Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (11.1949)

146

Aleksander Gieysztor

(14)

Autor zwraca uwagę na inne odkrycie, na dziedzińcu zw. Na baszcie
u wjazdu zachodniego na Hradczyn.
Znaleziono tam mianowicie romańską ciosową podmurówkę wieży
o rzucie kwadratowym, (o boku 5,20 m, dzwonicy drewnianej — jak inter-
pretuje autor), ślady muru obwodowego o wątku romańskim, posadzkę
kamienną jakiegoś wnętrza, zapewne kościelnego, skoro pod nią i obok
niej odkryto groby z dwu okresów. Starsze są datowane przez kabłączki
skroniowe z końca IX i pocz. X w., m. in. przez porównanie z podobnymi
znaleziskami przy rotundzie św. Wita, i należą do pierwotnego kościoła
drewnianego o konstrukcji najprawdopodobniej łątkowej. Młodsze groby,
z XI w., umieszczono pod płytami następnego w tym samym miejscu ko-
ścioła drewnianego na podmurówce. Bardzo ciężkie warunki dostępu na
terenie zabudowanym uniemożliwiły autorowi zdanie sprawy nawet
z hipotetycznego rzutu obu tych budowli, poznanych z minimalnego
fragmentu (ok. 5X3 m). Widzi on w tych reliktach ślady kościoła P. Marii,
wyjaśniając skrajne jego położenie, dziś pod najbardziej na zachód wysu-
niętymi budynkami Hradczynu, dłuższym wywodem o początkach grodu
praskiego.
Opierając się na przekazie (co prawda bardzo niepewnej daty, ra-
czej interpolacji) Krystianowego żywota św. Wacława o reakcji pogańskiej
pod przywództwem Strojmira przeciw Borzywojowi, snuje autor nastę-
pujący obraz narastania form osadniczych w Pradze. Oba brzegi Wełta-
wy wykazują ślady gęstego osadnictwa wczesnodziejowego, zwłaszcza zaś
Mała Strana. Na późniejszym Hradczynie metrykę przedprzemyślidzką
miałby tylko kopiec Zizi wzmiankowany przez Kosmosa z racji pobytu
Chrobrego, położony niegdyś na zachód od rotundy św. Wita. Groby
przedchrześcijańskie znalezione w zach. części Hradczynu wskazywałyby
także na tę połać jako na pierwotny ośrodek kultowy, skąd by wyszedł
bunt Strojmira i gdzie po stłumieniu pogaństwa Borzywój wzniósł kościół
P. Marii. Dopiero w początkach X w. za sprawą Przemyślidów dotąd
przebywających na Levym Hradcu powstaje gród praski bardziej na
wschód na tym samym wzniesieniu, oddzielony od P. Marii wałem, a po-
tem za Sobiesława murem i fosami. Do bramy zachodniej tego założenia
obronnego droga wiodła opodal starego kościoła. Dotrwał on aż do okresu
ożywionej działalności budowlanej w XIV w.; wówczas został rozebrany,
jego teren zabudowy, a tytuł przeniesiono do kaplicy pałacowej.
Ponowna konfrontacja tekstów, zwłaszcza rubrycel z mszałów
katedry św. Wita z XIV i XV w., zawierających przebieg procesyj na gro-
dzie, przekonywa w sposób dostateczny czytelnika o tym, że hipoteza
B. jest lepsza od dotychczasowych, godzi brzmienie źródeł pisanych
z ukształtowaniem przyrodzonym i architektonicznym terenu, ma także
zaczepienie w postaci odkrytych fragmentów romańskich. Jednakowoż
trzeba dorzucić, że jak się wydaje, materiał archeologiczny z Hradczynu
pochodzi z tak przypadkowych odkryć, głównie przy bieżących pracach
budowlanych, iż trudno nie rezerwować możliwości zmiany poglądu choć-
by w wyniku całkowitego zbadania fortyfikacji Sobiesława. Poznano je
dotąd dosyć powierzchownie na odcinkach widocznych w piwnicach jego
palatium, nie docierając nigdzie do ich posadowienia. W obecnym stanie
rzeczy praca B. może uchodzić za tymczasową, dobrą hipotezę roboczą.
Wątpliwości też budzi oparcie poglądu na genezę Hradczyna o podejrzany
przekaz tyczący się buntu Strójmirowego, co zresztą nie wydaje się nie-
zbędne dla samej tezy. Brak natomiast obrazu sieci drożnej i choćby pro-