DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Białostocki, Jan: Harfa Dawida i młot Tubalkaina: miniatura biblii płockiej : Próba interpretaji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34477#0180
172
Jan Białostocki
(4)
dzierżących atrybuty — ikonografia tych alegorii oparta jest na Zaślubi-
nach Merkurego z Filologią *°) zawartych w Satyriconie Martia-
nusa Capelli, i 2° najsłynniejsi przedstawiciele poszczególnych artium, któ-
rzy pojawiają się u Izydora z Sevilli w Etymologiarum libri
XX ").
Jako personifikacja alegoryczna muzyki w źródłach występuje za-
zwyczaj postać kobieca grająca na instrumencie strunnym *"); pierwsze
znane realizacje plastyczne przedstawiają kobietę grającą na dzwonkach —
w rzeźbie prawych drzwi zachodniego portalu w Chartres (uderza młotkiem
w 3 dzwonki, na kolanach jej leży ośmiostrunna harfa, po bokach wiszą
wiole) "), w rzeźbie lewego zachodniego okna w Laon") i na witrażu
w Laon ^). W Hortus Deliciarum Herrady z Landsberg (ok.
1170) muzyka *°) gra na harfie (c i t h a r a), obok niej wiszą gęśle (lira)
i lutnia z korbą (organistrum). Również niekiedy słowik jest ale-
gorią muzyki^); w późniejszej sztuce średniowiecznej atrybutem jej stają
się organy.
Najdawniej uznanym wynalazcą i reprezentantem muzyki jest wy-
mieniony w Genesis (4, 22) Tubalkain: ,,Sella też urodziła Tubalkaina,
rzemieślnika wszelkiej roboty, od miedzi i od żelaza". Tubal, pochodzący
od Kaina, który wynalazł muzykę uderzając w dźwięczny metal dwoma
młotami różnej wagi *"). Inni co prawda (Cassiodor) za wynalazcę muzyki
*°) Martianus CAPELLA, Satyricon IX, 909.
") CLEMEN, J a h r b u c h d. K h. S. d. a. K H, Wien XVII, 13 nn.
i XXIII, 327 nn.; Reprezentanci sztuk występujący obok personifikacji mają swą ana-
logię w słynnych artystach, którzy towarzyszyli w starożytności muzom. Np. Euterpe,
dzierżącej flet towarzyszył Stesichoros. Por. mozaikę w Trewirze (publ. STUDEMUND,
Jahrbuch des K a i s. D e u t s c h. A r c h a o 1. I n s t., 1890, 1/5); cf.
J. v. SCHLOSSER, Beitrage zur Kunstgeschichte aus den Schriftsquellen des friihen
Mittelalters, Wien 1891, s. 131.
*-) Martianus CAPELLA, j. w.; Alain de Lille (f 1202), Anticlaudianus, Ks. III,
rozdz. V; Cf. MALE 78. Witraż w Auxerre, świecznik XIII w. w Mediolanie.
*") VIOLLET-LE-DUC, II, 2, repr. MALE 87, il. 44.
") VIOLLET-LE-DUC, 7, il. 15.
MALE, 85, il. 43.
*°) H. BESSELER, Die Musik des Mittelalters und der Renaissance, Wildpark—
Potsdam 1931, 92, il. 50.
Romańska misa z brązu, cf. Z e i t s c h r. f. C h r i s 11. Kunst. 1897,
239 nn.; MOLSDORFF, 226.
'") Wincenty z BEAUVAIS, (przekazując wiadomość Petrusa COMESTORA),
Speculum doctrinale, lib. XVI, cap. XXV; Cf. MALE, 86. Zapewne przeniesiono tu na
Tubalkaina cechę przypisywaną przez Pismo Sw. bratu jego Jubalowi: ,,A imię brata
jego było Jubal, który był ojcem wszystkich grających na harfie i na muzyckim na-
czyniu" (Gen. 4, 21). Cf. analogiczne przypuszczenie: L. STAUCH, Ambos, Reallexicon
z. deut. Kunstgeschichte, I, 635. Kiedy indziej zawód kowala, wykonywany według
Pisma przez Tubalkaina wiązano z Jubalem-muzykiem, cf. drzeworyt z FRANCHINO
Jan Białostocki
(4)
dzierżących atrybuty — ikonografia tych alegorii oparta jest na Zaślubi-
nach Merkurego z Filologią *°) zawartych w Satyriconie Martia-
nusa Capelli, i 2° najsłynniejsi przedstawiciele poszczególnych artium, któ-
rzy pojawiają się u Izydora z Sevilli w Etymologiarum libri
XX ").
