DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.16954#0118
TRIDENTVM-
Vrhis Tridentinaper Paulum Gerardinum elegans & accurata defcriptio.
R B E M Tridentum,ad Athefim,loco amoeno,& falubre pofitam ,quam in decima R egione Itnli* in.
ter populos Mediterraneos, Plinius & Strabo collocant,GalIos condidiffe PcribitTrogus3ahj Ethni-
cos qui Duce Rheto in Alpibus fedes figentes,Rhetixnomen dedere,fed auftam poft fui fle 1 Brenno,
Duce Gallorum. Vtvtfe res habet, ciuitaseftperantiqfta, qua: a Primordio vanos fortitagubernandi
modos tandem Imperi) Romanorum,cui diu fubiefta fuit,inclinatione ceflit Oftrogottorum poten-
tia, quorum Rex Theodoricus,vt regnum fuum ab eo latere tutius reddcret,cinxit eam muro e lapide
quadrato vt etiamnum licet videre, non ineleganter,complexus circiter mille paflus,forma propemo
dum arcuata,munqtqjCaftellum Verrucae,ex altera fluminis ripa,Tridento imminens. Pofteieftisex
Italia Oftro^ottis.fubiugarunthanc ciuitatem Longobardi,tituloq; Ducatus Imperio fuo fubditam,
tenuerunt Sed & his cum eorum Rege Defiderio l Carolo Magno profligatis,poftliminio ad ius redijt
wS^umTex quo initium opibusamplificandx EcclefixTridentinx.NamCarolus Ripam oppidum ad Benacum , Valles
quafdam,&IurifiMiones pro fua in Deum pietateatque Ecclefias munificentia Epifcopo largitus, & prxclare de hac ipfa Ecclefia
eftmcritus^fefiiccelToribus fuisimperatoribus,Regibusq; Romanorum prxbuit documentum liberalitans. Secl fupra exteros emi-
nuit liberalitasConradi Saxonis.eius nominis II. Imperatoris,&Francix orientalis Elucis,qui Comitatum Tridentinum/euDu-
catum. feuMarchionatum,item vallem venuftam,acBolzamum Ecclefix huic donauitgus profanum, quod temporale vocant, la-
cro & fpiritualiconiungensjquam donationem deinde ratam habuerunt Sueuici fiinguinis Imperatores, Fr c er cusprimus & fe-
cundusHabiti funt de hincEpifcopi Tridentini Principes Imperi),fisque ab ImpRdiplomata (Regalia appellant) vt exteris Princi-
pibus data.Et vt huius ta infignis Ecclefix flatus perpetuo tutior, fecuriorq; perfifteret,adfcitus eft ei defenfor,& proteftor vicinus
Comes Tyrolis,cuius potentia,atque auftoritas ipfius Epifcopo &Ecclefix ad oimnes cafiis effet prxfidio,hoc onus vt alacrius fiifci
peret Comes,omatusfuit ab Epilcopobeneficijs minime vulgaribus,Caftns videlicet,atq; Iuriflinfliombus: ex quo inter ipfos Co-
mites & Epifcopos ad totius Prouincix,& dominiorum fecuritatcm,nata eft mutuo fuccurrendi, atq; auxilium ferendineceffitu-
doExercctitaqfEpifcopusprxterfpiritualemlurifdiftionem etiam temporalem,qu^m acceptam fert Imperatoribus,quos folos,
ac fupremosea in re dominos agnofcit,&honoraMri fpiritualib’ porro eft illi Metropolitanus Patriarcha Aquilegienfis Et quaqua
ciuitatem Tridentinam antea Reflabilem multa reddebant, vt templum Cathedraeoperis exquifitjfirfto Vigilio Epifcopo &
Martyri confecratum.Collegiom Canonicorum,vel nobilitate generis,vel doftrma Illuftrium,ipfiusEpifcopi hberam eleftionem
habentium infigne,& in quo Sanfti huius,atq; eius matris fantftx Maxcntix, aliorumq; fanftorum corpora,& rehquix prxcipua m
venerationehabentur.vtitemin templo Diui Petri,quod Germanorum eft B. Simonis pueri an te annos centum a perfidis ludxis
martyrio coronati corpus multis miraculis clarum:vt,Arcis quamEpifcopus inhabitatrmagnificentilffima,regijq;palatij in modum
ftrutftura, vt xdium priuatorum elegantia & commoditas tanta, quanta in nulla alia Carnate mediocri, qualis eft hxc,reperiri af-
firmant illi qui plerafque orbis regiones,Ciuitatesq;peragrarunt:vtriuuli,plateas omnes cilice concinne ftratas perenni decurfuir-
rigantes,atq; immunditiem omnem abluentes:huictamen Ciuitati tantum addidit celebritatis lacrum,& cecumenicumfiiperiori-
buS annis in ea habitum,finitumque concilium,vtpropterea inter prxcipuasEuropxCiuitates merito debeat numerari,eft quidem
alpeftris huius Regionis fitus,fedtamen prxter aeris miram falubritatem.ijs abundat ad viuendum commoditatibus, vt paucis x.
