DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Szwankowski, Eugeniusz: Praga na tle najstarszego swego planu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34477#0077
EUGENtUSZ SZWANKOWSK!
PRAGA NA TLE NAJSTARSZEGO SWEGO PLANU
Archiwa i zbiory prowincjonalne posiadają jeszcze wiele nieznanych
planów całej Warszawy lub jej części. Do nich należy odnaleziony w roku
1947 przez p. Adama Kotwickiego w zbiorach zamku łańcuckiego plan
Pragi z roku 1765 *). Tytuł jego umieszczony w prawym rogu u góry, w ję-
zyku niemieckim, jest następujący: „Plan von denem in Prag liegenden
Konigl'"- Furstlich-Bischofflichen Geistlichen zum Capitel gehórigen und
adelichen Grunden, Platzen und Feldern bis an die Grentze von Targówek".
Pod tym przydługim, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, tytułem — krótka
legenda objaśnia, że kolorem czerwonym oznaczono grunta książęce, a żół-
tym — biskupie. W prawym rogu u dołu znajduje się podziałka liniowa
wyznaczona w łokciach i sznurach, nad nią umieszczona dość ozdobna
„gwiazda" kierunków geograficznych z polskimi napisami najeżonymi błę-
dami ortograficznymi. Sam plan sytuowany jest mniej więcej na wschód
zamiast na północ. W prawym roku u dołu, już poza ramką, podpis: „De-
lineavit 1765 M(aciej) Deutsch Geometra Juratus".
Autor piargu „jeometra" Deutsch nie jest nam obcy, choć nie figuruje
w Biograficznym Akademii. Wymierzył on i oznaczył w pierw-
szych latach panowania Stanisława Augusta przed 1770 r. kilkanaście no-
wych ulic, między innymi przecznice Marszałkowskiej od Wilczej do Sien-
nej włącznie, oraz kilka ulic w zachodniej i południowej części miasta *).
Prócz tego dla Komisji Brukowej sporządził Deutsch w latach 1754—1773
wiele planów różnych dzielnic Warszawy, między nimi plany znacznej
części Skaryszewa i Saskiej Kępy, będące jakby uzupełnieniem omawiane-
go planu Pragi ^). Sporządzał też plany na zlecenie Briihla i marszałka
Lubomirskiego. Był autorem wielu planów regulacyjnych, wykonanych,
m. i. ulicy Aleksandrii (Kopernika). Zwykle na swych planach podpisywał
się tak, jak na planie Pragi „Geometra Juratus", na jednym tylko planie
podpisał się „major". Prof. Karczewski przypuszcza, że Deutsch miał pra-
cownię, świadczyłaby o tym bardzo znaczna ilość planów, którą podpisał
i bardzo wielka, której nie podpisywał, a których autorstwo nie nasuwa
wątpliwości"). Bowiem plany wykonane przez Deutscha odznaczają się
pewną charakterystyczną niestarannością rysunku, kreska jego jest nie-
równej grubości, opisanie planu niestaranne i zawierające liczne błędy or-
tograficzne. Planom brak wykończenia, częste są opuszczenia. Mimo to
treść ich jest przeważnie ścisła, a wielka ilość planów geometry świadczyła
o jego wziętości oraz o dużej praktyce i doświadczeniu jako dobrego fa-
chowca.
') Kopia tego planu, wykonana przez p. M. Flisa, znajduje się w warszawskim
Archiwum Miejskim, a odbitka światłocieniowa w Państwowym Instytucie Historii
Sztuki.
h Ks. Fr. KUROWSKI: „Pamiątki historyczne Warszawy", Archiwum Miejskie,
rękopis 25, przypis 21 do rozdziału V.
") Wł. ROSTOCKI: „Inwentarz akt dawnych m. st. Warszawy przechowanych
w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie", Warszawa ekonomiczne i admi-
nistracyjne, sygn. 29—33, Mapy i plany Starej Warszawy po Komisji Brukowej oraz
854 Planty różne ulic i miast Starej i Nowej Warszawy, oraz A. J. M. KARCZEWSKI:
Plany Warszawy w wieku XVIII i pocz. xix, s. 42-—9?. Patrz też K. BUCZEK: Prace
kartografów pruskich w Polsce, Prace Komisji Atlasu Hist. Polski, zesz. III, Kra-
ków 1935.
