DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Recenzje
DOI article:Grygiel, Tomasz: In varietate delectans czyli miejskie oblicze Bydgoszczy: Agnieszka Wysocka, Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym, Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Źródła i Monografie. 415, 2015, ss. 252, il.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0795
Recenzje
781
kładniej o jaką placówkę dydaktyczną chodzi. Czy
nie była to np. miejscowa Szkoła Sztuk Pięknych,
w której nauczał profesor Mikołaj Tołwiński, z cza-
sem współtwórca Wydziału Architektury PW, w Ode-
ssie nauczyciel Polaków, w tym znanego Stifelmana i
Weissa, którzy prowadzili wziętą spółkę projektową
w Warszawie. Andrzej Nitsch w swym niepublikowa-
nym Leksykonie architektów, poświęciwszy Kossow-
skiemu lapidarną notę, wymienia jako miejsce stu-
diów Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej29.
Pomija architekta natomiast w Skazie nazwisk stu-
dentów Polaków na Politechnice w Gdańsku w la-
tach 1904-1939 Stanisław Mikos30. Warto przyjrzeć
się tej kwestii ze względu na rangę Kossowskiego.
W Słowniku biograficznym zawartym w recenzowa-
nej książce czytamy, że architekt Wiktor Soczkiewicz
zmarł w 1945 r. w Bydgoszczy. Można by uczynić
bardziej szczegółowym to stwierdzenie, pisząc że
„zginął on w niewyjaśnionych okolicznościach w cza-
sie wycofywania się wojsk hitlerowskich w Bydgosz-
czy" zgodnie z ustaleniem Tadeusza Mrówczyńskie-
go, monitorującego środowisko pod kątem strat
okresu okupacji31. Autorka przecież tego typu infor-
macje rejestruje. W swej bibliografii do hasła powo-
łuje się ona na wspomnianego Andrzeja Nitscha,
wskazując jako miejsce przechowywania jego maszy-
nopisu „archiwum SARP"32, podczas gdyjest nim od
dawna Instytut Sztuki PAN w Warszawie. Mikos po-
daje inne niż w pracy Agnieszki Wysockiej daty stu-
diów Ziemowita Ulatowskiego na Wydziale Architek-
tury Politechniki w Gdańsku, najprawdopodobniej
błędnie lata 1928-193433. Należałoby się do tej infor-
macji odnieść prostując ją, ale książka nie jest przez
autorkę wymieniona.
29 Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Andrzej Leonard
NITSCH, Leksykon architektów i budowniczych Polaków
oraz cudzoziemców w Polsce działających, Warszawa
[1997], t. 5, s. 133, m-pis. W odniesieniu do Odessy wy-
mienia on tylko nazwę Szkoła Sztuk Pięknych.
30 Stanisław MIKOS, Polacy na Politechnice w Gdańsku
w latach 1904-1939, Warszawa 1997, s. 319-344 (wykaz).
W założeniu spis nazwisk rejestrować ma adeptów m.in.
Wydziału Architektury z czasokresem odbytych studiów.
31 Tadeusz MRÓWCZYŃSKI, „Lista strat polskich archi-
tektów w wojnie światowej 1939-1945", Komunikat
SARP, 1979, nr 8-9, s. 42.
32 Por.: IS PAN, NITSCH, op. cit., t. 10, s. 108.
33 Por. WYSOCKA, Architektura..., s. 225; MIKOS, op.
cit., s. 341.
34 A[ntoni] PERETJATKOWICZ, M[ichał] SOBESKI,
Współczesna kultura polska. Nauka - literatura - sztuka.
Życiorysy uczonych, literatów, artystów z wyszczególnie-
niem ich prac, Poznań 1932, s. 273.
35 IS PAN, Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych,
Projekty odbudowy dawn. Kościoła P.P. Klarysek w Byd-
Bardziej od Ziemowita Ulatowskiego przykuwa
uwagę czytelnika postać jego ojca - Kazimierza.
