DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Rewski, Zbigniew: U genezy rozplanowania placu Saskiego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34477#0072
66
Zbigniew Rewski
(2)
wiające umieszczenie go w czasie oraz poznanie jego formy artystycznej.
Szczęśliwym trafem wśród archiwaliów, uratowanych przez konserwatora
gdańskiego przed nielegalnym wywozem zagranicę, odnalazłem akt ze-
zwolenia Jana Kazimierza z r. 1661 na zasypanie części fosy i rozrzucenie
odcinka wału miejskiego w Warszawie ze względu na zamierzoną przez
J. A. Morsztyna budowę „Dworu dla Residentiey swoiey". Z tegoż do-
kumentu wynika, że i samą parcelę Morsztyn otrzymał na podstawie
wcześniej wydanego przywileju Jana Kazimierza i starosty warszawskie-
go Jana Wielopolskiego, jako że grunt ten należał do starostwa warszaw-
skiego. Zyskujemy w ten sposób nieznaną a dość wczesną datę a quo
rozpoczęcia przygotowań do budowy pałacu przez referendarza kor., poe-
tę Jana Andrzeja Morsztyna (ur. ok. 1620, zm. 1693 w Szampanii), póź-
niejszego podskarbiego w. k. Trudniej jest określić dokładniejszą datę
ukończenia pałacu. Bartoszewicz pisze dość ogólnikowo, że fundowany
w pobliżu tego pałacu przez Tobiasza Morsztyna kościół i klasztor bonifra-
trów wykończył poeta w r. 1673 ").
Z listu uczonego i przedsiębiorcy menniczego T. L. Boratyniego,
pisanego w r. 1677, dowiadujemy się, że „bellissimo palazzo" J. A. Morsz-
tyna był już w tym czasie ukończony").
W r. 1683 po tragicznym opuszczeniu kraju przez Morsztyna i uda-
niu się do Francjiwarszawski jego pałac przeszedł na zięcia Kazi-
mierza Ludwika Bielińskiego, późniejszego marsz. w. k. zm. 1713 r. On
to w roku 1713 sprzedał pałac Augustowi II. Sascy architekci z kró-
lewskiego urzędu budowlanego sporządzili pomiary budowli przed przy-
stąpieniem do projektowania nowej, a znów zasługą archiwistów było, że
po ukończeniu przebudowy nie zniszczyli „niepotrzebnych' 'już pomiarów.
Zachowały się starannie wykonane pomiary obydwu fasad oraz rzuty po-
ziome parteru i I-go piętra"). Fotografie fasad posiadało T. O. ni Z. P.
w Warszawie. Podobne fotografie znajdują się obecnie w Archiwum
Miejskim w Warszawie. Wariant pomiaru jednej z fasad posiadał też
Gabinet Rycin B. U. W. (ryc. 29). Dawny pałac Morsztyna przestał do
r. 1713 bez wyraźniejszych, jak się wydaje, zmian w architekturze.
August 11-gi projektował zrazu gruntowną przebudowę pałacu; po-
wstały liczne wspaniałe projekty. W rezultacie zrealizowano projekt sto-
sunkowo skromny, wykonany przez jednego z mniej wybitnych saskich
architektów, najpewniej Póppelmanna młodszego. Projekt ten pozosta-
wił niemal w całości dawny pałac Morsztyna, dodając skrzydła boczne,
zaprojektowane z wielkim rozmachem, które utworzyły rozległą cour
d'honneur.
Na rysunku Zuga z 2-giej połowy XVIII-go w. widzimy niezmie-
nioną fasadę pałacu morsztynowskiego od strony parku ') (ryc. 30). W tym
kształcie przetrwał on aż do 1-ej połowy XIX w.
Zapoznajmy się bliżej z architekturą pałacu J. A. Morsztyna. Zało-
żony został na rzucie wydłużonego prostokąta z zaakcentowaniem baro-
kowej bryły przez pawilony narożnikowe, mniejsze od ogrodu i potęż-
niejsze od dziedzińca, (ryc. 30). Od strony parku odznaczały się wielkim
wdziękiem dwie wieżyczki po bokach głównego korpusu pałacu, a kry-
") J. BARTOSZEWICZ, Kościoły warszawskie, Warszawa 1858, s. 235.
*) S. CIAMPI, Bibliografia Critica... t. II, Firenze 1839, s. 133.
") E. DEICHES, Koniec Morstina, Kraków 1894.
") Archiwum Główne w Dreźnie, „Polska szafa z rysunkami nr VIII".
