Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

O TEMATACH I FORMACH ANTYKIZUJĄCYCH W GRAFICE POLSKIEJ XVI W.

samym zdaniu, koryguje to twierdzenie, nazywając
siebie siostrą Pallas Ateny, podobnie jak ona uro-
dzoną z głowy Jowisza9.
Rzecz szczególna, dzieło Vegiusa zdobyło popu-
larność nie tyle na gruncie Italii, co w krajach na
północ od Alp. Do tego kręgu zalicza się także
edycja krakowska, zaopatrzona w drzeworyt ilustru-
jący dialog obu postaci dramatu: Filaleta trzyma-
jącego gałązkę lauru i stojącą naprzeciw niego
skrzydlatą, pokrytą ranami Prawdę10 * (il. 1). Styli-
stycznie ilustracja mieści się w kręgu tzw. pierwszej
drukarni Floriana Unglerau, jakkolwiek jej sche-
mat kompozycyjny wywodzi się z innych źródeł, na
które pośrednio wskazuje dodany na początku ut-
woru wstęp Rudolfa Agricoli, zasłużonego wydawcy
wielu autorów starożytnych i współczesnych mu hu-
manistów. Pisze więc Agricola, że za wzór edycji
Krakowskiego. Philaletha posłużył mu egzemplarz
innego wydania tego dzieła, który przywóz! był ze
sobą z Niemiec 12.
Znamy istotnie szereg wcześniejszych edycji Phi-
laletha, spośród których trzy zawierają ilustracje
graficzne. Są to: bazylejskie wydanie (datowane naj-
później na r. 1492) 13 z drzeworytem przypisywanym
anonimowemu Mistrzowi Błazna Heintza, współpra-
cownikowi młodego Diirera podczas jego pobytu w
Bazylei14 (il. 2); druga ilustrowana edycja pochodzi
ze sztrasburskiej oficyny Knoblochtzera z r. około
1480 15 (il. 3), trzecia wreszcie, najstarsza, wyszła
z norymberskiej drukarni Jana Mullera Regiomontana


U. 3. Dialog Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Phila-
lethes, Strasburg, H. Knoblochtzer, ok. 1480. Wg.
Schramma, „Bilderschmuck d. Fruhdrucke”, XV.
(Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)

9 VEGIUS, Philalethes, jw., fol. A-3 recto.
10 Tamże, fol. A 2 b; drzeworyt reprodukuje Polonia ty-
pographica saeeuli sedecimi, III. Pierwsza drukarnia Floriana
Unglera (1510—1516), oprać. H. BUŁHAK, Kraków-Wrocław-
-Warszawa 1959, tabl. 65.
u Drzeworyty drukami zestawił BUŁHAK (ed.) Polonia
typographica, jw., III, passim.
12 VEGIUS, Philalethes, jw., fol. A 1: „...Religum est per-
ceptor calendissime ut hunc libellum que molim mecum ex
germania deportani hilario uultu: fronteque serena suscipias”.
13 Catalogue of Books printed in the XV century now
in the British Museum, III, London 1913, s. 782: Vegius
Mapheus, Philalethes, Basileae, Michael Furter, druk przed
r. 1492. Autor katalogu zwraca uwagę na związek ilustracji
z drzeworytem z wydania norymberskiego Vegiusa, druko-
wanego przez oficynę Regiomontana. Reprod. A. SCHRAMM,
Der Bilderschmuck der Fruhdrucke, XXVH, Leipzig 1940, il.
1066. — HAIN, Repertorium Bibliogr., n, poz. 15927.
14 O Mistrzu Błazna Heintza por. F. WINKLER, Durer
und die lllustrationen zum Narrenschiff. Die Baseler und
Strassburger Arbeiten des Kilnstlers und der altdeutsche
Holzchnitt, „Forschungen zur deutschen Kunstgeschichte”
XXXVI, Berlin 1951, s. 11-42, il. 75.
15 Catalogue of Books... in the British Museum, I, London
1908, s. 88: VEGIUS Mapheus, Philalethes, Strassburg, H. Kno-
blochtzer, bez r. wyd. — Repr. SCHRAMM, Bilderschmuck
der Fruhdrucke, XV, Lepzig 1936, il. 201, do tekstu s. 8.
Autor zwraca uwagę na związek tej ilustracji z wydaniem
norymberskim Vegiusa. Druk sztrasburski datowany przez
Schramma na ok. r. 1480. — HAIN, Repert, Bibliogr., II,
poz. 15926.

I.’H 1IAŁETHES • VEKITAS


U. 4. Dialog Filaleta i Prawdy. M. Vegius, Phila-
lethes, Norymberga, J. Regiomontan, 1475. Wg
Schramma, „Bilderschmuck d. Fruhdrucke”, XVIII.
(Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)

21