quali magnitudine Regi onibus debeat inuidere.nam frumenti,olei,laftis carnis tam altilis, quam ferinx,pilciumquoqiie&:omms
Seneris fmftuum ea hic eft orxftantia atque copia, vt V11. S. R. E. Cardinalibus,intcr quos quinqu e erant Sedis A poftolicx lega.
1,11I.Pinrimchis,AtehiepiFcopisXXXIII EpifcopisCCXXX V. AbbatibusVII.ordmur.igeneralibusVII Theologis, ramfe-
cula,ibus,rumRegularibus CXLVI.FetdinandiClaris, tam Impetu,quamRegnorum tuorum Hungat.a: &Bohemi* nomine,
Reoum Gallia:,Hifpamai,Polonia:,Portugaliae,Venerorum,Du cum, Bauara, Sabaudiae, Florenti»;, aliorumqueEcclefiatticorum
P,incipumiltemHeluetiorumVII.Camonum oratoribus eorumquefamiliis,qua:invnuiejfuiuquatuorrnillium Capiruiu nunie.
rum excedebant,cum omniumadroirationecotnmeatus,aliaq;adfuftentat,onetn necelTana fuppetetentGens.pfa horpua tse 1&
aperta, iras quacunque de caufa conceptas facile remittens,in quo Germanicam ingenuitatem reterrquaifi quo valet ingenio,icUd
publiuimrem priuatami^ueamplificandani conferret ftudiofiusfuturumeiret.vtCiuitas hacpropter,piius litu,fluminisq; °PP°r*
tunitatem, vicinas opibus vel fuperaret, vel certeaiquaret Argumento eftquod qui hinc aggtefb peregrinis in Regionibus verfamut
alij optimarum difciplinarum egregia cognitione,alij virrutc bellica,militiaiqueoflicijs etlam prtmarljs alq negotiatione al. alqs
bonisrationibus.&rem,&exiftirnationran non parum auxerunt. Ac fuerunt mter eos omm tempore vm.&lunt,qui vdjuomcr la-
ctatura &GiuiIium legum velartisMedic*fcientiam:hiImpetatomm,Regum,allorumquemagnorum pnncipumtuendifanita.
ti periti raftodesaccet^ti,illi iuri dicundo,legationibus,alijfv^ehoneftiilimis muneribus ptasfe^li.laudem magnam retulennt.hodie
que fimilibus ex fumflionibus referunt.Pratci ius commune habent Tridentini leges municipales, quas eifdem epifcopus tanquam
ipfotum Princeps confirmat.VtiturCiuitash®cIdeomateGermanico,&Italico,vtpote ex his nationibus conflata.quanquam lon-
ge fit maior numerus Italorum.EtquodinCiuitatibus.Iimitaneispettatumeft tantaeftvtrirquefermouispuntas.vtvelmmedia
Germania,velltaliavixaudiaspu.iusloquentes.pottashabetquatuor.fanft Matt.ui/anft, latitent,tfanteCtucis.&Aqullan,.