W poświęconym mu biogramie można by dokonać
kilka uzupełnień, np. odnotować fakt, że w latach
1919-1920 był on szefem Departamentu Sztuki
i Kultury w, często zapominanym już, Ministerstwie
byłej Dzielnicy Pruskiej34, co przy jego zaangażo-
waniu i ofiarności w animowaniu życia kulturalnego
regionu miało niemałe znaczenie. Wśród prac Ula-
towskiego dotyczących bezpośrednio Bydgoszczy
warto zaś byłoby uwzględnić zachowane do dziś
„Projekty odbudowy dawnego kościoła P.P. Klary-
sek" sygnowane przez architekta35. Świątynia, choć
niewielka, należąca do wartościowych realizacji
doby nowożytnej w mieście, po okresie swej desa-
kralizacji czasu niewoli, odzyskując w niepodległej
Polsce kościelne funkcje, wymagała prac konserwa-
torskich i adaptacyjnych określonych mianem „od-
budowy"36. Prowadzono je w latach 1920-1922 we-
dług projektu Kazimierza Ulatowskiego i Stefana
Cybichowskiego, który opracował w elewacji za-
chodniej budynku neorenesansowy portal, odkuty
przez Jakuba Joba (1922-1925)37. W grupie wyka-
zywanych natomiast prac spoza Bydgoszczy (w wy-
borze, ale powstałych i po 1945 r.) zasługiwałaby
z pewnością na wymienienie gruntowna przebudowa
ratusza w Ostrowie Wielkopolskim ( 1947) przej awia-
jąca rozległą gamę możliwości twórczych projektan-
ta w zakresie operowania formami historycznymi,
doceniona ostatnio wpisem do rejestru zabytków
(2006). Dobrze, iż autorka dostrzegła fakt istnienia
wielu publikacji Ulatowskiego, szkoda jednak,
że zabrakło miejsca, aby wymienić dwie najbardziej
znane, a ostatnie spośród nich jak Architektura
goszczy, sygn. 261-264, datowane: styczeń oraz luty 1922;
podpis Ulatowskiego przy słowie „architekt". Zespołu
dotyczą też sygn. 259, 260. Do projektów odsyła Maria
SZKURŁAT, Katalog planów, pomiarów i rysunków ar-
chitektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, pod
red. Wandy MOSSAKOWSKIEJ przy współpracy Hanny
PODGÓRSKIEJ, Warszawa 2003, s. 195-196.
36 Ich zakres częściowo rejestruje Albina BARTOSZYN-
SKA-POTEMSKA, „Dzieje i architektura kościoła
i klasztoru Klarysek w Bydgoszczy", [w:] Prace Komisji
Sztuki I (Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wy-
działu Nauk Humanistycznych. Seria D. Nr 3), Bydgoszcz
1965, s. 18.
37 Porównanie ikonografii obiektu sprzed 1922 r. z pro-
jektami i realizacją wskazuje m.in. na zmiany dokonane
w obrębie attyki (określonej przez Ulatowskiego „Zyg-
muntowską") wieńczącej kaplicę kościoła (od strony ul.
Jagiellońskiej) przy zaniechaniu umieszczenia w bocznej
elewacji kaplicy dekoracyjnego portalu w duchu nowo-
żytnym, zaznaczonego w projekcie. Zob. IS PAN, Zbio-
ry..., Projekty odbudowy..., sygn. 263.
781
kładniej o jaką placówkę dydaktyczną chodzi. Czy
nie była to np. miejscowa Szkoła Sztuk Pięknych,
w której nauczał profesor Mikołaj Tołwiński, z cza-
sem współtwórca Wydziału Architektury PW, w Ode-
ssie nauczyciel Polaków, w tym znanego Stifelmana i
Weissa, którzy prowadzili wziętą spółkę projektową
w Warszawie. Andrzej Nitsch w swym niepublikowa-
nym Leksykonie architektów, poświęciwszy Kossow-
skiemu lapidarną notę, wymienia jako miejsce stu-
diów Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej29.
Pomija architekta natomiast w Skazie nazwisk stu-
dentów Polaków na Politechnice w Gdańsku w la-
tach 1904-1939 Stanisław Mikos30. Warto przyjrzeć
się tej kwestii ze względu na rangę Kossowskiego.
W Słowniku biograficznym zawartym w recenzowa-
nej książce czytamy, że architekt Wiktor Soczkiewicz
zmarł w 1945 r. w Bydgoszczy. Można by uczynić
bardziej szczegółowym to stwierdzenie, pisząc że
„zginął on w niewyjaśnionych okolicznościach w cza-
sie wycofywania się wojsk hitlerowskich w Bydgosz-
czy" zgodnie z ustaleniem Tadeusza Mrówczyńskie-
go, monitorującego środowisko pod kątem strat
okresu okupacji31. Autorka przecież tego typu infor-
macje rejestruje. W swej bibliografii do hasła powo-
łuje się ona na wspomnianego Andrzeja Nitscha,
wskazując jako miejsce przechowywania jego maszy-
nopisu „archiwum SARP"32, podczas gdyjest nim od
dawna Instytut Sztuki PAN w Warszawie. Mikos po-
daje inne niż w pracy Agnieszki Wysockiej daty stu-
diów Ziemowita Ulatowskiego na Wydziale Architek-
tury Politechniki w Gdańsku, najprawdopodobniej
błędnie lata 1928-193433. Należałoby się do tej infor-
macji odnieść prostując ją, ale książka nie jest przez
autorkę wymieniona.
