DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Recenzje i sprawozdania
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Antyk w średniowieczu: Książka Adhémara i zagadnienia z nią związane
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34477#0140
134
Jan Białostocki
(2)
wodzi się ze starożytności: Burgundzki kronikarz powiada o królu angiel-
skim Henryku V, ze „podobnie, jak dawniej Rzymianie, utrzymywał rycer-
ski porządek". Król Rene d'Anjou umieszcza w swej fantazji herby Cezara,
Heraklesa i Troilusa obok herbów Artura i Lancelota"). Autorytatywny
duch średniowiecza skłaniał do uznania wagi również i starożytnych auto-
rytetów ').
Dante traktuje już jednak odrębny świat antyczny jako paralelę
chrześcijańskiego, nie stawiając ich jeszcze na równi"). Przejście późnego
antyku do wczesnego średniowiecza odbywa się drogą ciągłości"), konty-
nuacji języka, instytucji, zespołu wiadomości tworzących wiedzę praktycz-
ną i teoretyczną, prawa, medycyny —- całego właściwie obrazu świata,
człowieka i przyrody który, przejęty przez wieki średnie został prze-
kształcony w sensie uzgodnienia go z nauką moralną i teologiczną chrześci-
jaństwa. Nie tylko w zakresie kultury, ale również i historii gospodarczej
ciągłość rozwoju, jedność organiczna antyku i wczesnego średniowiecza są
dziś stwierdzone '^). Zdaniem Pirenna dopiero wejście na arenę historycz-
ną Islamu było czynnikiem, który zburzył starożytną jedność śródziemno-
morską zachodu i wschodu '^). Zdaniem Pevsnera początkiem „prawdzi-
wego" średniowiecza było dopiero cesarstwo Ottonów "). Niemniej jednak
") J. HUIZINGA, The Waning of the Middle Ages, London, 1937, 59.
') E. LUTHGEN, Anfike und Mittelalter, Festschrift Clemen, Bonn,
1926, 220; PANOFSKY, Studies, op. cit. 27.
*) J. BURCKHARDT, Kultur der Renaissance in Italien, III, 4; Cf. MOMMSEN,
op. cit. 238. W Karolińskich malowidłach pałacu w Ingelsheim opisanych przez
ERMOLDUSA NIGELLUSA (De laude Hludovici IV, 244—284) występują równoległe;
odpowiadające sobie cykle przedstawień czynów władców antycznych i chrzecijań-
skich. Patrz: J. v. SCHLOSSER, Schriftquellen zur Geschichte der karolingischen
Kunst, Wien, 1092, nr 1007, s. 364, 5.
") Por. ostatnio popularne przedstawienie tego procesu w lit. polskiej: K. TY-
MIENIECKI, Starożytność w kulturze wczesnego średniowiecza, (Katowice) 1947.
(Wiedza Powszechna, bez nru).
"") E. LUTHGEN, op. cit. 219—220.
") A. DOPSCH, Wirtschaftliche und soziale Grundlagen der europaischen Kul-
turentwicklung aus der Zeit von Caesar bis auf Karl den Grossen, 2 wyd. Wiedeń
1923—4, 2 vol., stwierdził brak „cezury" w historii ekonomicznej pomiędzy okresem
poprzedzającym usadowienie się Germanów w obrębie cesarstwa, i okresem, który
nastąpił później. Por. H. PIRENNE, Le mouvement economique et social w La Civi-
lisation Occidentals au Moyen Age du Xle au milieu du XVe siecle, Histoire du Moyen
Age, Tome VIII, Paris 1941, 7.
^') H. PIRENNE, Un contraste economique: Merovingiens et Carolingiens, R e-
vue Beige de Philosophie et d'H i s t o i r e, v. I (1922) i II (1923);
tenże autor: Mahomet et Charlemagne, Paris 1937. Obiekcje na ten temat: H. LAU-
RENT, Byzantion, VII, 1932, 496 nn.; Cf. PIRENNE, Le Mouvement economi-
que, op. cit. 8.
Sprawa początków średniowiecza jest sporna. PEVSNER. The Term „Archi-
tect" in the Middle Ages, Speculum XVII, 1942, 562, pisze: „Rozwój prawdziwy
średniowiecza nastąpił nie wcześniej niż przy końcu IX, na początku X wieku. Za-
łamało się wówczas sztuczne cesarstwo Karola Wielkiego; nastąpiły zawzięte walki
na całym terytorium pomiędzy prowincjonalnymi książętami i dowódcami. Poprze-
dzały one ustanowienie bardziej już średniowiecznego cesarstwa Ottona. Narodził
się i począł się rozwijać feudalizm, kluniacka reforma wprowadziła nowy typ zachod-
niego życia zakonnego; w architekturze panował wówczas „ciemny wiek", który miał
utorować drogę nowej, zachodniej koncepcji stylu romańskiego". F. OELMANN, mó-
wi o późnym antyku karolińskim: Zur Kenntnis der Karolingischen und Omajadischen
Spatantike, M i t t. d. D e u t s c h. Arch. Inst. Rom, 1923—4. Porównaj
także występujące w XVII wieku rozróżnienie: „media et infima latinitas" oddzie-
lające wieki „średnie" do Karola Wielkiego i „najniższe" do początków renesansu.
Cf. A. GIEYSZTOR, Zarys nauk pomocn. historii. Warszawa 1948 (3 wyd. skrypt).