Xenodochiaquatuor.Parochiasitemquatuor.fanftiVigili),fanftiPetri,fanftieMaria:Maioris, &fanfteMa„a: Magdalen*. Mo.
mfteria inipfaVrbeduo/anfliAuguflini,adfanttiim Marcum virorum,&ad S;yf,”itatem,mulietumobreru^t,um.l«fubutbio
quinque,Ctuciferorum.fanfli Dominici, ad fandlum Laurentium, fanfttFrancilciConuentualium^alteriirnobferuantiutn ad
fimttumBernardinumdtem S. Clarie, ad lanftum Micha elem. Numerat Ecclefia TtldentinaS louino primo Pallore, & Epilcopo
mftitutoiS.HermagoraeiufdemEcclefia: fundatote, nuncNonagefimumfepnmumLudoulcumexBatonibusMadrutlj.inipfoE.
pifeopatu oriundum,S.R E-Cardinalem,apud ledem Apoftolicam Nationis Germanica: Protettorem.virum m quo fiue dothui*
niTheologia, ac Philofophia.omnibusque liberalibus difciplinis excellent,S.fiuerenam maximarum vfurn fine pietatem l„ omnes
Rue denique religionis Catholice amplificanda: Rudium fpe<5IeS,nih.l queat defiderati-hcer aliquod ouliiiefequenresipfum Iou,-
num fine mitraImifcopaIipra:fidetinthuicEcclefi3e.[iitetEpifcopospraclpue celebratur memoria faufiiVigilij.doiflrma.tnarly-
S* miraculis clari cuidlcatum efttemplumCathedraie.&anniuerfamiinteftum VLkaUul.mftitumm.QquanquamEcclefia:
huim opes magna exparte temporum inmriafint diminuta:,manet tamen adhuc illi dominium Ciuitatis,&eius Pueturalubietll
SonfoppidorumRip*,Trameni,Pettini,&Leuigi.^Vallium item Nam,, feu Anaania:,Sol,s,Lagat,iirzludicanam.Flematu.
drut^de'VVollienfte^,<de VVellperch, defirmiano,deSpauro.dePayrspecg.Nobiles domini de Grelia de Bifeno, deThono.de
Auzio de Clefio,ali)q,complUres,Caftta,iuri(tiiAiones Decumas, Ptiedia.Pofleflionesqi ab epilcopo infeudurecQgnoIcentes. De
^ f nbi ^mo ficfc ibit Princiusin hiftoria fuaTridentina;c6ieftura eft,a tribus torrentibus ex propinqu is montm lugis prope Vr
, rl( C j .Jit nq Tridentum auafi torrentum vocatum fuiffe, quorum vnus per portam Aquilx in moenia delatus, anguftoalueo
emeat e ’ theficommifcetur.aliusquiFerfina appellatur, muros prxterlabituqterrium paulo longius delabentern,SeIe
permet exiftimant Utribus dentibus appellatum, quia inter tria montium cacumina pofirum ficSunt, qui a Tridenti illi
tumnomina^jAli^exiftmant^nbu^den^^pr.PP.pio^e’? Neptuno dicata,quod vr faciliusperfuadeantlverifimili ytunturar-
n°m^nro aiunt enim ficuti Randenenfes Saturnum,itaTridentinosNeptunum coluifle,quem Deum Tridente vfum fuiife fabula-
fUJftanriauitas.adhancconie<fturam validum adferuntteftimonium,affirmant enim,eo m latere templi D.Vigihj.quod forum rc-
pvrare lapidem vtlicet videre vetuftiflimum,&aliqua in parte corrofum^in quo cermter Tridentis forma, quofacileduci.
^'‘tcmlere^Nepturnin^olimiTrideiitiniSjVt Deum cultum tiiilfe,atqi inde vrbem nomen traxifie.
mun
4$
Vrhis Tridentinaper Paulum Gerardinum elegans & accurata defcriptio.
