był związany z lewicowym Związkiem Artystów. Był także zaangażo-
wany w dziale rzeźby Federal Art Project of the Works Progress Administration, realizu-
jącego publiczne zamówienia finansowe przez państwo w ramach programu New Deal -
projektu reform ekonomiczno-społecznych zainicjowanego przez prezydenta Roosevelta
w dobie Wielkiego Kryzysu13.
Szczególnym admiratorem sztuki Smitha począwszy od drugiej połowy lat 40. stał się
Clement Greenberg, u którego w tym czasie nastąpił jednocześnie wzrost zainteresowania
rzeźbą. Dzieła Smithajawiły mu sięjako rzeźbiarski odpowiednik abstrakcyjnego ekspre-
sjonizmu w malarstwie. Uważał, iż był on jedynym - obok Pollocka - współczesnym
amerykańskim artystą, którego sztuka mogła z sukcesem poddać się międzynarodowej
ocenie14. Za sprawą Clementa Greenberga w połowie lat 50. XX w. Smith i jego dzieła
11 Rosalind KRAUSS, „Magician's Game. Decades of Transformation 1930-1950", [w:] 200 Years of American Sculp-
ture..., s. 161.
12 Za Piotrem Piotrowskim przyjmuję subtelne rozróżnienie pomiędzy modernizmem i awangardą, której właściwie
w Stanach Zjednoczonych w pierwszych dziesięcioleciach XX w. nie było, a związana „niemal wyłącznie z Ducham-
pem [...] była skażona paradygmatem modernizmu, a więc pojęciem sztuki czystej, autonomicznej, niezaangażowanej,
etc." (Piotr PIOTROWSKI, „Awangarda i modernizm", [w:] id., W cieniu Duchampa. Notatki nowojorskie, Poznań
1996, s. 27-48).
13 Richard MULHOLLAND, „From Dreams and Visions and Things Not Known": Technique and Process in David
Smith 's Drawings, niepublikowana rozprawa doktorska, promotorzy: Harriet Standeven, Narayan Khandekar, Royal
College of Art, Londyn 2010, s. 17. New Deal opracowany przez Roosevelta w odpowiedzi na kryzys światowy obejmo-
wał między innymi działania mające na celu centralne wsparcie dla sztuki i artystów w formie masowych publicznych
zamówień finansowanych przez państwo. Uczestnicy programu byli zachęcani do przedstawiania „American Scene"
z jej rozpoznawalnymi tematami, począwszy od portretów, przez widoki miast i wsi, akcentujące tradycyjne wartości
Ameryki: ciężką pracę, poczucie wspólnoty i optymizm.
14 Clement GREENBERG, „The Present Prospects of American Painting and Sculpture" (1947), [w:] Clement Green-
berg: Collected Essays and Criticism, t. 2: Arrogant Purpose. 1945-1949, red. John O'BRIAN, Chicago 1986, s. 166-
167; cyt. za: David J. GETSY, „Tactility or Opticality, Henry Moore or David Smith: Herbert Read and Clement
Greenberg on «The Art of Sculpture», 1956", [w:] Anglo-American Exchange in Postwar Sculpture, 1945-1975, red.
Rebecca PEABODY, Los Angeles 2011, s. 108. Wprawdzie niniejszy tekst poświęcony jest rzeźbie Davida Smitha
i temu, jak była postrzegana przez opiniotwórczych amerykańskich krytyków (Greenberg i Krauss), warto jednak odno-
tować, że Smith w latach 40. i 50. XX w. nie był jedynym rzeźbiarzem kojarzonym z nurtem abstrakcyjnego ekspresjo-
nizmu, któremu Greenberg poświęcał krytyczną uwagę. Natomiast wsparcie tego ostatniego dla sztuki twórców
abstrakcyjnych prac rzeźbiarskich w metalu o konstruktywistyczno-surrealistycznej proweniencji, takich jak Theodore
Roszak, Herbert Ferber, Ibram Lassaw, Seymour Lipton czy David Hare, dość szybko i nieoczekiwanie się skończyło.
Na zjawisko swoistego przemilczania w narracjach amerykańskiej sztuki powojennej, począwszy od ok. połowy lat 50.
XX w., tej grupy rzeźbiarzy ekspresjonistów abstrakcyjnych - za wyjątkiem Davida Smitha - a przede wszystkim na
rolę, jaką odegrały w tym pisma Greenberga, a potem jego uczennic (Rosalind Krauss i Jane Harrison Cone), zwróciła