') KARCZEWSKI, s. 42—97.
PRAGA NA TLE NAJSTARSZEGO SWEGO PLANU
Archiwa i zbiory prowincjonalne posiadają jeszcze wiele nieznanych
planów całej Warszawy lub jej części. Do nich należy odnaleziony w roku
1947 przez p. Adama Kotwickiego w zbiorach zamku łańcuckiego plan
Pragi z roku 1765 *). Tytuł jego umieszczony w prawym rogu u góry, w ję-
zyku niemieckim, jest następujący: „Plan von denem in Prag liegenden
Konigl'"- Furstlich-Bischofflichen Geistlichen zum Capitel gehórigen und
adelichen Grunden, Platzen und Feldern bis an die Grentze von Targówek".
Pod tym przydługim, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, tytułem — krótka
legenda objaśnia, że kolorem czerwonym oznaczono grunta książęce, a żół-
tym — biskupie. W prawym rogu u dołu znajduje się podziałka liniowa
wyznaczona w łokciach i sznurach, nad nią umieszczona dość ozdobna
„gwiazda" kierunków geograficznych z polskimi napisami najeżonymi błę-
dami ortograficznymi. Sam plan sytuowany jest mniej więcej na wschód
zamiast na północ. W prawym roku u dołu, już poza ramką, podpis: „De-
lineavit 1765 M(aciej) Deutsch Geometra Juratus".
Autor piargu „jeometra" Deutsch nie jest nam obcy, choć nie figuruje
w Biograficznym Akademii. Wymierzył on i oznaczył w pierw-
szych latach panowania Stanisława Augusta przed 1770 r. kilkanaście no-
wych ulic, między innymi przecznice Marszałkowskiej od Wilczej do Sien-
nej włącznie, oraz kilka ulic w zachodniej i południowej części miasta *).
Prócz tego dla Komisji Brukowej sporządził Deutsch w latach 1754—1773
wiele planów różnych dzielnic Warszawy, między nimi plany znacznej
części Skaryszewa i Saskiej Kępy, będące jakby uzupełnieniem omawiane-
go planu Pragi ^). Sporządzał też plany na zlecenie Briihla i marszałka
Lubomirskiego. Był autorem wielu planów regulacyjnych, wykonanych,
m. i. ulicy Aleksandrii (Kopernika). Zwykle na swych planach podpisywał
się tak, jak na planie Pragi „Geometra Juratus", na jednym tylko planie
podpisał się „major". Prof. Karczewski przypuszcza, że Deutsch miał pra-
cownię, świadczyłaby o tym bardzo znaczna ilość planów, którą podpisał
i bardzo wielka, której nie podpisywał, a których autorstwo nie nasuwa
wątpliwości"). Bowiem plany wykonane przez Deutscha odznaczają się
pewną charakterystyczną niestarannością rysunku, kreska jego jest nie-
równej grubości, opisanie planu niestaranne i zawierające liczne błędy or-
tograficzne. Planom brak wykończenia, częste są opuszczenia. Mimo to
treść ich jest przeważnie ścisła, a wielka ilość planów geometry świadczyła
o jego wziętości oraz o dużej praktyce i doświadczeniu jako dobrego fa-
chowca.
') Kopia tego planu, wykonana przez p. M. Flisa, znajduje się w warszawskim
Archiwum Miejskim, a odbitka światłocieniowa w Państwowym Instytucie Historii
Sztuki.
h Ks. Fr. KUROWSKI: „Pamiątki historyczne Warszawy", Archiwum Miejskie,
rękopis 25, przypis 21 do rozdziału V.
") Wł. ROSTOCKI: „Inwentarz akt dawnych m. st. Warszawy przechowanych
w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie", Warszawa ekonomiczne i admi-
nistracyjne, sygn. 29—33, Mapy i plany Starej Warszawy po Komisji Brukowej oraz
854 Planty różne ulic i miast Starej i Nowej Warszawy, oraz A. J. M. KARCZEWSKI:
Plany Warszawy w wieku XVIII i pocz. xix, s. 42-—9?. Patrz też K. BUCZEK: Prace
kartografów pruskich w Polsce, Prace Komisji Atlasu Hist. Polski, zesz. III, Kra-
ków 1935.
') KARCZEWSKI, s. 42—97.