Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (11.1949)

152

Jan Białostocki

(20)

konserwatorów udało się uniknąć projektowanej przez okupantów ewa-
kuacji tkaniny na wschód. Przetrwała koniec wojny w piwnicach Luwru
i ukazana została Francuzom nazajutrz po wyzwoleniu, w listopadzie 1944.
W związku z wystawą i powstałymi problemami konserwacyjnymi
wzrosło zainteresowanie obiektem, czego wyrazem są dwie omawiane pu-
blikacje — francuska i angielska. W ostatnich latach wykonano nowy
komplet fotografii, który posłużył za materiał ilustracyjny dla albumu
Verriera. Reprodukcje w książeczce MacLagana — zawiera ona, podob-
nie jak publikacja francuska ilustrację całości tkaniny — oparte są nie-
stety na zdjęciach bardzo starych, pochodzących z r. 1871, gdy sporządzo-
no je w ratuszu miasta Bayeux w trudnych warunkach, na specjalne za-
mówienie rządu brytyjskiego. Nic dziwnego, że jakość tych zdjęć nie jest
zadowalająca, szczególnie w zestawieniu z doskonałymi, nowymi fotogra-
fiami. Publikacja ,,Penguina" daje zupełnie błędne pojęcie o kolorystycz-
nych cechach tkaniny, co uderza wyraźnie, gdy porównuje się te „ręcznie
kolorowane" powiększenia zdjęć z barwnymi reprodukcjami wydawnic-
twa „Tel". We francuskiej publikacji duży format stronic pozwolił na
ilustracje o wielkości równej F5 oryginału. Album ten, zgodnie z nadzieją
wydawcy, zastępuje w wielu wypadkach badanie samej tkaniny. Angiel-
ska publikacja nie może, z tytułu chociażby drobnego formatu i wspom-
nianych mankamentów reprodukcyjnych spełniać podobnego zadania. Jest
natomiast znacznie dostępniejsza, zwłaszcza w Polsce i zawiera doskonały
wstęp, jak wszystkie książki znakomitej, redagowanej przez Nicolausa
Pevsnera serii „The King Penguin Books".
Wstęp Jeana Verrier stanowi tylko bardzo ogólne wprowadzenie
w sprawy „Tkaniny" i w części rzeczowej opiera się w dużej mierze na
wstępie Jacques Duponta do katalogu paryskiego pokazu tkaniny
z r. 1944, — natomiast studium znanego nam z odwiedzin w Warszawie
Eryka MacLagana (dawnego dyrektora Victoria and Albert Museum
w Londynie) jest świetnym i krytycznym przeglądem zagadnień i poglą-
dów swych poprzedników.
Mimo braku jakichkolwiek akcentów nacjonalistycznych zarówno
jeden jak i drugi autor skłonni są widzieć genezę tkaniny we własnej
ojczyźnie. Verrier czyni to posługując się ogólnikowym i nieobowiązu-
jącym porównaniem stylu tkaniny z freskami romańskimi, szczególnie ze
sklepieniem St. Savin-sur-Gartempe. Zdaniem jego w cechach stylistycz-
nych tych malowideł należy upatrywać pokrewieństw z tkaniną: w ich
ekspresji, uproszczeniach, dekoratywności, w ruchu pozbawionym ge-
stu (?): „Dzięki tym znamionom tkanina z Bayeux zbliża się do słynnych,
i to jak najsłuszniej, tworów plastycznych sztuki romańskiej w naszym
kraju".
Argumentacja MacLagana jest bardziej rozbudowana i przekony-
wująca, wiąże się zresztą z poglądami wielu francuskich „archeologów"
jak Enlart czy Msgr Batiffol. Nie kwestionując przeznaczenia opony dla
poświęconej w 1077 r. nowej katedry biskupa Odona w Bayeux, sądzi on
jednak, że zabytek wykonany został w Anglii. Odon, brat przyrodni Wil-
helma Zdobywcy odegrał dość ważną rolę w podboju Anglii i otrzymał
tam hrabstwo Kentu, a podczas nieobecności Wilhelma sprawował nawet
funkcje regenta. Konspirując w celu zdobycia tiary papieskiej popadł
w niełaskę króla, w 1083 aresztowany po raz pierwszy, w 1088 wygnany,
zmarł w 1097 w Palermo w drodze na pierwszą krucjatę. Znaczna rola
jaka przypada Odonowi w opowieści „Tkaniny" pozwala na przyjęcie do-
mysłu, że on właśnie był jej fundatorem. Wykonał ją dlań zapewne war-