R B E M Tridentum,ad Athefim,loco amoeno,& falubre pofitam ,quam in decima R egione Itnli* in.
ter populos Mediterraneos, Plinius & Strabo collocant,GalIos condidiffe PcribitTrogus3ahj Ethni-
cos qui Duce Rheto in Alpibus fedes figentes,Rhetixnomen dedere,fed auftam poft fui fle 1 Brenno,
Duce Gallorum. Vtvtfe res habet, ciuitaseftperantiqfta, qua: a Primordio vanos fortitagubernandi
modos tandem Imperi) Romanorum,cui diu fubiefta fuit,inclinatione ceflit Oftrogottorum poten-
tia, quorum Rex Theodoricus,vt regnum fuum ab eo latere tutius reddcret,cinxit eam muro e lapide
quadrato vt etiamnum licet videre, non ineleganter,complexus circiter mille paflus,forma propemo
dum arcuata,munqtqjCaftellum Verrucae,ex altera fluminis ripa,Tridento imminens. Pofteieftisex
Italia Oftro^ottis.fubiugarunthanc ciuitatem Longobardi,tituloq; Ducatus Imperio fuo fubditam,
tenuerunt Sed & his cum eorum Rege Defiderio l Carolo Magno profligatis,poftliminio ad ius redijt
wS^umTex quo initium opibusamplificandx EcclefixTridentinx.NamCarolus Ripam oppidum ad Benacum , Valles
quafdam,&IurifiMiones pro fua in Deum pietateatque Ecclefias munificentia Epifcopo largitus, & prxclare de hac ipfa Ecclefia
eftmcritus^fefiiccelToribus fuisimperatoribus,Regibusq; Romanorum prxbuit documentum liberalitans. Secl fupra exteros emi-
nuit liberalitasConradi Saxonis.eius nominis II. Imperatoris,&Francix orientalis Elucis,qui Comitatum Tridentinum/euDu-
catum. feuMarchionatum,item vallem venuftam,acBolzamum Ecclefix huic donauitgus profanum, quod temporale vocant, la-
cro & fpiritualiconiungensjquam donationem deinde ratam habuerunt Sueuici fiinguinis Imperatores, Fr c er cusprimus & fe-
cundusHabiti funt de hincEpifcopi Tridentini Principes Imperi),fisque ab ImpRdiplomata (Regalia appellant) vt exteris Princi-
pibus data.Et vt huius ta infignis Ecclefix flatus perpetuo tutior, fecuriorq; perfifteret,adfcitus eft ei defenfor,& proteftor vicinus
Comes Tyrolis,cuius potentia,atque auftoritas ipfius Epifcopo &Ecclefix ad oimnes cafiis effet prxfidio,hoc onus vt alacrius fiifci
peret Comes,omatusfuit ab Epilcopobeneficijs minime vulgaribus,Caftns videlicet,atq; Iuriflinfliombus: ex quo inter ipfos Co-
mites & Epifcopos ad totius Prouincix,& dominiorum fecuritatcm,nata eft mutuo fuccurrendi, atq; auxilium ferendineceffitu-
doExercctitaqfEpifcopusprxterfpiritualemlurifdiftionem etiam temporalem,qu^m acceptam fert Imperatoribus,quos folos,
ac fupremosea in re dominos agnofcit,&honoraMri fpiritualib’ porro eft illi Metropolitanus Patriarcha Aquilegienfis Et quaqua
ciuitatem Tridentinam antea Reflabilem multa reddebant, vt templum Cathedraeoperis exquifitjfirfto Vigilio Epifcopo &
Martyri confecratum.Collegiom Canonicorum,vel nobilitate generis,vel doftrma Illuftrium,ipfiusEpifcopi hberam eleftionem
habentium infigne,& in quo Sanfti huius,atq; eius matris fantftx Maxcntix, aliorumq; fanftorum corpora,& rehquix prxcipua m
venerationehabentur.vtitemin templo Diui Petri,quod Germanorum eft B. Simonis pueri an te annos centum a perfidis ludxis
martyrio coronati corpus multis miraculis clarum:vt,Arcis quamEpifcopus inhabitatrmagnificentilffima,regijq;palatij in modum
ftrutftura, vt xdium priuatorum elegantia & commoditas tanta, quanta in nulla alia Carnate mediocri, qualis eft hxc,reperiri af-
firmant illi qui plerafque orbis regiones,Ciuitatesq;peragrarunt:vtriuuli,plateas omnes cilice concinne ftratas perenni decurfuir-
rigantes,atq; immunditiem omnem abluentes:huictamen Ciuitati tantum addidit celebritatis lacrum,& cecumenicumfiiperiori-
buS annis in ea habitum,finitumque concilium,vtpropterea inter prxcipuasEuropxCiuitates merito debeat numerari,eft quidem
alpeftris huius Regionis fitus,fedtamen prxter aeris miram falubritatem.ijs abundat ad viuendum commoditatibus, vt paucis x.
