DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Wiliński, Stanisław: Sprawozdanie z inwentaryzacji zabytków sztuki powiatu świebodzińskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34477#0361
(2) Sprawozdanie z inwetaryzacji zabytków sztuki powiatu świebodzińskiegc Ml
Zniszczenia wojenne w dużym stopniu zmniejszyły ilość zabytków
pow. Swiebodzińskiego. Rozgrabieniu uległy zbiory muzeum w Świebo-
dzinie, gdzie znajdowały się zabytki, odnoszące się do przeszłości miasta
jak i powiatu. Nikłej ilości zabytków średniowiecznych nie należy kłaść
tylko na karb wojen, pustoszących obszar powiatu. Z XVI wieku znane
są wypadki niszczenia dawnych wystrojów kościelnych przy przejmowaniu
kościołów katolickich przez protestantów (np. w Ośnie 1538)'). Wizytacje
kościołów katolickich z XVII w. wymieniają jeszcze dość znaczną liczbę
argentyliów kościelnych, paramentów, jak i archiwów dzisiaj zaginionych
lub zniszczonych *).
Interpretując wartość zachowanych zabytków sztuki powiatu świe-
bodzińskiego należy zastosować kryteria, wynikające w pewnej mierze
z czynników pozaartystycznych, więc warunków historyczno-geograficz-
nych, jak i splotu czynników politycznych, które niewątpliwie zaciążyły
na plastycznej redakcji zabytków. Wypada uświadomić sobie również i to,
że wydane sądy o obecnie zachowanych zabytkach sztuki, mogą odbiegać
nieco od obrazu rzeczywistego, co wyniknie przede wszystkim z nieznajo-
mości pierwotnego zasobu zabytków sztuki.
UWAGI GEOGRAFICZNO-HISTORYCZNE.
Powiat świebodziński (9108 km' powierzchni) zajmuje środkową część
Ziemi Lubuskiej. Ukształtowanie terenu tworzą faliste, wysokie niekiedy
wzgórza stanowiące przechodzącą tędy południową część luku środkowo
lubuskiej moreny czołowej. Krajobraz poprzecinały doliny — rynny polo-
dowcowe, w których płyną potoki. W niektórych z dolin znajdują się
jeziora polodowcowe, przy czym jedno z nich Niesulica jest największym
jeziorem Ziemi Lubuskiej. (5 km"). Przez południowy kraniec powiatu
przepływa Odra, do której pod Cigacicami wpada Obrzyca. Pomiędzy
wzgórzami moreny czołowej ciągną się równiejsze płaszczyzny moreny
dennej, a w połudn. zach. części płaskie piaszczyska zandrowe. Część pin.
środkowa i wschodnia pow. posiada gleby urodzajniejsze, na zach. przewa-
żają piaski, pokryte dziś lasami sosnowymi lub mieszanymi. Obfitość
w tej części powiatu drzewa, przyczyniła się niemało do rozwoju budow-
nictwa drewnianego. Świadczy o tym duża tu niegdyś ilość zabytków
architektury drewnianej. Wzgórza morenowe, zawierające nadto żwir
i wielkie głazy, przeważnie granitowe, pozwalały na zużycie kamienia jako
budulca. Do wypalania cegieł służyła miejscowa glina moreny dennej
i czołowej.
Świebodzin, stolica powiatu i jego drugie największe miasto, Sule-
chów, położone są w dolinach polodowcowych. Przez dolinę, w której
usadowił się Świebodzin przepływa ku Obrzycy struga rozlewająca się na
wschód od miasta w wydłużone i coraz bardziej zanikające jezioro. Ota-
czając niegdyś miasto stanowiło ono ważny naturalny czynnik jego obrony.
Sulechów leży na dnie dość szerokiej południkowej pradoliny, którą prze-
pływa rzeczka, uchodząca powyżej Cigacic do Odry.
Powiat świebodziński w dzisiejszych granicach jest tworem admini-
stracyjnym sztucznym ze względu na swą historyczną przeszłość. Składa
się on obecnie z dwu odrębnych części, z części półn. czyli właściwej Ziemi
b Die Kunstdenkmaler der Provinz Brandenburg. IV B s. XXI.