II, 252. H. FOCILLON, Du Moyen Age germanique au Moyen Age occidental, w:Moyen
Age, Survivances et Reveils, Montreal 1945, 31 różniąc się od Pirenna upatruje w kul-
Jan Białostocki
(2)
wodzi się ze starożytności: Burgundzki kronikarz powiada o królu angiel-
skim Henryku V, ze „podobnie, jak dawniej Rzymianie, utrzymywał rycer-
ski porządek". Król Rene d'Anjou umieszcza w swej fantazji herby Cezara,
Heraklesa i Troilusa obok herbów Artura i Lancelota"). Autorytatywny
duch średniowiecza skłaniał do uznania wagi również i starożytnych auto-
rytetów ').
Dante traktuje już jednak odrębny świat antyczny jako paralelę
chrześcijańskiego, nie stawiając ich jeszcze na równi"). Przejście późnego
antyku do wczesnego średniowiecza odbywa się drogą ciągłości"), konty-
nuacji języka, instytucji, zespołu wiadomości tworzących wiedzę praktycz-
ną i teoretyczną, prawa, medycyny —- całego właściwie obrazu świata,
człowieka i przyrody który, przejęty przez wieki średnie został prze-
kształcony w sensie uzgodnienia go z nauką moralną i teologiczną chrześci-
jaństwa. Nie tylko w zakresie kultury, ale również i historii gospodarczej
ciągłość rozwoju, jedność organiczna antyku i wczesnego średniowiecza są
dziś stwierdzone '^). Zdaniem Pirenna dopiero wejście na arenę historycz-
ną Islamu było czynnikiem, który zburzył starożytną jedność śródziemno-
morską zachodu i wschodu '^). Zdaniem Pevsnera początkiem „prawdzi-
wego" średniowiecza było dopiero cesarstwo Ottonów "). Niemniej jednak
") J. HUIZINGA, The Waning of the Middle Ages, London, 1937, 59.
') E. LUTHGEN, Anfike und Mittelalter, Festschrift Clemen, Bonn,
1926, 220; PANOFSKY, Studies, op. cit. 27.
*) J. BURCKHARDT, Kultur der Renaissance in Italien, III, 4; Cf. MOMMSEN,
op. cit. 238. W Karolińskich malowidłach pałacu w Ingelsheim opisanych przez
ERMOLDUSA NIGELLUSA (De laude Hludovici IV, 244—284) występują równoległe;
odpowiadające sobie cykle przedstawień czynów władców antycznych i chrzecijań-
skich. Patrz: J. v. SCHLOSSER, Schriftquellen zur Geschichte der karolingischen
Kunst, Wien, 1092, nr 1007, s. 364, 5.
") Por. ostatnio popularne przedstawienie tego procesu w lit. polskiej: K. TY-
MIENIECKI, Starożytność w kulturze wczesnego średniowiecza, (Katowice) 1947.
(Wiedza Powszechna, bez nru).
"") E. LUTHGEN, op. cit. 219—220.
") A. DOPSCH, Wirtschaftliche und soziale Grundlagen der europaischen Kul-
turentwicklung aus der Zeit von Caesar bis auf Karl den Grossen, 2 wyd. Wiedeń
1923—4, 2 vol., stwierdził brak „cezury" w historii ekonomicznej pomiędzy okresem
poprzedzającym usadowienie się Germanów w obrębie cesarstwa, i okresem, który
nastąpił później. Por. H. PIRENNE, Le mouvement economique et social w La Civi-
lisation Occidentals au Moyen Age du Xle au milieu du XVe siecle, Histoire du Moyen
Age, Tome VIII, Paris 1941, 7.
^') H. PIRENNE, Un contraste economique: Merovingiens et Carolingiens, R e-
vue Beige de Philosophie et d'H i s t o i r e, v. I (1922) i II (1923);
tenże autor: Mahomet et Charlemagne, Paris 1937. Obiekcje na ten temat: H. LAU-
RENT, Byzantion, VII, 1932, 496 nn.; Cf. PIRENNE, Le Mouvement economi-
que, op. cit. 8.
Sprawa początków średniowiecza jest sporna. PEVSNER. The Term „Archi-
tect" in the Middle Ages, Speculum XVII, 1942, 562, pisze: „Rozwój prawdziwy
średniowiecza nastąpił nie wcześniej niż przy końcu IX, na początku X wieku. Za-
łamało się wówczas sztuczne cesarstwo Karola Wielkiego; nastąpiły zawzięte walki
na całym terytorium pomiędzy prowincjonalnymi książętami i dowódcami. Poprze-
dzały one ustanowienie bardziej już średniowiecznego cesarstwa Ottona. Narodził
się i począł się rozwijać feudalizm, kluniacka reforma wprowadziła nowy typ zachod-
niego życia zakonnego; w architekturze panował wówczas „ciemny wiek", który miał
utorować drogę nowej, zachodniej koncepcji stylu romańskiego". F. OELMANN, mó-
wi o późnym antyku karolińskim: Zur Kenntnis der Karolingischen und Omajadischen
Spatantike, M i t t. d. D e u t s c h. Arch. Inst. Rom, 1923—4. Porównaj
także występujące w XVII wieku rozróżnienie: „media et infima latinitas" oddzie-
lające wieki „średnie" do Karola Wielkiego i „najniższe" do początków renesansu.
Cf. A. GIEYSZTOR, Zarys nauk pomocn. historii. Warszawa 1948 (3 wyd. skrypt).
II, 252. H. FOCILLON, Du Moyen Age germanique au Moyen Age occidental, w:Moyen
Age, Survivances et Reveils, Montreal 1945, 31 różniąc się od Pirenna upatruje w kul-