quali magnitudine Regi onibus debeat inuidere.nam frumenti,olei,laftis carnis tam altilis, quam ferinx,pilciumquoqiie&:omms
Seneris fmftuum ea hic eft orxftantia atque copia, vt V11. S. R. E. Cardinalibus,intcr quos quinqu e erant Sedis A poftolicx lega.
1,11I.Pinrimchis,AtehiepiFcopisXXXIII EpifcopisCCXXX V. AbbatibusVII.ordmur.igeneralibusVII Theologis, ramfe-
cula,ibus,rumRegularibus CXLVI.FetdinandiClaris, tam Impetu,quamRegnorum tuorum Hungat.a: &Bohemi* nomine,
Reoum Gallia:,Hifpamai,Polonia:,Portugaliae,Venerorum,Du cum, Bauara, Sabaudiae, Florenti»;, aliorumqueEcclefiatticorum
P,incipumiltemHeluetiorumVII.Camonum oratoribus eorumquefamiliis,qua:invnuiejfuiuquatuorrnillium Capiruiu nunie.
rum excedebant,cum omniumadroirationecotnmeatus,aliaq;adfuftentat,onetn necelTana fuppetetentGens.pfa horpua tse 1&
aperta, iras quacunque de caufa conceptas facile remittens,in quo Germanicam ingenuitatem reterrquaifi quo valet ingenio,icUd
publiuimrem priuatami^ueamplificandani conferret ftudiofiusfuturumeiret.vtCiuitas hacpropter,piius litu,fluminisq; °PP°r*
tunitatem, vicinas opibus vel fuperaret, vel certeaiquaret Argumento eftquod qui hinc aggtefb peregrinis in Regionibus verfamut
alij optimarum difciplinarum egregia cognitione,alij virrutc bellica,militiaiqueoflicijs etlam prtmarljs alq negotiatione al. alqs
bonisrationibus.&rem,&exiftirnationran non parum auxerunt. Ac fuerunt mter eos omm tempore vm.&lunt,qui vdjuomcr la-
ctatura &GiuiIium legum velartisMedic*fcientiam:hiImpetatomm,Regum,allorumquemagnorum pnncipumtuendifanita.
ti periti raftodesaccet^ti,illi iuri dicundo,legationibus,alijfv^ehoneftiilimis muneribus ptasfe^li.laudem magnam retulennt.hodie
que fimilibus ex fumflionibus referunt.Pratci ius commune habent Tridentini leges municipales, quas eifdem epifcopus tanquam
ipfotum Princeps confirmat.VtiturCiuitash®cIdeomateGermanico,&Italico,vtpote ex his nationibus conflata.quanquam lon-
ge fit maior numerus Italorum.EtquodinCiuitatibus.Iimitaneispettatumeft tantaeftvtrirquefermouispuntas.vtvelmmedia
Germania,velltaliavixaudiaspu.iusloquentes.pottashabetquatuor.fanft Matt.ui/anft, latitent,tfanteCtucis.&Aqullan,.