-) JUNGNITZ, Visitationsberichte der Diozese Breslau, s. 626—664.
Zniszczenia wojenne w dużym stopniu zmniejszyły ilość zabytków
pow. Swiebodzińskiego. Rozgrabieniu uległy zbiory muzeum w Świebo-
dzinie, gdzie znajdowały się zabytki, odnoszące się do przeszłości miasta
jak i powiatu. Nikłej ilości zabytków średniowiecznych nie należy kłaść
tylko na karb wojen, pustoszących obszar powiatu. Z XVI wieku znane
są wypadki niszczenia dawnych wystrojów kościelnych przy przejmowaniu
kościołów katolickich przez protestantów (np. w Ośnie 1538)'). Wizytacje
kościołów katolickich z XVII w. wymieniają jeszcze dość znaczną liczbę
argentyliów kościelnych, paramentów, jak i archiwów dzisiaj zaginionych
lub zniszczonych *).
Interpretując wartość zachowanych zabytków sztuki powiatu świe-
bodzińskiego należy zastosować kryteria, wynikające w pewnej mierze
z czynników pozaartystycznych, więc warunków historyczno-geograficz-
nych, jak i splotu czynników politycznych, które niewątpliwie zaciążyły
na plastycznej redakcji zabytków. Wypada uświadomić sobie również i to,
że wydane sądy o obecnie zachowanych zabytkach sztuki, mogą odbiegać
nieco od obrazu rzeczywistego, co wyniknie przede wszystkim z nieznajo-
mości pierwotnego zasobu zabytków sztuki.
UWAGI GEOGRAFICZNO-HISTORYCZNE.
Powiat świebodziński (9108 km' powierzchni) zajmuje środkową część
Ziemi Lubuskiej. Ukształtowanie terenu tworzą faliste, wysokie niekiedy
wzgórza stanowiące przechodzącą tędy południową część luku środkowo
lubuskiej moreny czołowej. Krajobraz poprzecinały doliny — rynny polo-
dowcowe, w których płyną potoki. W niektórych z dolin znajdują się
jeziora polodowcowe, przy czym jedno z nich Niesulica jest największym
jeziorem Ziemi Lubuskiej. (5 km"). Przez południowy kraniec powiatu
przepływa Odra, do której pod Cigacicami wpada Obrzyca. Pomiędzy
wzgórzami moreny czołowej ciągną się równiejsze płaszczyzny moreny
dennej, a w połudn. zach. części płaskie piaszczyska zandrowe. Część pin.
środkowa i wschodnia pow. posiada gleby urodzajniejsze, na zach. przewa-
żają piaski, pokryte dziś lasami sosnowymi lub mieszanymi. Obfitość
w tej części powiatu drzewa, przyczyniła się niemało do rozwoju budow-
nictwa drewnianego. Świadczy o tym duża tu niegdyś ilość zabytków
architektury drewnianej. Wzgórza morenowe, zawierające nadto żwir
i wielkie głazy, przeważnie granitowe, pozwalały na zużycie kamienia jako
budulca. Do wypalania cegieł służyła miejscowa glina moreny dennej
i czołowej.
Świebodzin, stolica powiatu i jego drugie największe miasto, Sule-
chów, położone są w dolinach polodowcowych. Przez dolinę, w której
usadowił się Świebodzin przepływa ku Obrzycy struga rozlewająca się na
wschód od miasta w wydłużone i coraz bardziej zanikające jezioro. Ota-
czając niegdyś miasto stanowiło ono ważny naturalny czynnik jego obrony.
Sulechów leży na dnie dość szerokiej południkowej pradoliny, którą prze-
pływa rzeczka, uchodząca powyżej Cigacic do Odry.
Powiat świebodziński w dzisiejszych granicach jest tworem admini-
stracyjnym sztucznym ze względu na swą historyczną przeszłość. Składa
się on obecnie z dwu odrębnych części, z części półn. czyli właściwej Ziemi
b Die Kunstdenkmaler der Provinz Brandenburg. IV B s. XXI.
-) JUNGNITZ, Visitationsberichte der Diozese Breslau, s. 626—664.