Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (11.1949)

376

Stanisław Herbst

(9)

XX w. Z miast Tatarzy ocalałych rzemieślników uwozili, zaś zniszczenia
przyniosły zastój gospodarczy na przeciąg stulecia. Lepiej przetrwała pery-
feryjna kultura Nowogrodu i Halicza, ale metropolia — Kijów już nigdy
nie miała odzyskać swego znaczenia. W w. XIV zaczyna się odbudowa gos-
podarcza od Nowgorodu a punkt ciężkości potem przesunie się do Moskwy.
Poziom produkcji sprzed najazdu nie był jednak osiągnięty. Wytwarzają
teraz dobre ośrodki gospodarcze wyodrębnione spośród wsi: rjadki, sło-
body. Centralistyczne państwo tworzy teraz przedsiębiorstwa przemysło-
we zatrudniające coraz większą liczbę czeladzi (zwłaszcza w dziedzinie lud-
wisarstwa).
Obszerny wywód poświęca R. zagadnieniu cechów na Rusi w tym
czasie. Dowodów na to nie ma, z poszlak autor wnioskuje, iż istniały nie-
które elementy organizacji cechowej: cerkiew bracka, wspólne uczty rze-
mieślników jednego zawodu, solidarne wystąpienia polityczne „czarnych
ludzi" na rzecz centralnej władzy przeciw partykularyzmowi bojarstwa
i majstrów. Istnienia cechów jednak R. udowodnić nie może.
Dzieło Rybakova stanowi niewątpliwie doniosły etap historiografii
rzemiosła ruskiego, przez zebranie materiałów, jego ocenę, przeprowadzenie
wieloletnich własnych drobiazgowych badań i sformułowanie hipotez robo-
czych oraz poglądów syntetycznych. Dla nas ') nie tylko ważne jako opra-
cowanie obszaru sąsiedniego, ale też jako wysunięcie nowej, nieuprawianej
przez naszych historyków sztuki i archeologów problematyki.
Stanislas Herbst

Jiri CAREK, Romańska Praha, 1947, s. 488, tabl. 20.
Zagadnieniami początków organizmu miejskiego Pragi, jego rozwoju
w epoce romańskiej i najdawniejszymi pomnikami architektonicznymi z te-
go czasu zajmował się długi szereg badaczy. Jeszcze w połowie ubiegłego
stulecia napisał na ten temat pionierską pracę V. V. Tomek, w roku 1923
ukazało się dzieło V. Birnbauma, w latach 30-tych K. Fiali. Ponadto liczne
przyczynki o charakterze monograficznym wyszły spod piór J. Cibulki,
V. Richtera, K. Gutha, V. Menela, A. Matejcka i wielu innych. Wraz z od-
kryciami lat wojennych i powojennych nagromadził się olbrzymi materiał
naukowy, rozproszony po rozmaitych wydawnictwach i częściowo tylko
publikowany. Stworzyło to palącą potrzebę ujęcia syntetycznego wszyst-
kich elementów składających się na obraz urbanistyczny Pragi romańskiej.
Opracowaniem takim jest dzieło Carka. Autor w oparciu o szczegó-
łowe poszukiwania archiwalne i terenowe własne oraz wyniki badań po-
przedników, odmalowuje pierwotną siedzibę książęcą o wałach glinianych
z palisadami drewnianymi, jej stopniową przemianę w romański gród ka-
mienny. Widzimy jak ustępuje zabudowa z berwion, jak wyrastają po
kolei kościoły Panny Marii, św. Wita, św. Jerzego, św. Tomasza, Wszystkich
Świętych. Przejrzyście zarysowują się przebudowy i rozbudowy poszcze-
gólnych obiektów, świadomy postęp ku coraz dojrzalszym formom archi-
tektonicznym. Przemiana pierwotnego gródka w gród kamienny rozpo-

*) Badania polskie jako materiał porównawczy są uwzględnione częściowo; szer-
sze uwzględnienie materiału obcego dałoby tło: ujawniłoby to co w rozwoju Rusi było
swoiste i to co było elementem historii powszechnej.