Xenodochiaquatuor.Parochiasitemquatuor.fanftiVigili),fanftiPetri,fanftieMaria:Maioris, &fanfteMa„a: Magdalen*. Mo.
mfteria inipfaVrbeduo/anfliAuguflini,adfanttiim Marcum virorum,&ad S;yf,”itatem,mulietumobreru^t,um.l«fubutbio
quinque,Ctuciferorum.fanfli Dominici, ad fandlum Laurentium, fanfttFrancilciConuentualium^alteriirnobferuantiutn ad
fimttumBernardinumdtem S. Clarie, ad lanftum Micha elem. Numerat Ecclefia TtldentinaS louino primo Pallore, & Epilcopo
mftitutoiS.HermagoraeiufdemEcclefia: fundatote, nuncNonagefimumfepnmumLudoulcumexBatonibusMadrutlj.inipfoE.
pifeopatu oriundum,S.R E-Cardinalem,apud ledem Apoftolicam Nationis Germanica: Protettorem.virum m quo fiue dothui*
niTheologia, ac Philofophia.omnibusque liberalibus difciplinis excellent,S.fiuerenam maximarum vfurn fine pietatem l„ omnes
Rue denique religionis Catholice amplificanda: Rudium fpe<5IeS,nih.l queat defiderati-hcer aliquod ouliiiefequenresipfum Iou,-
num fine mitraImifcopaIipra:fidetinthuicEcclefi3e.[iitetEpifcopospraclpue celebratur memoria faufiiVigilij.doiflrma.tnarly-
S* miraculis clari cuidlcatum efttemplumCathedraie.&anniuerfamiinteftum VLkaUul.mftitumm.QquanquamEcclefia:
huim opes magna exparte temporum inmriafint diminuta:,manet tamen adhuc illi dominium Ciuitatis,&eius Pueturalubietll
SonfoppidorumRip*,Trameni,Pettini,&Leuigi.^Vallium item Nam,, feu Anaania:,Sol,s,Lagat,iirzludicanam.Flematu.
drut^de'VVollienfte^,<de VVellperch, defirmiano,deSpauro.dePayrspecg.Nobiles domini de Grelia de Bifeno, deThono.de
Auzio de Clefio,ali)q,complUres,Caftta,iuri(tiiAiones Decumas, Ptiedia.Pofleflionesqi ab epilcopo infeudurecQgnoIcentes. De
^ f nbi ^mo ficfc ibit Princiusin hiftoria fuaTridentina;c6ieftura eft,a tribus torrentibus ex propinqu is montm lugis prope Vr
, rl( C j .Jit nq Tridentum auafi torrentum vocatum fuiffe, quorum vnus per portam Aquilx in moenia delatus, anguftoalueo
emeat e ’ theficommifcetur.aliusquiFerfina appellatur, muros prxterlabituqterrium paulo longius delabentern,SeIe
permet exiftimant Utribus dentibus appellatum, quia inter tria montium cacumina pofirum ficSunt, qui a Tridenti illi
tumnomina^jAli^exiftmant^nbu^den^^pr.PP.pio^e’? Neptuno dicata,quod vr faciliusperfuadeantlverifimili ytunturar-
n°m^nro aiunt enim ficuti Randenenfes Saturnum,itaTridentinosNeptunum coluifle,quem Deum Tridente vfum fuiife fabula-
fUJftanriauitas.adhancconie<fturam validum adferuntteftimonium,affirmant enim,eo m latere templi D.Vigihj.quod forum rc-
pvrare lapidem vtlicet videre vetuftiflimum,&aliqua in parte corrofum^in quo cermter Tridentis forma, quofacileduci.
^'‘tcmlere^Nepturnin^olimiTrideiitiniSjVt Deum cultum tiiilfe,atqi inde vrbem nomen traxifie.
mun
4$