DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Chojecka, Ewa: O tematach i formach antykizujących w grafice polskiej XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0028
EWA CHOJECKA
II. 1. Dialog. Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Philalet-
hes, Kraków, Ungler 1512. Wg „Polonia Typograp-
hica”, III. (Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)
II. 2. Dialog Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Philalethes.
Bazylea, M. Furter, przed r. 1482. Wg Schramma,
„Bilderschmuck der Fruhdrucke”. XXVI. (Fot. Prac.
Fot. Bibl. Jagiell.)
sunkowo mało znane, albowiem przyćmione zostało
przez wielu znakomitych współczesnych mu huma-
nistów oraz innych, o jedną generację młodszych.
Dzieło Philalethes, napisane w r. 1444 we Florencji®,
ujęte jest w formę łacińskiego dialogu pomiędzy
bohaterem utworu, skromnym i ubogim Filaletem,
i napotkaną przez niego wśród pustkowi personifiko-
waną Veritas (nazwaną greckim określeniem Alethia),
która pobita i pokaleczona, wypędzona została z ludz-
kich siedzib przez człowieczą przewrotność. Opisując
swoje złe przygody Veritas przytacza, niczym encyklo-
pedyczny katalog, narzędzia różnorodnych zawodów,
narzędzia, którymi ludzie posłużyli się jako bronią
w walce z Prawdą6 7. Nie zabrakło tu i przyborów
malarzy: rylców, farb, pędzli, gąbek i tabliczek do
rysowania 8.
Utwór Vegiusa zdawałby się bliższy średniowiecz-
nym moralitetom z gatunku Psychomachii, gdyby nie
pewien programowy akcent antykizujący. Veritas
przedstawia się bowiem swemu rozmówcy Filaletowi
jako Filia Temporis, za jaką, powiada, bywa pow-
szechnie uważana, przy czym natychmiast, w tym
6 FANNING, jw., s. XV, podaje na podstawie L, RA-
FFAELE (ed.), Maffeo Vegio, Elenco delle opere. Scritti
inediti, Bologna 1909.
7 Zestawienie obejmuje następujące zawody: żeglarzy,
rolników, księży, kupców, gospodynie domu, oraz rzemieślni-
ków: rzeźników, szynkarzy, malarzy, szewców, posłańców,
medyków, balwierzy i aptekarzy. W niektórych edycjach
Philaletha powyższe zestawienie narzędzi zaopatrzone jest
w osobny komentarz objaśniający, dodany zwykle przez wy-
dawcę lub osobnego autora.
8 Są to: pugillaria — tabliczki do rysowania, stilus — ryl-
ce, colores — farby, penicillus — pędzle, spongia — gąbki,
conchae — muszle, czyli miseczki do mieszania farb, caute-
rium — żelazo do wypalania.
20
II. 1. Dialog. Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Philalet-
hes, Kraków, Ungler 1512. Wg „Polonia Typograp-
hica”, III. (Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)
II. 2. Dialog Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Philalethes.
Bazylea, M. Furter, przed r. 1482. Wg Schramma,
„Bilderschmuck der Fruhdrucke”. XXVI. (Fot. Prac.
Fot. Bibl. Jagiell.)
sunkowo mało znane, albowiem przyćmione zostało
przez wielu znakomitych współczesnych mu huma-
nistów oraz innych, o jedną generację młodszych.
Dzieło Philalethes, napisane w r. 1444 we Florencji®,
ujęte jest w formę łacińskiego dialogu pomiędzy
bohaterem utworu, skromnym i ubogim Filaletem,
i napotkaną przez niego wśród pustkowi personifiko-
waną Veritas (nazwaną greckim określeniem Alethia),
która pobita i pokaleczona, wypędzona została z ludz-
kich siedzib przez człowieczą przewrotność. Opisując
swoje złe przygody Veritas przytacza, niczym encyklo-
pedyczny katalog, narzędzia różnorodnych zawodów,
narzędzia, którymi ludzie posłużyli się jako bronią
w walce z Prawdą6 7. Nie zabrakło tu i przyborów
malarzy: rylców, farb, pędzli, gąbek i tabliczek do
rysowania 8.
Utwór Vegiusa zdawałby się bliższy średniowiecz-
nym moralitetom z gatunku Psychomachii, gdyby nie
pewien programowy akcent antykizujący. Veritas
przedstawia się bowiem swemu rozmówcy Filaletowi
jako Filia Temporis, za jaką, powiada, bywa pow-
szechnie uważana, przy czym natychmiast, w tym
6 FANNING, jw., s. XV, podaje na podstawie L, RA-
FFAELE (ed.), Maffeo Vegio, Elenco delle opere. Scritti
inediti, Bologna 1909.
7 Zestawienie obejmuje następujące zawody: żeglarzy,
rolników, księży, kupców, gospodynie domu, oraz rzemieślni-
ków: rzeźników, szynkarzy, malarzy, szewców, posłańców,
medyków, balwierzy i aptekarzy. W niektórych edycjach
Philaletha powyższe zestawienie narzędzi zaopatrzone jest
w osobny komentarz objaśniający, dodany zwykle przez wy-
dawcę lub osobnego autora.
8 Są to: pugillaria — tabliczki do rysowania, stilus — ryl-
ce, colores — farby, penicillus — pędzle, spongia — gąbki,
conchae — muszle, czyli miseczki do mieszania farb, caute-
rium — żelazo do wypalania.
20