29 Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Andrzej Leonard
NITSCH, Leksykon architektów i budowniczych Polaków
oraz cudzoziemców w Polsce działających, Warszawa
[1997], t. 5, s. 133, m-pis. W odniesieniu do Odessy wy-
mienia on tylko nazwę Szkoła Sztuk Pięknych.
30 Stanisław MIKOS, Polacy na Politechnice w Gdańsku
w latach 1904-1939, Warszawa 1997, s. 319-344 (wykaz).
W założeniu spis nazwisk rejestrować ma adeptów m.in.
Wydziału Architektury z czasokresem odbytych studiów.
31 Tadeusz MRÓWCZYŃSKI, „Lista strat polskich archi-
tektów w wojnie światowej 1939-1945", Komunikat
SARP, 1979, nr 8-9, s. 42.
32 Por.: IS PAN, NITSCH, op. cit., t. 10, s. 108.
33 Por. WYSOCKA, Architektura..., s. 225; MIKOS, op.
cit., s. 341.
34 A[ntoni] PERETJATKOWICZ, M[ichał] SOBESKI,
Współczesna kultura polska. Nauka - literatura - sztuka.
Życiorysy uczonych, literatów, artystów z wyszczególnie-
niem ich prac, Poznań 1932, s. 273.
35 IS PAN, Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych,
Projekty odbudowy dawn. Kościoła P.P. Klarysek w Byd-
Bardziej od Ziemowita Ulatowskiego przykuwa
uwagę czytelnika postać jego ojca - Kazimierza.
W poświęconym mu biogramie można by dokonać
kilka uzupełnień, np. odnotować fakt, że w latach
1919-1920 był on szefem Departamentu Sztuki
i Kultury w, często zapominanym już, Ministerstwie
byłej Dzielnicy Pruskiej34, co przy jego zaangażo-
waniu i ofiarności w animowaniu życia kulturalnego
regionu miało niemałe znaczenie. Wśród prac Ula-
towskiego dotyczących bezpośrednio Bydgoszczy
warto zaś byłoby uwzględnić zachowane do dziś
„Projekty odbudowy dawnego kościoła P.P. Klary-
sek" sygnowane przez architekta35. Świątynia, choć
niewielka, należąca do wartościowych realizacji
doby nowożytnej w mieście, po okresie swej desa-
kralizacji czasu niewoli, odzyskując w niepodległej
Polsce kościelne funkcje, wymagała prac konserwa-
torskich i adaptacyjnych określonych mianem „od-
budowy"36. Prowadzono je w latach 1920-1922 we-
dług projektu Kazimierza Ulatowskiego i Stefana
Cybichowskiego, który opracował w elewacji za-
chodniej budynku neorenesansowy portal, odkuty
przez Jakuba Joba (1922-1925)37. W grupie wyka-
zywanych natomiast prac spoza Bydgoszczy (w wy-
borze, ale powstałych i po 1945 r.) zasługiwałaby
z pewnością na wymienienie gruntowna przebudowa
ratusza w Ostrowie Wielkopolskim ( 1947) przej awia-
jąca rozległą gamę możliwości twórczych projektan-
ta w zakresie operowania formami historycznymi,
doceniona ostatnio wpisem do rejestru zabytków
(2006). Dobrze, iż autorka dostrzegła fakt istnienia
wielu publikacji Ulatowskiego, szkoda jednak,
że zabrakło miejsca, aby wymienić dwie najbardziej
znane, a ostatnie spośród nich jak Architektura
goszczy, sygn. 261-264, datowane: styczeń oraz luty 1922;
podpis Ulatowskiego przy słowie „architekt". Zespołu
dotyczą też sygn. 259, 260. Do projektów odsyła Maria
SZKURŁAT, Katalog planów, pomiarów i rysunków ar-
chitektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, pod
red. Wandy MOSSAKOWSKIEJ przy współpracy Hanny
PODGÓRSKIEJ, Warszawa 2003, s. 195-196.
36 Ich zakres częściowo rejestruje Albina BARTOSZYN-
SKA-POTEMSKA, „Dzieje i architektura kościoła
i klasztoru Klarysek w Bydgoszczy", [w:] Prace Komisji
Sztuki I (Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wy-
działu Nauk Humanistycznych. Seria D. Nr 3), Bydgoszcz
1965, s. 18.
37 Porównanie ikonografii obiektu sprzed 1922 r. z pro-
jektami i realizacją wskazuje m.in. na zmiany dokonane
w obrębie attyki (określonej przez Ulatowskiego „Zyg-
muntowską") wieńczącej kaplicę kościoła (od strony ul.
Jagiellońskiej) przy zaniechaniu umieszczenia w bocznej
elewacji kaplicy dekoracyjnego portalu w duchu nowo-
żytnym, zaznaczonego w projekcie. Zob. IS PAN, Zbio-
ry..., Projekty odbudowy..., sygn. 263.