Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (11.1949)

392

Janusz Tazbir

(25)

Dlatego też, jeśli widzimy w Polsce XVII i XVIII w. powszechną
orientalizację życia codziennego (od ubioru i uczesania począwszy, a na
urządzeniu domu skończywszy), skutkiem czego elementy Bliskiego Wscho-
du stapiają się z elementami rodzimymi w jedną całość to z chińszczyzną
nic podobnego nie zaszło. To była tylko moda i nic więcej, która u schyłku
XVIII w. zaczyna wygasać.
Modę zbierania chińszczyzny zastępuje antykomania "), miejsce chiń-
skich domków — szwajcarskie i indyjskie i w końcu już tylko porcelana
z chińskimi wzorami czy roczniki starych czasopism świadczą o tym, że
kiedyś modnym było wychwalanie cnotliwych chińczyków i kolekcjono-
wanie dzbanów ,,etrusko-chińskich",
Taa&ir

GABINET RYCIN BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE
W LATACH IB39L-1949.
Zbiory Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie padły jedne
z pierwszych ofiarą zachłanności okupanta niemieckiego. Gmach Biblioteki Uniw.
został zajęty przez Schutz-Polizei z Berlina nazajutrz po kapitulacji Warszawy dn.
2 października 1939 r.
Personel Biblioteki uzyskał tylko tyle, że kilkanaście osób wraz z Dyrektorem
otrzymało prawo wstępu do magazynu, dokąd udało się przenieść część księgozbio-
rów podręcznych, katalogi Gabinetu Rycin i część zbiorów (mianowicie wydawnic-
twa ze sztychami i albumy, gdyż teki i pudła z rycinami i rysunkami były już wcześ-
niej zniesione na parter i częściowo do piwnicy).
W październiku 1339 r. zjawili się niemieccy historycy sztuki, aby zbiór skon-
fiskować na podstawie dekretu Gen. Gubernatora Franka o „Erfassung und Sicher-
stellung der Kunstgegenstande". W listopadzie zaczęto wywozić, jak twierdzono —
do Krakowa — głównie rysunki. Udział w rabunku brali: dr Anton Kraus, dr Hans
Demel, kierował akcją dr Joseph Miihlmann. Mimo kwalifikacji naukowej (Milhl-
mann był doktorem Uniw. Wiedeńskiego) nie zdradzali zainteresowań naukowych,
a raczej chodziło im o wartość materialną zbioru i oczywiście o dzieła artystów
niemieckich.
Dn. 21 listopada 1939 komisja niemiecka zabrała 275 rysunków różnych szkół
ze zbiorów dawnych, partię rysunków architektonicznych, 11 vols. ze sztychami
Piranesi'ego itd. Wtedy również zabrano rękopis: „Ordres de bataille" w 5 tomach
ze zbioru Tołoczanowskiego, zawierający kolorowe mapy wojskowe (XVII w.?).
Wreszcie w dn. 14 i 16 grudnia tegoż roku wywieziono królewski zbiór rycin
w zabytkowych tekach (w liczbie 162) oraz 8 pudeł i tek z rysunkami architekto-
nicznymi, akwarele Vogla, Lohrmanna i in.
Pozostałe zbiory, na razie pomieszczone w magazynach Biblioteki, (częściowo
ukryte w piwnicy oraz w magazynie na półkach z książkami) zostały następnie za-
rządzeniem komisarza niemieckiego, mianowanego w lipcu 1940 r., dra Witte'go,
złączone ze zbiorami graficznymi Biblioteki Narodowej i Biblioteki Ord. Krasińskich
i, mimo sprzeciwu personelu polskiego, przewiezione do Biblioteki Krasińskich
w zimie r. 1942/43.
W gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej udało się zatrzymać część zbiorów ukrytą
w piwnicy w 4 skrzyniach oraz w magazynie, głównie na parterze.
Do Biblioteki Krasińskich przewieziono: lwią część zbioru grafiki nowej (pol-
skiej i obcej), nabytki z okresu 1926—1939, (m. in. część zbioru drzeworytów włoskich
„chiaroscuro"), zbiór dawnego Uniwersytetu (m. in. wczesne litografie polskie —
3 teki, pudło z ikonografią N. M. Panny, dawne ryciny polskie — Norblin, Płoński,
J. Sokołowski, Oleszczyński, zbiór ikonograficzny portretów i widoków, będący
w opracowaniu), dalej duży zbiór dubletów rycin (7 tek dużego formatu), znaczną
część dzieł ze sztychami z biblioteki królewskiej—wreszcie cały księgozbiór podręczny

") por. Bohdan BARANOWSKI, Źródła wschodnie do orientalizacji smaku
artystycznego w Polsce, 1947.
7") MAŃKOWSKI, O poglądach na sztukę w czasach Stanisława Augusta,
(Prace Sekcji Hist., S z t. i Kult. II, cz. I), Lwów 1920, 32.