0 Muzeum Narodowe w Warszawie, Gabinet Rycin.
Zbigniew Rewski
(2)
wiające umieszczenie go w czasie oraz poznanie jego formy artystycznej.
Szczęśliwym trafem wśród archiwaliów, uratowanych przez konserwatora
gdańskiego przed nielegalnym wywozem zagranicę, odnalazłem akt ze-
zwolenia Jana Kazimierza z r. 1661 na zasypanie części fosy i rozrzucenie
odcinka wału miejskiego w Warszawie ze względu na zamierzoną przez
J. A. Morsztyna budowę „Dworu dla Residentiey swoiey". Z tegoż do-
kumentu wynika, że i samą parcelę Morsztyn otrzymał na podstawie
wcześniej wydanego przywileju Jana Kazimierza i starosty warszawskie-
go Jana Wielopolskiego, jako że grunt ten należał do starostwa warszaw-
skiego. Zyskujemy w ten sposób nieznaną a dość wczesną datę a quo
rozpoczęcia przygotowań do budowy pałacu przez referendarza kor., poe-
tę Jana Andrzeja Morsztyna (ur. ok. 1620, zm. 1693 w Szampanii), póź-
niejszego podskarbiego w. k. Trudniej jest określić dokładniejszą datę
ukończenia pałacu. Bartoszewicz pisze dość ogólnikowo, że fundowany
w pobliżu tego pałacu przez Tobiasza Morsztyna kościół i klasztor bonifra-
trów wykończył poeta w r. 1673 ").
Z listu uczonego i przedsiębiorcy menniczego T. L. Boratyniego,
pisanego w r. 1677, dowiadujemy się, że „bellissimo palazzo" J. A. Morsz-
tyna był już w tym czasie ukończony").
W r. 1683 po tragicznym opuszczeniu kraju przez Morsztyna i uda-
niu się do Francjiwarszawski jego pałac przeszedł na zięcia Kazi-
mierza Ludwika Bielińskiego, późniejszego marsz. w. k. zm. 1713 r. On
to w roku 1713 sprzedał pałac Augustowi II. Sascy architekci z kró-
lewskiego urzędu budowlanego sporządzili pomiary budowli przed przy-
stąpieniem do projektowania nowej, a znów zasługą archiwistów było, że
po ukończeniu przebudowy nie zniszczyli „niepotrzebnych' 'już pomiarów.
Zachowały się starannie wykonane pomiary obydwu fasad oraz rzuty po-
ziome parteru i I-go piętra"). Fotografie fasad posiadało T. O. ni Z. P.
w Warszawie. Podobne fotografie znajdują się obecnie w Archiwum
Miejskim w Warszawie. Wariant pomiaru jednej z fasad posiadał też
Gabinet Rycin B. U. W. (ryc. 29). Dawny pałac Morsztyna przestał do
r. 1713 bez wyraźniejszych, jak się wydaje, zmian w architekturze.
August 11-gi projektował zrazu gruntowną przebudowę pałacu; po-
wstały liczne wspaniałe projekty. W rezultacie zrealizowano projekt sto-
sunkowo skromny, wykonany przez jednego z mniej wybitnych saskich
architektów, najpewniej Póppelmanna młodszego. Projekt ten pozosta-
wił niemal w całości dawny pałac Morsztyna, dodając skrzydła boczne,
zaprojektowane z wielkim rozmachem, które utworzyły rozległą cour
d'honneur.
Na rysunku Zuga z 2-giej połowy XVIII-go w. widzimy niezmie-
nioną fasadę pałacu morsztynowskiego od strony parku ') (ryc. 30). W tym
kształcie przetrwał on aż do 1-ej połowy XIX w.
Zapoznajmy się bliżej z architekturą pałacu J. A. Morsztyna. Zało-
żony został na rzucie wydłużonego prostokąta z zaakcentowaniem baro-
kowej bryły przez pawilony narożnikowe, mniejsze od ogrodu i potęż-
niejsze od dziedzińca, (ryc. 30). Od strony parku odznaczały się wielkim
wdziękiem dwie wieżyczki po bokach głównego korpusu pałacu, a kry-
") J. BARTOSZEWICZ, Kościoły warszawskie, Warszawa 1858, s. 235.
*) S. CIAMPI, Bibliografia Critica... t. II, Firenze 1839, s. 133.
") E. DEICHES, Koniec Morstina, Kraków 1894.
") Archiwum Główne w Dreźnie, „Polska szafa z rysunkami nr VIII".
0 Muzeum Narodowe w Warszawie, Gabinet Rycin.