Jako personifikacja alegoryczna muzyki w źródłach występuje za-
zwyczaj postać kobieca grająca na instrumencie strunnym *"); pierwsze
znane realizacje plastyczne przedstawiają kobietę grającą na dzwonkach —
w rzeźbie prawych drzwi zachodniego portalu w Chartres (uderza młotkiem
w 3 dzwonki, na kolanach jej leży ośmiostrunna harfa, po bokach wiszą
wiole) "), w rzeźbie lewego zachodniego okna w Laon") i na witrażu
w Laon ^). W Hortus Deliciarum Herrady z Landsberg (ok.
1170) muzyka *°) gra na harfie (c i t h a r a), obok niej wiszą gęśle (lira)
i lutnia z korbą (organistrum). Również niekiedy słowik jest ale-
gorią muzyki^); w późniejszej sztuce średniowiecznej atrybutem jej stają
się organy.
Najdawniej uznanym wynalazcą i reprezentantem muzyki jest wy-
mieniony w Genesis (4, 22) Tubalkain: ,,Sella też urodziła Tubalkaina,
rzemieślnika wszelkiej roboty, od miedzi i od żelaza". Tubal, pochodzący
od Kaina, który wynalazł muzykę uderzając w dźwięczny metal dwoma
młotami różnej wagi *"). Inni co prawda (Cassiodor) za wynalazcę muzyki
*°) Martianus CAPELLA, Satyricon IX, 909.
") CLEMEN, J a h r b u c h d. K h. S. d. a. K H, Wien XVII, 13 nn.
i XXIII, 327 nn.; Reprezentanci sztuk występujący obok personifikacji mają swą ana-
logię w słynnych artystach, którzy towarzyszyli w starożytności muzom. Np. Euterpe,
dzierżącej flet towarzyszył Stesichoros. Por. mozaikę w Trewirze (publ. STUDEMUND,
Jahrbuch des K a i s. D e u t s c h. A r c h a o 1. I n s t., 1890, 1/5); cf.
J. v. SCHLOSSER, Beitrage zur Kunstgeschichte aus den Schriftsquellen des friihen
Mittelalters, Wien 1891, s. 131.
*-) Martianus CAPELLA, j. w.; Alain de Lille (f 1202), Anticlaudianus, Ks. III,
rozdz. V; Cf. MALE 78. Witraż w Auxerre, świecznik XIII w. w Mediolanie.
*") VIOLLET-LE-DUC, II, 2, repr. MALE 87, il. 44.
") VIOLLET-LE-DUC, 7, il. 15.
MALE, 85, il. 43.
*°) H. BESSELER, Die Musik des Mittelalters und der Renaissance, Wildpark—
Potsdam 1931, 92, il. 50.
Romańska misa z brązu, cf. Z e i t s c h r. f. C h r i s 11. Kunst. 1897,
239 nn.; MOLSDORFF, 226.
'") Wincenty z BEAUVAIS, (przekazując wiadomość Petrusa COMESTORA),
Speculum doctrinale, lib. XVI, cap. XXV; Cf. MALE, 86. Zapewne przeniesiono tu na
Tubalkaina cechę przypisywaną przez Pismo Sw. bratu jego Jubalowi: ,,A imię brata
jego było Jubal, który był ojcem wszystkich grających na harfie i na muzyckim na-
czyniu" (Gen. 4, 21). Cf. analogiczne przypuszczenie: L. STAUCH, Ambos, Reallexicon
z. deut. Kunstgeschichte, I, 635. Kiedy indziej zawód kowala, wykonywany według
Pisma przez Tubalkaina wiązano z Jubalem-muzykiem, cf. drzeworyt z FRANCHINO